Edrych mlaen ac edrych nol...

Y Cymro - 29/12/06

Parhau i edrych yn ôl dros y flwyddyn sy’n prysur ddirwyn i ben fyddai'r wythnos hon, yn ogystal â rhoi blas o’r hyn sydd i ddod.

Y cwmni phlesiodd i fwya cyson yn ystod y flwyddyn oedd Clwyd Theatr Cymru. Roedd safon eu cynhyrchiadau yn arbennig o dda, a bron i bob cynhyrchiad yn taro deuddeg mewn rhyw ffordd neu’i gilydd. Llyfnder a chast cry drama Harold Pinter ‘The Birthday Party’ gyda pherfformiadau cofiadwy gan Trystan Gravelle a Steffan Rhodri; Ehangder ac angerdd yr ensemble o actorion yn ‘The Grapes of Wrath’ gyda Lynn Hunter yn gry’ fel mam y teulu ac yna awyrgylch emosiynol a dirdynnol Berlin a Bethlehem yn ‘Memory’ gyda phortread sensitif Vivien Parry o’r nain yn cael ei gorfodi i ail-fyw ei hatgofion am yr Ail Ryfel Byd.

Mi ges i’m mhlesio ar lefel amatur hefyd drwy fwynhau cynhyrchiad Theatr Fach Llangefni o ‘Golff’ a chynhyrchiad myfyrwyr Cwrs Celfyddyd Perfformio Coleg Menai o ‘Little Children’ - chwa o awyr iach, gan obeithio bydd yr actorion yn cael y cyfle i droedio llwyfannau pellach yn y dyfodol.

Siom arall oedd trydedd flwyddyn ein Theatr Genedlaethol sydd wirfawr angen newid cwys rhag diflasu a chynddeiriogi ei chynulleidfa. Diddychymyg a di-liw oedd ‘Wrth Aros Beckett’ a ‘Diweddgan’ a fedrai mond diolch am gynhyrchiad Daniel Evans o ‘Esther’ roddodd rhyw lygedyn o obaith yn y duwch cyson. Wrth edrych ymlaen am y flwyddyn newydd, rhaid cyfaddef bod dau ddewis nesaf y cwmni eto’n saff a syrffedus. Parhau efo’u tymor o glasuron wnânt nhw gan droi at y Gymraeg yn gyntaf gydag addasiad llwyfan Siôn Eirian o nofel y diweddar Islwyn Ffowc Elis ‘Cysgod y Cryman’. Bydd y cynhyrchiad yn teithio drwy Gymry yn ystod mis Chwefror a Mawrth gan orffen eu taith yn Theatr Bloomsbury, Llundain ar Ebrill 5ed. ‘Dyma chwip o stori dda, ar gynfas mawr a chydag oriel o gymeriadau lliwgar, i ddod ag afiaith rhyfeddol y cyfnod yn fyw i lwyfannau Cymru’ yn ôl adran farchnata’r cwmni. Mae’r cast yn cynnwys Lisa Jen Brown, Owen Garmon, Bethan Wyn Hughes, Iola Hughes, Carwyn Jones, Betsan Llwyd, Fflur Wyn Owen, Christine Pritchard, Iwan Tudor, Dyfan Roberts, Simon Watts, Llion Williams ac eto fyth, Owen Arwyn. Tybed fedra ein Theatr Genedlaethol gynhyrchu drama heb Owen Arwyn?! Cefin Roberts fydd yn cyfarwyddo, gan ddefnyddio set Martin Morley, goleuo Tony Bailey Hughes a cherddoriaeth Gareth Glyn. Wedi troedio Dyffryn Aerwen yn y 1950au, bydd y Theatr Genedlaethol wedyn yn mynd â ni i Ffrainc yn yr ail-ganrif ar bymtheg ar gyfer eu hail-Glasur sef ‘Cariad Mr Bustl’ cyfieithiad newydd Gareth Miles o ddrama Moliere 'Le Misanthrope'. Bydd y cynhyrchiad yma yn teithio ym mis Mai a Mehefin, heb Owen Arwyn gobeithio!!

