Edrych nol dros 2011...

Y Cymro – 30/12/11

A dyna ni, blwyddyn arall wedi dod i ben, ac wedi rhuthro heibio ddwedwn i. Dwi di colli cownt o sawl sioe dwi wedi’i weld eleni, rhai yn llwyddiannau mawr, eraill yn wan ac yn well anghofio amdanynt. Heb os, un o sioeau mwya’r flwyddyn, y bydd llawer o sôn amdani yn ystod y flwyddyn sydd i ddod fydd ‘Matilda’ sef cynhyrchiad cwmni’r Royal Shakespeare sy’n addasiad o’r nofel i blant gan Roald Dahl.

Wedi cychwyn ei thaith dros yr Haf yn Stratford, bellach mae’r sioe wedi ymgartrefu yn y Cambridge Theatre, nepell o galon Covent Garden yma’n Llundain. Wrth gamu i mewn i’r theatr, mae’n amlwg fod y cwmni yn ffyddiog y bydd y sioe yn ymgartrefu yma am sawl blwyddyn, gan fod y gwario ar y set yn enfawr. Amgylchynir y llwyfan gan gannoedd o lythrennau Scrabble o bob lliw a siâp, wedi’i gosod yn ofalus er mwyn creu geiriau pwrpasol sy’n rhan o’r sioe. Mae’r cyfan yn un sbloets o liw a phrysurdeb, yn union fel cychwyn y ddrama gerdd, sy’n carlamu i’r llwyfan fel oen cynta’r gwanwyn, yn llawn asbri a balchder.

Hanes un ferch ifanc ‘Matilda’ (Eleanor Worthington Cox ) yw calon y stori, sy’n beniog, yn wybodus ac yn cael ei thrin yn warthus gan ei rhieni afiach (Josie Walker a Paul Kaye ) . Tydi petha’n gwella dim yn yr ysgol, wrth iddi ddod wyneb yn wyneb â rhagor o gymeriadau tywyll a dros ben llestri Dahl fel y brifathrawes ‘Miss Agatha Trunchbull’ (Bertie Carvel) sy’n casáu plant, ac felly’n eu trin yn warthus o fewn muriau caeth y carchar o ysgol.

Er cystal ydi’r lliw a’r llawenydd, a cherddoriaeth a geiriau doniol y comedïwr Tim Minchin, roedd y cyfan dros ben llestri imi, a’r sain yn llawer rhy uchel, nes peri imi gael cur yn fy mhen erbyn yr egwyl. Falle fy mod i’n eistedd yn rhy agos at flaen y llwyfan i lawn werthfawrogi’r sbloets enfawr, ond allwn i’n gwadu nad oes yma sioe hynod o lwyddiannus, fydd yn aros yn y West End am sawl blwyddyn i ddod.

Dwy sioe arall am plesiodd yn fawr, ac sy’n dilyn ôl troed ‘Matilda’ i’r West End yn 2012 yw ‘Sweeney Todd’ a ‘Singing in the Rain’ - y ddwy wedi cychwyn eu taith yn theatr boblogaidd gŵyl Chichester dros yr Haf. Clod mawr iddyn nhw. Ffarwelio’n ddagreuol wnes i a dwy ddrama gerdd hyfryd arall - dwy ddrama gerdd Brydeinig, newydd ond, am ba reswm bynnag, a fethodd i ddenu’r tyrfaoedd mawr sef ‘Betty Blue Eyes’ a ‘Love Story’. Llanw a thrai’r llwyfannau mawr, ac sy’n destun trafod diddiwedd yma yn Llundain ynglŷn â’r cynhwysion angenrheidiol i sicrhau llwyddiant dros amser.

Parhau i’m denu yn ôl i Gymru wnaeth National Theatre Wales, a’u cynhyrchiad o ‘The Passion’ dros y Pasg un o fy uchafbwyntiau pendant dros y flwyddyn a fu, felly hefyd ‘The Dark Philosophers’ a welais yng Nghaeredin. Edrych ymlaen yn eiddgar at weddill eu rhaglen liwgar, dros y flwyddyn sydd i ddod.

Bu mynych ymweliadau â Sheffield yn ogystal, i gefnogi a chael fy ngwefreiddio gan gynyrchiadau Daniel Evans. O’r sioe liwgar ‘Me and My Girl’ y Nadolig diwethaf i ‘Company’ eleni, o ‘Racing Demon’ ac ‘Othello’ i ddyfnder pwerus a dirdynnol ‘The Pride’. Gwych iawn, a’r tocynnau trên ar gyfer 2012, eisoes wedi’u harchebu.

Dramau newydd wedyn, fel ‘The Kitchen Sink’, ‘Salt, Root and Roe’ a ‘Bea’ am plesiodd yn fawr, a mawredd cynyrchiadau fel ‘Frankenstein’ yn y National Theatre, a’m gadawodd yn gegrwth.

Yn 2011, y cefais wefr am y tro cyntaf yng ngwaith Shakespeare, gan ddechrau gweld pam bod cymaint o bobl wedi gwirioni arno dros y blynyddoedd : o’r ‘Richard III’ yn yr Old Vic i ‘Richard II’ yn y Donmar, ill dau yn wefreiddiol, diolch i berfformiadau caboledig y prif actorion.

A gorffen gyda gobaith mawr 2012, y gwelwn ni gychwyn urddasol o’r diwedd i dymor newydd Arwel Gruffydd a’n Theatr Genedlaethol. Falle y bydd yn rhaid aros tan fis Awst cyn y gwelwn ni’r prif gynhyrchiad yn eu haddasiad o ‘Y Storm’ gan Shakespeare, heb anghofio ‘Sgint’ yn y Gwanwyn.

Edrych ymlaen yn eiddgar felly am flwyddyn arall o liw a llawenydd ar lwyfannau Cymru, Llundain a thu hwnt. Blwyddyn Newydd Dda ichwi oll!

'Company'

Y Cymro – 16/12/11

Ddim yn aml y byddai’n gadael y theatr yn ddagreuol, neu hyd yn oed yn gegrwth. Ond mi ddigwyddodd hynny’n sicr, wythnos yma, wrth adael y Crucible yn Sheffield. Y rheswm oedd eu cynhyrchiad pum seren ddiweddaraf o ddrama gerdd y dewin cerddorol Stephen Sondheim, ‘Company’.

Byth ers gweld cynhyrchiad syml ond pwerus o’r ddrama gerdd hon nôl yng Nghaeredin yn 2007, mae neges y stori wedi aros gyda mi. Dwi’n cael fy nennu yn ôl ati, dro ar ôl tro, a hynny yn bennaf oherwydd un gân ar ddiwedd y sioe ’Being Alive’ ond sy’n allwedd i’r cyfan, ac yn rhoi’r ergyd emosiynol pwerus iawn ichi.

Hanes llanc ifanc ‘Bobby’ (Daniel Evans) sydd ar drothwy ei ben-blwydd yn 35 mlwydd oed yw craidd y stori; mae’n sengl , yn unig ac eto â fflyd o ffrindiau agos, o bob oed sy’n cadw cwmni iddo. Drwy bob perthynas sydd o’i gwmpas y gwêl ‘Bobby’ wendidau - sy’n ei ddenu yn ôl at yr hyn sy’n ei gadw draw o bob perthynas. Yr ofn, neu yng ngeiriau un cyfaill, ‘so many reasons for not being with somebody, but not one good reason for being alone’.

I werthfawrogi pŵer ac emosiwn y darn yn llawn, fyddwn i’n awgrymu i unrhyw un geisio gwrando ar y gân ‘Being Alive’ CYN mynd i’w gweld hi. Os nad ydach chi’n gyfarwydd â’r ergyd sydd i ddod ar ddiwedd y stori, yna fe all yr act gyntaf deimlo’n od a gwag, gan mai prin iawn ydi’r wybodaeth sy’n cael ei ryddhau am gymeriad ‘Bobby’. Bod yn dyst i dreialon a thrybini pump o gyplau amrywiol sydd o’i gwmpas yw prif nod y cyfan, a thair o’i gyn cariadon benywaidd.

‘Harry’ (Damian Humbley) a ‘Sarah’ (Claire Price) a’u priodas dymhestlog o gelwyddau, ‘Peter’ (Steven Cree) a ‘Susan’(Samantha Seager) y cwpl perffaith ond sydd ar fin gwahanu, ac eto’n FWY hapus gyda’i gilydd wedi gwahanu!. ‘Jenny’ (Anna-Jane Casey) a ‘David’ (David Birrell) sy’n dianc o’u bywydau llwm i smocio marijuana gyda ‘Bobby’, a ‘Paul’ (Jeremy Finch) sydd ar fin priodi ‘Amy’(Samantha Spiro) sy’n amlwg ddim eisiau ei briodi, a’r cwpl hŷn a sinigaidd ‘Joanne’ (Francesca Annis) a ‘Larry’ (Ian Gelder) sy’n hapus i fod yn anhapus efo’i gilydd.

Yna ei gariadon, ‘April’ (Lucy Montgomery) sy’n gweini i gwmni awyrennau, sydd bron yn berffaith, cyn iddi hedfan o’i fywyd i ddinas arall, ‘Kathy’ (Kelly Price) sydd eto’n ymadael, cyn iddo gael y cyfle i ymdrechu a ‘Marta’(Rosalie Craig) sy’n aflednais a ffraeth ac sy’n well cadw draw!

Angor i astudiaeth o berthynas pobl â’i gilydd yw penblwydd ‘Bobby’ yn y bôn, a dro ar ôl tro, mae’n dymuno am y ferch berffaith, fyddai’n gyfuniad o gryfderau’r uchod, ond sy’n amhosib ei chanfod.

Er gwaetha’r dyfnder, mae’r ddrama gerdd yn llawn o alawon cofiadwy a chanadwy Sondheim fel ‘Side by Side by Side’, ‘ You Could Drive a Person Crazy’ a ‘What Would We Do Without You’ a gyda diolch i goreograffi gwych Lynne Page a chyfarwyddo medrus a gofalus Jonathan Munby, ceir eiliadau o’r theatr gerddorol gamp ar ei gorau!

Does na’n dwywaith fod y cyfnod a’r gofod yn holl bwysig i ddal naws y cyfan, ac mae Efrog Newydd y 1970au, a’i gefnlen o adeiladau uchel, sy’n ymwthio’n dawel i’r nos, a gwisgoedd lliwgar, cyfforddus y cyfnod, yn ychwanegu at y mygu unig. Clod i allu dewinol y cynllunydd set Christopher Oram.

Ond, unwaith yn rhagor, dyfnder perfformiad trydanol Daniel Evans fel y prif gymeriad, ynghyd â chameos cofiadwy Samantha Spiro, Francessca Annis a Claire Price yw gwerth pob ceiniog a mwy o bris y tocyn. Yr atgofion melys fydd yn aros ar silff lyfrau’r co’, bob tro y meddyliai am y ddrama gerdd hon byth mwy.

Yng ngeiriau Sondheim ei hun, "Company does deal with upper middle-class people with upper middle-class problems... what they came to a musical to avoid, they suddenly find facing them on the stage”.

Mynnwch eich tocynnau heddiw. Mae ‘Company’ yn Sheffield tan y 7fed o Ionawr.

'Pippin'

Y Cymro – 09/12/11

I ofod hoffus a melys y Menier Chocolate Factory y bues i ganol yr wythnos, i ddal eu cynhyrchiad cerddorol teuluol blynyddol. ‘Pippin’ o waith Stephen Schwartz (cyfansoddwr y ddrama gerdd fythol boblogaidd ‘Wicked’) yw eu dewis, fentrai ddweud, dewr eleni. Yn nhraddodiad y dramâu cerdd gynnar yma, dim ond un gân gofiadwy sydd wedi gwir goroesi o’r sioe, a ‘Corner of the Sky’ yw honno.

Drama o fewn drama, neu stori o fewn stori sydd yma yn y bôn; hanes llanc ifanc ‘Pippin’ (Harry Hepple ) sy’n cael ei wahodd gan griw o actorion (neu storïwyr) i fod yn brif gymeriad yn eu stori a gaiff ei arwain gan y prif storiwr (Matt Rawle). Yn y gân ‘Corner of the Sky’, mae ‘Pippin’ yn rhannu ei freuddwydion â’i gyd wrandawyr, a’i awydd i greu byd perffaith : “So many men seem destined to settle for something small, But I won't rest until I know I'll have it all... Rivers belong where they can ramble, Eagles belong where they can fly, I've got to be where my spirit can run free, Got to find my corner of the sky”

Ond buan iawn y sylweddola ‘Pippin’ fod ei awydd i greu y byd perffaith yn ddiffygiol a ffôl, wrth i ryfel, trais, llofruddiaeth, brad a chenfigen fygu ei ddelfryd, a’i arwain at ddiweddglo hunanddinistriol o dan y diafol o storïwr awgrymog.