Doedd cynhyrchiad cynta’r flwyddyn Llwyfan Gogledd Cymru sef y ddrama gerdd heb ganeuon ‘Theatr Freuddwydion’ ddim yn plesio chwaith, ond diolch byth am eu cynhyrchiad olaf sef ‘Branwen’ gododd fy ngobaith, ac sy’n haeddu’r ganmoliaeth ucha’. Eto, perfformiadau cry’ gan Ffion Dafis a Dafydd Dafis, a bydd cyfle arall i weld y cynhyrchiad tua mis Mai yn y flwyddyn newydd. Edrych ymlaen hefyd at gynhyrchiad y cwmni o ddrama newydd Iwan Llwyd ‘Nid oes gennym hawl ar y sêr’ sy’n ymdrin â dyddiau olaf bywyd y bardd enwog Hedd Wyn.

Bu hi’n flwyddyn brysur arall i Theatr Bara Caws efo sawl cynhyrchiad yn teithio ac ar y cyfan yn plesio. O’r sioe glybiau arferol i’r comedïau gwreiddiol sy’n ffres ac yn dennu cynulleidfa. Yn y flwyddyn newydd, bydd na dinc deheuol iawn i’w cynhyrchiad nesaf sef ‘Gwaun Cwm Garw’ addasiad Sharon Morgan o ddrama Mosies Kaufman ‘The Laramie Project’. Bydd y cynhyrchiad ar daith ym mis Mawrth. ‘Yn dilyn llofruddiaeth erchyll mewn tref wledig rhoddwyd cymuned gyfan ar brawf. Dilyna’r ddrama ymdrech criw o actorion i wneud synnwyr o lofruddiaeth gwr ifanc hoyw gan gyflwyno tystiolaeth tros 60 o gymeriadau yn eu geiriau eu hunain.’ Mae’r cast yn cynnwys Geraint Pickards, Maria Pride a Delyth Wyn gyda Catrin Edwards yn cyfarwyddo.

Digon i godi blas felly gan obeithio y bydd hi’n Flwyddyn Newydd Dda ar lwyfannau Cymru!

Edrych nol dros 2006

Y Cymro - 22/12/06

Dros y bythefnos nesaf, mi fyddai’n edrych yn ôl dros y flwyddyn a fu ac yn edrych ymlaen at yr hyn fydd i’w weld ar ein llwyfannau yn y flwyddyn sydd i ddod. Bu hi’n flwyddyn hynod o weithgar o ran y cynnyrch theatrig a minnau wedi bod yn cadw llygad ar 27 o gynyrchiadau drama a 26 cynhyrchiad o ddramâu cerdd!

O ran y cynyrchiadau a fu, un o sêr y flwyddyn i mi fu Daniel Evans a roddodd inni’r cynhyrchiad gwych o ‘Esther’ nôl ym mis Ebrill. Yn union wedi gorffen cyfarwyddo, rhaid oedd i Daniel fynd yn ôl i Lundain er mwyn ail-lwyfannu’r ddrama gerdd ‘Sunday in the Park with George’. Cefais fy nghyfareddu gan ei berfformiad graenus fel yr arlunydd Georges Seurat yn y ddrama gerdd hon o waith Stephen Sondheim. Cafodd y sioe ei selio ar ddau ddarlun enwocaf a gwrthgyferbyniol Seurat sef ‘Ymdrochwyr yn Asnières’ a ‘Prynhawn Sul ar Ynys La Grande Jatte’; - un yn dangos criw o fechgyn dosbarth gweithiol yn ymlacio ger yr afon Seine ym Mharis, tra bod y llall yn darlunio’r crach yn gwylio’r bechgyn yn ddirmygus ar ochor arall yr afon. Gwelsom y gwrthgyferbynu yma hefyd yn nwy Act y ddrama - y gyntaf yn ein tywys i 1886, a’n cyflwyno i’r ‘cymeriadau’ sydd yn y darluniau, tra bod yr ail yn bwrw golwg gyfoes ar waith ac arddull yr artist drwy lygaid ei ddisgynyddion. Yr hyn sy’n plethu’r cyfan yw’r berthynas rhwng y ddau brif gymeriad sef Daniel ac eilun addoliad yr artist sef ‘Dot’ - Jenna Russell. O’r eiliadau cyntaf, hoeliodd y ddau sylw’r gynulleidfa, a’u tynged sy’n bwrw’r stori ymlaen tuag at y diweddglo emosiynnol ar sawl lefel.