Dewis ‘dewr’ y tîm creadigol y tro hwn yw gosod stori ‘Pippin’ o fewn byd cyfrifiadurol o’r 90au. Y canlyniad yw cymysgfa weledol anhygoel o ddelweddau wedi’u taflunio a goleuo diguro, wedi’u plethu â set lwydaidd, lastig sy’n cynnig posibiliadau symud slic. Ond, mae’r un driniaeth electro-fodern wedi’i roi i’r gerddoriaeth, sydd imi yn fwrn, yn boenus ac yn afiach. Ychwanegwch at hynny'r dryswch o’r stori wreiddiol a’i neges aneglur, tywyll a diobaith, y gwres llethol annioddefol mewn gofod clyd a llawn, wedi’i foddi mewn goleuo a thaflunio, ac roedd y canlyniad yn brofiad amhleserus iawn.

Mae’n amlwg fod y theatr wedi gwario ffortiwn ar y cynhyrchiad beiddgar yma, gyda’r gobaith o ddilyn llwyddiant sioeau tebyg i ‘Sunday in the Park with George’, ‘The Invisible Man’ neu ‘Aspects of Love’. Yn anffodus, imi, doedd y deunydd craidd ddim yn ddigon cryf, ac felly amlygu’r gwendidau wnaeth y cyfan.

Go brin y gwelwn ni’r cynhyrchiad yma yn hawlio’r gwobrau Whatsonstage, flwyddyn i rŵan.

Mae ‘Pippin’ i’w weld yn y Menier Chocolate Factory tan y 25ain o Chwefror.

Gwobrau Whatsonstage

Y Cymro – 09/12/11

Wrth i’r Nadolig agosáu, prysuro wna llwyfannau Llundain gyda llu o seremonïau gwobrwyo, gwasanaethau carolau i godi arian at wahanol elusennau a sioeau newydd yn agor. I seremoni cyhoeddi rhestr fer Gwobrau Whatsonstage yr es i ddydd Gwener ddiwethaf, a hynny yn y Café de Paris yng ngogoniant Nadoligaidd Leicester Square. Roedd yno lu o wynebau cyfarwydd, o’r flwyddyn theatraidd a fu, a braf oedd gweld y Cymry, unwaith yn rhagor, yn hawlio rhan o’r clod.

Y ddwy sioe newydd ‘Matilda the Musical’ (a welais bythefnos yn ôl, ac y byddai’n sôn amdani dros yr wythnosau nesaf) a ‘Ghost the Musical’ (dwi heb weld, ond am fynd yn fuan yn 2012, gan fod y Cymro Mark Evans yn ymuno â’r cast) sy’n arwain yr enwebiadau gyda naw gwobr posib yr un.

Sioeau eraill sy’n cael lle amlwg yw’r hyfryd ‘Crazy for You’ a ‘Lord of the Flies’ a fu yn theatr awyr agored Regents Park, dros yr haf; y bythol boblogaidd a’r bythgofiadwy ‘Betty Blue Eyes’ sydd bellach wedi cau. Yn y categorïau dramâu, mae lle amlwg i ‘Richard III’, ‘Frankenstein’ a ‘Driving Miss Daisy’, heb anghofio ‘One Man, Two Guvnors’ (a welais yn y National Theatre, ac eto, heb gael y cyfle i rannu’r profiad gyda chwi ddarllenwyr o Gymru).

Pleidleisiodd dros 11,000 o ymwelwyr y wefan Whatsonstage ar gyfer y Gwobrau sy’n cynnwys ‘digwyddiad theatraidd y flwyddyn’ a braf yw gweld cynhyrchiad National Theatre Wales o ‘The Passion’ yn dal i hawlio’r sylw. Felly hefyd gyda’r wobr am gynhyrchiad lleol gorau (tu allan i Lundain) a chynhyrchiad Daniel Evans o ‘Othello’ ymysg yr enwebiadau helaeth.

Croesi bysedd felly, a phob dymuniad da i bob un ohonynt, yn y brif seremoni fis Chwefror nesaf.

'Tosca'

Y Cymro – 02/12/11

Ac o’r clyd a chynnes at foethusrwydd a mawredd set Frank Philipp Schlössmann a chynhyrchiad nodedig Catherine Malfitano o opera fawr Puccini, ‘Tosca’. Dyma un o eiconau benywaidd enwoca’ Byd yr Opera, a stori drasig sy’n cynnwys cariad, trais, artaith, llofruddiaeth a hunanladdiad, a’r cwbl yn enw cariad a ffyddlondeb.

Gwyn Hughes Jones yw’r arlunydd ‘Mario Cavardossi’ sy dd mewn cariad â’r gantores enwog ‘Floria Tosca’ (Claire Rutter) er gwaethaf ymdrech y dihiryn ‘Baron Scarpia’ (Anthony Michaels-Moore) i dreisio ‘Tosca’ ac sy’n peri i’r ddau farw’n drasig erbyn diwedd yr opera.

Dyma gynhyrchiad sy’n darlunio ysblander Rhufain ym 1800 yn berffaith drwy’r gwisgoedd a’r setiau moethus, sy’n ddigon i gipio’ch gwynt ar nodau soniarus Puccini. ‘A singer who has established himself as a leading Puccini tenor on both sides of the Atlantic’ yw canmoliaeth hael arweinydd artistig yr ENO John Berry, am y Cymro o Fôn, Gwyn Hughes Jones, ac roedd ei berfformiad yn sicr yn wefreiddiol a chofiadwy iawn . ‘Brafô!’ meddai un gŵr bonheddig ar ddiwedd ei Aria, a chytuno cant y cant wnes innau.

Mae Tosca’ yn y Coliseum, Llundain, ar ddyddiadau penodol, tan ddiwedd Ionawr 2012.

'The Kitchen Sink'

Y Cymro – 02/12/11

Dilyn y Cymry fu fy hanes yr wythnos hon wrth alw mewn i’r Bush Theatre er mwyn dal Lisa Palfrey a Steffan Rhodri yn y ddrama gartrefol ‘The Kitchen Sink’ a mawredd llwyfan y Coliseum wedyn, ar gyfer perfformiad hudolus Gwyn Hughes Jones, fel yr arlunydd yn opera fawr Puccini, ‘Tosca’.

Dwi di bod yn ffan mawr o waith Lisa Palfrey a Steffan Rhodri ers cryn amser; byth ers perfformiad cofiadwy Lisa fel y ‘Gwennie’ fregus yn nrama Ed Thomas, ‘House of America’ a Steffan fel y Gwyddel ‘Mc Cann’ yn nrama Pinter, ‘The Birthday Party’ yng Nghlwyd Theatr Cymru nol yn 2006. Dau actor ifanc sydd wedi llwyddo i goncro muriau theatrau Llundain, ac sy’n cael eu parchu a’u croesawu’n fawr am wneud hynny.

Withernsea, Swydd Efrog yw lleoliad cartref y teulu agos yn ‘The Kitchen Sink’, a threulio blwyddyn rhwng bwrdd a sinc y gegin wnawn ni yn nrama wreiddiol Tom Wells, wrth iddynt geisio cwffio yn erbyn hualau caeth eu bywyd, yn ysu am dorri’n rhydd o’u cwysi creulon. Ond, fel gyda llinell anfarwol Parry Williams, does dim dianc i’w gael rhag hon, ac aros o fewn eu milltir sgwâr yw dewis, os nad penyd bob un ohonynt, a charu’r hyn sydd o’u cwmpas “cos it's knackered and funny and it's falling in the sea”

Rhygnu byw o baned i baned wna’r fam ‘Kath’ (Lisa Palfrey) sy’n prysur gasglu ei darnau ugain ceiniog er mwyn fforddio i brynu sinc newydd i’r gegin; ysu am gael mynychu coleg celf yw breuddwyd eu mab hoyw ‘Billy’ (Ryan Sampson) ac er i’r freuddwyd gael ei gwireddu, siom ac estron yw’r byd mawr tu hwnt i’r pentref, ac yn ôl at ffedog ei fam y daw yntau erbyn cwymp y dail. Wedi suro mae bywyd i’r tad, ‘Martin’(Steffan Rhodri) sy’n ddyn llaeth wrth ei alwedigaeth, ond sy’n gorfod gwerthu ei fan a’i fusnes, yn sgil tiliau tsiep Tesco a gwthio ymaith pob arwydd o gariad yn ei dallineb o ddryswch wna’r ferch ‘Sophie’ (Leah Brotherhead) er cystal ymdrechion y llipryn annwyl o gariad, a’r prentis o blymwr ‘Pete’ (Andy Rush).

Allwn i’m peidio â theimlo fod adlais sicr yma o glasur o ddrama Jim Cartwright ‘Little Voice’ neu ‘Beautiful Thing’ o waith Jonathan Harvey; delio â theuluoedd dosbarth gweithiol wna’r ddwy, a chynhesrwydd clos y teulu, sy’n ffrwydro yn ystod y ddrama, cyn dod yn ôl at ei gilydd, o dan ddealltwriaeth wahanol, cyn i’r llen olaf ddisgyn.

Yng ngofod newydd y Bush Theatre (sydd bellach yn hen lyfrgell Sheppard’s Bush) llwyddodd Ben Stones i ail-greu'r tŷ ar y tywod bregus hwn, gyda’i furiau holltedig hallt, ei gegin weithredol sy’n cynnwys ffwrn sy’n tanio a thap sy’n chwistrellu dŵr yn ôl y gofyn. Hoffais yn fawr yr awgrymiadau cynnil o’r newid tymhorau, o’r blodau haul unigol a dyfodd yn gynnil yn erbyn y pedwar piler, i gwymp y dail a’r eira erbyn y diwedd.

Campwaith o actio clos y pum actor fydd yn aros yn y cof, yn byw bob berf ac yn anadlu bywyd ac enaid i gymeriadau hoffus Wells. Doeddwn i ddim eisiau ymadael â’r theatr ar ddiwedd y ddrama, gan fod yr angen i wybod mwy am eu stori yn mynnu aros. Arwydd sicr o lwyddiant y perl o ddrama brydferth, gynnes hon.

Mae ‘The Kitchen Sink’ i’w weld yn y Bush Theatre tan yr 17eg o Ragfyr.

'Salt, Root and Roe'

Y Cymro – 25/11/11

Bwthyn ar draeth yng ngorllewin Cymru yw’r lleoliad ar gyfer ail ddrama’r Cymro Tim Price, ‘Salt, Root and Roe’, sydd i’w weld yng ngofod tanddaearol clyd Stiwdios Trafalgar yma yn Llundain ar hyn o bryd. Rhan o dymor newydd y Donmar Warehouse yw’r cynhyrchiad, sy’n cynnwys gwaith gan Conor McPherson a Jean Paul Sartre rhwng rŵan a diwedd Ionawr. Pedwar actor, a dim ond un ohonynt yn Gymry, sy’n rhan o’r delyneg o ddrama ddirdynnol a thrist hon.

Calon y ddrama yw’r ddwy chwaer oedrannus ’Iola’ (Ann Calder-Marshall) ac ‘Anest’ (Anna Carteret) sy’n penderfynu terfynu eu bywydau, ynghlwm a’i gilydd, yn nhonnau oer y môr. Wedi derbyn llythyr ffarwel gan ei modryb, mae merch ‘Anest’, ‘Menna’ (Imogen Stubbs) yn rhuthro i’r bwthyn i chwilio amdani, gyda chymorth yr heddwas lleol ‘Gareth’ (Roger Evans). Buan iawn y sylweddolwn fod ‘Menna’ hefyd yn diodde’n feddyliol wrth gael ei dylanwadu’n drwm gan OCD ei gŵr dros lendid. Wedi i’r ddwy chwaer ddychwelyd, dychryn a chynddeiriogi wna ‘Menna’ o weld ei mam yn rhan o gynllwyn ei modryb i ladd ei hun, a buan y daw’r egluro, y cofio, yr edifarhau ac amlygrwydd salwch creulon ‘Iola’ sef dementia i halltu a hollti’r teulu agos hwn.

Mae’r sgript o waith Price yn llawn hiraeth ac atgofion am eu tad, a’i chwedlau Cymreig a swynodd y ddwy ferch fach, lawer dydd. Mae yma ganu ac is thema gynnes o’r hen benillion ‘Aderyn du a'i blufyn sidan,’ a thocyn go helaeth o’r Gymraeg, rhwng dialog cyhyrog y teulu, wrth geisio delio gyda gorddryswch ‘Iola’. Yr astudiaeth o greulondeb henaint a’m swynodd fwyaf, wrth wylio’r dadfeilio drwy berfformiad trydanol a dagreuol Anna Calder-Marshall, sy’n byw’r cymeriad o’r eiliad cyntaf hyd at dristwch y diwedd pwerus a chofiadwy.

Oes, mae yma wendidau, a’r pennaf un yw anallu’r cast profiadol yma i ynganu’r Gymraeg. Yn ôl y rhaglen, cawsant eu dysgu gan Penny Dyer fel ‘hyfforddwr tafodiaith’ gyda Lisa Jên Brown fel ‘ymgynghorodd cerddoriaeth Cymru’. Er bod sŵn yr acen ddeheuol (nid Gorllewinol) yn canu’n gywir yn gyffredinol, roeddwn i’n gwingo bob tro y clywais yr ‘Iow-lah’ Saesnig diog yn hytrach na phurdeb afieithus yr ‘Iola’ Gymraeg. Pwrpas amlwg y Gymraeg oedd profi mai dyma oedd iaith gyntaf y ddwy chwaer, ac yn rhan o’u gorffennol diflanedig hiraethus. Yn anffodus, roedd y baglu estron yn pellhau’r cofio yn hytrach nag anwesu’r oes a fu.

Mae 'na gwestiwn amlwg yn codi eto ynghylch pam na chastiwyd tair actores o Gymru yn y rhannau godidog yma?. Byddai rhywun o statws Siân Phillips neu Sharon Morgan wedi llwyddo gystal os nad gwell na’r dewisedig rai. Peidiwch â’m ngham-ddallt i, mae perfformiad y pedwar actor ar y llwyfan yn drydanol a chofiadwy tu hwnt, ond byddai’r Cymry wedi medru crisialu cywirdeb y cyfan.

Er cystal oedd cynllun set syml Chloe Lamford, o fewn hualau creulon cyfyngderau’r gofod clyd, allwn i’m peidio â theimlo bod y ddrama yn dioddef o bryd i’w gilydd, oherwydd y diffyg symud. Yn enwedig felly rhwng y golygfeydd, lle nad oedd dianc i’r actorion wrth gael eu coreograffi’n gynnil i symud ac ail-osod ar gyfer yr olygfa ddilynol. Hoffais yn fawr y tanc pysgod yng nghefn y set, gyda’r bwthyn bach yn suddo yn ei ddŵr, wedi’i oleuo’n ofalus gan Anna Watson, sy’n ein hatgoffa am freuder bywyd. Roedd cyfarwyddo Is Gyfarwyddwr y Donmar, Hamish Pirie hefyd yn llwyddiannus ar y cyfan, a’i allu i wneud i’r actorion fyw’r rhannau anodd hyn yn effeithiol iawn, dro ar ôl tro.

Aeth yr iâs oer ddramatig i lawr fy nghefn tua diwedd y sioe, wrth i’r ddwy chwaer ddewr baratoi am eu hangau wrth gefnu am y môr, law yn llaw, i gyfeiliant goleuo pwrpasol a cherddoriaeth linynnol chwyddedig . Arwydd sicr o lwyddiant theatrig yr ennyd, a’r olygfa ddirdynnol fydd yn aros gyda mi, am amser hir.

Mae ‘Salt, Root and Roe’ i’w weld yn Stiwdios Trafalgar tan y 3ydd o Ragfyr.

'Wicked'

Y Cymro – 18/11/11

Draw yn yr Apollo wedyn, a fy mhumed ymweliad â’r sioe ‘Wicked’ sydd, yn anffodus, yn gwaethygu a gwanio bob tro rwy’n ei weld. Roedd y wefr o weld y gwreiddiol nol yn 2006 yn brofiad nas anghofiaf, gyda’r llwyfan a’r set enfawr yn llawn o liw, actorion a’r gerddoriaeth yn gyfoethog o synau cerddorfa lawn. Bellach, bychan yw’r ensemble a sain yr allweddellau rhad yn ceisio efelychu mawredd y miwsig. Mynd yn fwy a mwy ifanc mae’r cwmni yn ogystal, sy’n golygu bod llawer o’r actorion presennol heb aeddfedu’n iawn i hawlio’u cymeriadau. Roedd hi mor amlwg eu bônt fel peiriannau bychan yn ail-adrodd y symudiadau a’r dawnsfeydd, gair am air, yn fecanyddol o syrffedus a diddychymyg.

Yn anffodus, doedd Marc Evans ddim gwell. Wedi gweld Adam Garcia a Lee Mead, y ddau yn llawer mwy profiadol i bortreadu’r llanc ifanc golygus ‘Fiyero’, doedd y waw factor ddim ar gyfyl perfformiad fflat, undonog a phlastig Evans.

Diolch byth am gadernid a gwreiddioldeb Rachel Tucker, sydd wedi llwyddo i ddod â’i phersonoliaeth Gogledd Iwerddon bigog i’r brif rôl ‘Elphaba’, y wrach ddrwg werdd, sy’n ennill y dydd, ar ddiwedd y sioe.

Mae’r ddwy sioe i’w gweld ar hyn o bryd yma yn Llundain, ac os ymwelwch chi â’r wefan ‘munud olaf’ (cyfieithwch ac ychwanegwch ‘.com’ ar ei ddiwedd!), falle gewch chi fargen, mor rhad â £35 am y seddi gorau.

'Billy Elliott'

Y Cymro – 18/11/11

Dilyn y Cymry sydd ar lwyfannau’r West End wnes i dros yr wythnosau diwethaf, gan ail-ymweld â dwy sioe sydd wastad wedi bod yn agos iawn at fy nghalon; ‘Billy Elliot’ i gychwyn yn theatr y Victoria Palace gyda’r fythol fybli Gillian Elisa, a ‘Wicked’ wedyn, dafliad carreg o’i gilydd, yn theatr yr Apollo Victoria gyda Marc Evans o Sir Ddinbych.

Dyma’r drydydd ymweliad imi â’r sioe ‘Billy Elliot’ sy’n seiliedig ar y ffilm enwog o’r un enw am y llanc ifanc ‘Billy’ (Dean Charles-Chapman) sy’n ceisio gwireddu ei freuddwyd o gael bod yn ddawnsiwr, yng ngwyneb llu o anawsterau. Wedi’i leoli yng Ngogledd Ddwyrain Lloegr yn ystod streic y glowyr ym 1984/85, mae’n stori’n gyflawn ac emosiynol am angerdd y gwahanol genedlaethau sydd am lynu wrth eu gwerthoedd, doed a ddelo.

Bellach yn ei seithfed flwyddyn yn y Victoria Palace, prin iawn ydi’r tocynnau o hyd, a phrinnach fyth yw tocyn rhad ar gyfer y sioe, gan ei bod hi’n dal i werthu. Un o’r rhesymau amlwg am hynny imi, yw cerddoriaeth ganadwy a chofiadwy Elton John, sy’n cyfleu’r angerdd, y frwydr, y cwffio a’r cyfnod i’r dim. Felly hefyd gyda choreograffi gwefreiddiol Peter Darling, sydd ymysg y gorau ar unrhyw lwyfan yn Llundain y dyddiau yma. Mae ei ddawn i blethu a phriodi gwahanol garfannau’r gymdeithas yn wledd i’r llygaid, wrth i’r mur o heddweision ymdoddi drwy’r glowyr a’r genod ifanc sy’n dawnsio ballet. O gael y ‘Billy’ cywir yn y brif ran, gall ei symudiadau yntau fod mor drydanol â’r geiriau a’r gerddoriaeth sy’n cyd-fynd â’r cyfan, heb sôn am yr olygfa brydferth pan mae ‘Billy’ yn hedfan fry yn ei freuddwydion mewn deuawd o ddawns glasurol â dawnsiwr ballet brofiadol.

Wedi colli’i fam yn ifanc, mae’r ‘Billy’ deuddeg oed yn byw adref gyda’i frawd ‘Tony’ (Tom Lorcan), ei dad (Martin Marquez) a’i nain (Gillian Elisa). Dyma deulu caled, sydd wastad wedi gorfod cwffio yn erbyn y Drefn, wrth weithio oriau mawr yn y Pyllau Glo am arian bach. Gyda’r streic yn ei anterth, yr arian yn brin, y gobaith a’r balchder yn danbaid, does fawr o groeso i ddymuniad ‘Billy’ o gael bod yn ddawnsiwr. Gwaethygu mae petha dros y flwyddyn dyngedfennol honno, wrth i Magi Thatcher a’r giwed, rwygo sawl teulu arwahan, yn eu brwydr ddyddiol i fyw.

Roedd hi’n hyfryd i weld Gillian Elisa ar lwyfan y West End am y tro cyntaf, mewn rôl tu hwnt o anodd, a gafodd ei anfarwoli gan y dalentog Ann Emery (sydd newydd ddychwelyd i’r sioe, wedi i ‘Betty Blue Eyes’ ddod i ben rai wythnosau yn ôl). Roedd yn rhaid i Gillian heneiddio gryn dipyn, yn ogystal â magu acen galed a frathog Gogledd Ddwyrain Lloegr, ac fe lwyddodd i wneud hynny yn odidog. Allwn i ddim clywed arlliw o’r Gymraeg yn ei phortread cynnil a chomediol o’r nain ffwndrus, sy’n cael y cyfle i ganu un o’r caneuon mwyaf doniol, ac eto’n drist yn y sioe, wrth hel atgofion gyda ‘Billy’ am ei gŵr a oedd, yn ei geiriau ei hun, yn ‘complete and utter bastard!’.

'Marat / Sade'

Y Cymro - 11/11/11

Mor wahanol i gynhyrchiad dadleuol yr RSC o’r ddrama ‘Marat/Sade’ a lwyddais i’w ddal, cyn diwedd ei gyfnod yn Stratford Upon Avon, dros y Sul. Dyma ddrama sy’n cael ei gydnabod fel ‘the play that changed British Theatre forever’, ac sy’n delio’n gywrain iawn â salwch meddwl, gan osod y digwydd mewn ysbyty meddwl, wrth i’r cleifion ymarfer drama am lofruddiaeth Jean-Paul Marat (Arsher Ali) o dan gyfarwyddyd y ‘ Marquis de Sade’ (Jasper Britton).

Wedi’r holl sylw yn y Wasg Genedlaethol am y gynulleidfa yn gadael y theatr cyn yr egwyl, wedi’u syfdannu gan yr hyn oedd yn digwydd ar y llwyfan, rhai imi gyfaddef, nad oedd y cyfan mor ‘erchyll’ ac ‘ysgytiol’ a’r hyn a rybuddiwyd.

Roedd hi’n gynhyrchiad mentrus , cofiadwy a chyfoes o ddrama Oesol , berthnasol ac aeddfed.

'The Village Social'

Y Cymro - 11/11/11

Wythnos o ddatganiadau, dysgeidiaeth a siomedigaeth fu hi imi, wrth imi wibio o un cornel o’r wlad i’r llall, er mwyn ceisio dal yr arlwy ddramatig hydrefol hael. O’r NTW i’r RSC, o Sir y Fflint i Stratford Upon Avon, a datganiadau diri am dymhorau newydd yn ein theatrau a seremonïau gwobrwyo.

Newyddion da i gychwyn, gyda’r Theatr Genedlaethol yn cyhoeddi manylion am gynhyrchiad arall ar gyfer Haf 2012. Mae’n amlwg fod y gic garedig roddais i yn Y Cymro, (Hydref 21ain) wedi’i deimlo! Clywais hefyd (er na welais y llythyr hyd yma) fod Arwel Gruffydd wedi ymateb i erthygl yn Golwg, yr un wythnos, ond dim ymateb i Y Cymro... Does bosib bod Mr Gruffydd yn anwybyddu papur Cenedlaethol y Cymry?...

Yn ôl at y datganiad, sy’n cyhoeddi’n dalog bod ‘Theatr Genedlaethol Cymru i fod yn rhan o Ŵyl Shakespeare y Byd’. Gŵyl arbennig yw hon, sy’n cael ei threfnu dan adain yr RSC (y cwmni Shakespeare brenhinol) a fydd yn cyflwyno inni nifer o gynyrchiadau gwahanol o ddramâu'r bardd o Stratford rhwng Ebrill a mis Medi 2012, fel rhan o ddathliadau’r Gemau Olympaidd. Cyfieithiad newydd Gwyneth Lewis o’r ddrama ‘The Tempest’ dan y teitl ‘Y Storm’ fydd yn cael ei gyflwyno, a hynny mewn cydweithrediad ag Eisteddfod Genedlaethol Llandow, ym Mro Morgannwg. Elen Bowman fydd yn cyfarwyddo, gyda thîm addawol iawn sy’n cynnwys Simon Allen o’r National Theatre fel cyfansoddwr, a Liz Ranken o’r RSC (fu’n cyd-weithio ag Elen ar eu cynhyrchiad o ‘Deffro’r Gwanwyn’) fel y coreograffydd.

Trueni na chyhoeddwyd enw’r brif actor fydd yn etifeddu mantell hud ‘Prospero’ neu fod wedi dal yn ol ar yr holl ddatganiadau, gwta dair wythnos rhwng ei gilydd, er mwyn lansio’r rhaglen newydd yn ei gyfanrwydd. Trueni hefyd nad yw’r cynhyrchiad yn rhaglen swyddogol yr Ŵyl, a dderbyniais yn yr RSC dros y Sul, gan fod cynhyrchiad yr NTW (National Theatre Wales) o ‘Coriolan/us’ (sy’n rhan o’r un Ŵyl) a fydd i’w weld yn Stiwdios Ffilm y Ddraig, ger Pen-y-Bont ar Ogwr ym mis Awst, yn hawlio hysbyseb amlwg.

Ac o sôn am yr NTW, i Neuadd Goffa Edith Bankes yn Northop, Sir y Fflint y bu’n rhaid imi deithio, er mwyn dal eu taith ddiweddara o gwmpas neuaddau pentrefi gyda’r cynhyrchiad ‘The Village Social’ o waith Dafydd James a Ben Lewis. Dyma gynhyrchiad dros ben llestri, bantomeimllyd, am griw o bentrefwyr gwallgo’ sy’n byw ym mhentref ‘Cae Bach’ ac sydd wedi’u melltithio gan drigolion Annwfn , am sefydlu’r pentref ar eu tir cysegredig.

Wrth gamu i mewn i’r neuadd, roedd y cynhyrchiad eisoes ar waith, gyda’r actorion yn gymysg a’r gynulleidfa wrth baratoi ar gyfer noson o godi arian hydrefol, wrth ddisgwyl am ymweliad yr ysbrydegydd ‘Madam Isis’. Yn eu mysg roedd y ddynes llnau hynafol ‘Jean’ (Sue Roderick), y llances ifanc drawiadol drefnus ‘Yvonne’ (Carys Eleri), yr hen ferch ganol oed hen ffasiwn ‘ Lisa-Jên’ (Rebecca Harries), y trefnydd ffyslyd a’i glipfwrdd ‘Lawrence’ (Darren Lawrence) , y swyddog diogelwch ‘ Dave’ (Oliver Wood) a’r llanc ifanc golygus, a mab y trefnydd ‘Dion’ (Gwydion Rhys).

Ond wedi i’r miri gychwyn, a phawb yn disgwyl am gyrhaeddiad ‘Madam Isis’, buan y sylweddolais, er cystal oedd y safonau cynhyrchu drudfawr, mai gwan iawn iawn, oedd y sgript, a’r deunydd crai oedd yn dod o enau’r actorion. Gwaethygu wnaeth y cyfan wrth i ‘Madam Isis’ gyrraedd, a pheri i gyfrinachau tywyllaf y cymeriadau hurt hyn gael eu gwireddu, yn ôl straeon lleol o lyfr ‘Lisa-Jên’. Dychwelyd wnaeth bob cymeriad, wedi’u gwisgo yn ôl hunllef eu hisymwybod gan gynnwys Sue Roderick a ddaeth i mewn gyda phen ci gwaedlyd ar dop ei gwallt gwyllt! Trodd y pantomeim dros ben llestri i mewn i ffilm arswyd erchyll, am gadawodd yn gegrwth wrth wylio’r cyfan yn suddo’n is ac yn is i fethiant llwyr.

Unig achubiaeth y noson oedd ymson trydanol Gwydion Rhys tua diwedd y sioe, a ddangosodd rym a gallu'r actor ifanc yma, a pham yr enillodd Wobr Richard Burton yn Eisteddfod 2009.

'Driving Miss Daisy'

Y Cymro – 4 Tachwedd 2011

A sôn am ddathlu, roeddwn innau ar ben fy nigon ddechrau’r wythnos wrth wylio un o’r cynyrchiadau mwyaf nodedig y West End yr hydref hwn, sef ‘Driving Miss Daisy’ gyda neb allai na Vanessa Redgrave a James Earl Jones wrth y llyw. Dyma soned, syml, brydferth o ddrama, sy’n dilyn y cyfeillgarwch rhwng y ‘Miss Daisy’ (Redgrave) groen wyn, Iddewig, ystyfnig, a’i gwas o yrrwr croen ddu, annwyl, ‘Hoke Colburn’ (Earl-Jones) rhwng 1948 a 1973. Y cyfnod gwaethaf yn hanes apartheid, a chyfnod dylanwadol Martin Luther King.

Roeddwn i’n gyfarwydd â’r ffilm o’r un enw, a ryddhawyd ym 1989 gyda Morgan Freeman a Jessica Tandy yn y ddau brif ran, ond wyddwn i ddim mai addasiad o’r ddrama lwyfan gynharach gan Alfred Uhry, oedd y ffilm. Gyda chymaint o ffilmiau yn cael eu troi’n ddramâu yn ddiweddar, mae’n hawdd drysu! Seiliodd Uhry y ddrama ar ei brofiadau personol a’i atgofion am ei fam o’r un cyfnod.

Symlder y llwyfannu, a pherfformiadau cofiadwy'r ddau brif gymeriad a’m swynodd. Mae 'na ryw wefr drydanol ar dân yn y theatr, pan welai berfformiadau actorion o statws Redgrave ac Earl Jones, fel y profais o weld Kevin Spacey yn ‘Richard III’ neu Judi Dench yn ‘Madame de Sade' rai blynyddoedd yn ôl. Mae’r gallu ganddynt i oleuo’r llwyfan, i hawlio’ch sylw, ac i arddangos yr hud arbennig a’u gwnaeth yn sêr.

Roedd yr olygfa drist, emosiynol a thynner o’r ‘Miss Daisy’ wael a gwan, yn ei chwman o henaint, yn cael ei bwydo gan gacen dathlu’r cynhaeaf o law ‘Hoke’, ac sy’n cloi’r ddrama, yn bwerus o gofiadwy. Felly hefyd gyda pherfformiad y mab ‘Boolie’ (Boyd Gaines), trydydd gymeriad y ddrama, a’r un sy’n dod â’r ddau at ei gilydd, er gwaethaf anhapusrwydd ei fam, o gael ei gweld yng nghwmni’r croenddu ar gychwyn y ddrama.

Wedi ennill llwyth o wobrau eisoes ar Broadway, dwi’n sicr y bydd y cynhyrchiad yma’n dilyn llwyddiant y Cymry dros y misoedd nesaf. Os am ei ddal, mae’r ddrama i’w gweld yn y Wyndhams tan yr 17eg o Ragfyr. Mwy o fanylion drwy ymweld â www.daisywestend.com

Gwobrau TMA a Peter Brooke

Y Cymro – 04/11/11

Newyddion da i gychwyn, wrth i nifer o Gymry gipio gwobrau lu am wahanol gynyrchiadau, mewn dwy seremoni Wobrwyo yma yn Llundain, yr wythnos hon.

Gwobrau’r TMA, (Gwobrau Rheolwyr y Theatrau) oedd y cyntaf, wrth i Michael Sheen a’i gyd-gyfarwyddwr Bill Mitchell, dderbyn y Wobr am y cyfarwyddwr gorau am eu cynhyrchiad o ‘The Passion’ ym Mhorth Talbot i National Theatre Wales, dros y Pasg. Cynhyrchiad a’m gwefreiddiodd i, a phawb a’i gwelodd. Clod hefyd i Daniel Evans, wrth i ddau gynhyrchiad gan Theatrau Sheffield, yn ystod ei arweinyddiaeth artistig, gipio dwy wobr yn ogystal. Claire Price i gychwyn fel y gyd-actores orau, am ei pherfformiad yn y ddrama ‘The Pride’, cynhyrchiad y bu Daniel ei hun yn rhan ohono, ac a’m swynodd innau hefyd, a Lizzie Clachan a Natasha Chivers am y cynllun gorau, am eu gwaith ar y cynhyrchiad ‘Happy Days’. Music Theatre Wales oedd y trydydd i ddathlu, wrth gipio’r wobr am yr orchest orau ym myd opera, am eu cynhyrchiad o ‘Greek’ gan Mark-Anthony Turnage.

Ymlaen wedyn at Wobrau Peter Brooke, am waith y theatrau ymylol, wrth i NTW eto gipio Gwobr Dan Crawford am y datblygiad newydd, am eu tymor cyntaf llwyddiannus, gyda chyfeiriad eto at y cynhyrchiad 72awr o ‘The Passion’.

Dechrau addawol iawn i dymor y dathlu yma yn Llundain. Croesi bysedd y cawn mwy o lwyddiant yng Ngwobrau’r Oliviers , yr Evening Standard a’r Whatsonstage dros y misoedd nesaf.

'Earthquakes in London'

Y Cymro – 28/10/11

Tra bod y rhan fwyaf o adolygwyr Llundain yn heidio am adeilad y National Theatre ar lannau’r Tafwys, i weld drama ddiweddara Mike Bartlett sef ‘13’, mynd am Theatr Richmond wnes i, i weld drama gynharach ganddo, sef ‘Earthquakes in London’. Dyma gynhyrchiad teithiol gan y Theatr Genedlaethol, ac yn ôl yr adolygiadau cynnar a ddaeth i law, yr un syniadau, themâu a theipiau o gymeriadau, sydd yn y ddwy. Y peryg mawr efallai o fod yn or-ddibynnol ar yr un dramodwyr, dro ar ôl tro, heb ddim byd newydd i’w ddweud.

Diwedd y byd yw’r brif thema, a’r ffaith ein bod ni, deiliaid diweddara’r blaned ryfeddol hon yn araf ddinistrio’r hinsawdd, ac yn peryglu gwledydd y trydydd byd. Diflaniad a dinistriad pentrefi anghysbell Affrica, difodiant yr arth wen, gwanc y cwmnïau teithio cyfoethog a’i dymuniadau i ymestyn maesydd awyr a’r nifer o awyrennau sy’n cludo deiliad tai haf o Brydain i bellafoedd y byd. Ydi, mae bob un yn ddadl bwysig, ond dwi wedi syrffedu bellach ar yr un driniaeth ddramatig sy’n cael ei fwrdro gan bob dramodydd. Yr un ffeithiau, ffaeleddau a’n Ffawd.

Gwta flwyddyn yn ôl, ac o bosib, tua’r un cyfnod a phan agorodd y cynhyrchiad gwreiddiol o ‘Earthquakes in London’ yn y Cottesloe, fe welais ddrama arall gan y Theatr Genedlaethol o’r enw ‘Greenland’. Yma eto, yr un dadleuon, yr un pentrefi Affricanaidd, yr un cymeriad mewn siwt arth polar a’r un problemau a barodd i’r gynulleidfa gadw draw, adolygiadau anffafriol a chau cynnar.

Un gwahaniaeth y tro hwn yw’r ffaith mai cyd-gynhyrchiad rhwng cwmni theatr Headlong, sef cwmni’r cyfarwyddwr Rupert Goold a’r Genedlaethol sydd dan sylw, a dyma unig achubiaeth y cynhyrchiad yn fy marn i. Fel gyda'i gynhyrchiad llwyddiannus a hudolus o ‘Enron’ dro yn ôl, cafwyd yr un driniaeth theatrig y tro hwn - cyfuniad o daflunio, dawnsio a chanu; golygfeydd byr, byrlymus a thro yn eu cynffon. Ychwanegwch at hynny set ar dro chwaethus un o fy hoff gynllunwyr, Miriam Buether, goleuo celfydd Tim Mitchell a cherddoriaeth Alex Baranowski, ac mae’r cynhwysion sicr yma ar gyfer llwyddiant ysgubol. Pam felly fy mod i wedi syrffedu’n llwyr yn Richmond, ac wedi dwys ystyried gadael yn yr egwyl, fel sawl un arall?

Rhaid i’r bai ddisgyn ar y sgript. Llawer rhy hir, angen ei olygu, meddwi ar eiriau a delweddau. Dadlau hyd syrffed heb symud ymlaen. Un teulu yw canolbwynt y stori, ac yn benodol, tad a thair chwaer sydd â syniadau gwahanol am achub y byd, dros gyfnod eang rhwng 1968 a 2525. ‘Sarah’ (Tracey-Ann Oberman) yr hynaf, sydd bellach yn Weinidog yr Amgylchedd yn y Llywodraeth ac sy’n cwffio’n feddyliol rhwng cyfalaf a’i chydwybod, ‘Freya’ (Leah Whitaker) sy’n feichiog a hunanddinistriol sy’n poeni am ddyfodol y byd i’w babi heb ei eni, a’r myfyriwr hedonistaidd ‘Jasmine’ (Lucy Phelps) sy’n smocio, yfed a chael ei defnyddio gan blacmeliwr Affricanaidd, sy’n ceisio dial ar ei chwaer. Pob un, mewn un ffordd neu’i gilydd, wedi’u heffeithio gan farwolaeth gynnar y fam i ganser, a diflaniad y tad, ‘Robert’ (Paul Shelley) i bellafoedd yr Alban, wedi sylweddoli’n gynnar yn ei yrfa am effaith dinistriol yr awyrennau a’u hallyriant ar ddyfodol y blaned.

Ychwanegwch at hynny'r gwŷr anffyddlon a diog, y cariadon lliwgar a lluosog, llais a phresenoldeb y plentyn heb ei eni, y plant presennol sy’n poeni mwy am eu Playstations na’r pegynau Polar, ac fe gewch chi flas, diflas iawn o’r lobsgóws diddiwedd o ddatganiadau gwleidyddol sy’n cael eu lleisio. Wedi cyrraedd 2525, a’r fam wedi cyflawni hunanladdiad drwy daflu’i hun oddi ar bont Waterloo (i gyd yn ôl y ‘Gair’ mae’n debyg, y daw proffwyd i’r rhybuddio a’n hachub yn y presennol) roedd adlais o ddrama epig Kushner, ‘Angels in America’, wrth inni gael ein tywys i’r ‘Nefoedd’, ac edrych yn ôl, ar yr hyn a fu / fydd, yn yr Oes sydd ohoni.

Neges gyfoes bwysig heb os, ond gormod o bwdin, a all dagu a drysu gwir fwriad y cyfan.

Mae ‘13’ i’w weld ar hyn o bryd yn y National Theatre a ‘Earthquakes in London’ ar daith tan ganol Tachwedd, ac wedi Richmond yn ymweld â Rhydychen a Chaergrawnt (hynny, ynddo’i hun, yn adrodd cyfrolau!).