Roeddwn i’n falch iawn o weld bod Daniel yn ogystal â Jenna Russell wedi’u henwebu ar gyfer y ‘Theatregoers' Choice Awards’ fel yr actorion gorau mewn drama gerdd yn ystod y flwyddyn. Pob lwc iddyn nhw, a phob lwc hefyd i’r Gymraes Connie Fisher sydd hefyd wedi’i henwebu yn yr un categori am ei rhan fel Maria yn y sioe ‘The Sound of Music’. Y Cymry yn hawlio’u lle heb os ar lwyfannau Llundain! Actores arall sydd ar yr un rhestr yw Idina Menzel fydd yn gorffen ei chyfnod fel y wrach ddrwg yn y sioe ‘Wicked’ ddiwedd y flwyddyn. Os na gawsoch y cyfle i weld y sioe hon hyd yma, mynnwch eich tocynnau rwan - a cheisiwch ei weld tra bod Idina yn y brif ran. Dyma lais unigryw a lenwodd y theatr nes gyrru iâs oer i lawr fy nghefn. Mae’r sioe i’w gweld yn theatr yr Apollo Victoria, a hawdd iawn credu bod y sioe wedi costio saith miliwn o bunnau i’w llwyfannu! Bu’n llwyddiant ysgubol ar Broadway ers agor yn 2003, gan ennill sawl Gwobr theatr nodedig fel y ‘Tony’ a’r ‘Grammy’ a hynny am bob agwedd o’r cynhyrchiad. Mae’r ddrama gerdd yn seiliedig ar nofel Gregory Maguire sy’n adrodd hanes y wrach ddrwg o’r Gorllewin, yng ngwlad hudolus Oz. Dyma stori sy’n rhagymadrodd i’r ffilm enwog Y Dewin Oz, sydd mor gyfarwydd i bob aelod o’r teulu.

Ym mis Awst, mi dreuliais i wythnos yng Ngŵyl Ryngwladol ac Ymylol Caeredin, gan brofi sawl gwefr o’r môr o gynnyrch sydd i’w weld yno. Un cynhyrchiad a barodd imi chwerthin fwya yn ystod fy ymweliad â’r Alban oedd ‘Floating’ - cyd-gynhyrchiad rhwng cwmni Hoipolloi a chynyrchiadau Hugh Hughes. Cyflwynwyd y sioe gan Hugh Hughes (Shôn Dale-Jones) a’i gydymaith Sioned Rowlands (Jill Norman) sy’n ein tywys yn ôl i’r 1af o Ebrill 1982, pan gafodd Sir Fôn ei hysgwyd gan ddaeargryn enfawr, nes peri i’r pontydd ddymchwel a’r fam-ynys yn cael ei ddatgysylltu oddi wrth y tir mawr. Wrth iddi ddechrau arnofio draw am y moroedd mawr, mae’r trigolion sy’n dal arni yn ceisio gwneud popeth i achub y sefyllfa. Cawn hanes eu hymdrech i gasglu holl gynfasau gwely ar draws yr ynys, gan ddod â’r cwbl ynghyd i stad ddiwydiannol yn Llangefni er mwyn eu gwnïo at ei gilydd, gyda’r bwriad o greu hwyl enfawr i’w gosod ar ben Tŵr Marcwis! A sôn am hwyl, roedd perfformiadau egniol y ddau actor yn werth eu gweld wrth gyflwyno hanes a chefndir Sir Fôn i’r gynulleidfa Ryngwladol yn yr Alban. Braf yw cael cyhoeddi bod y cwmni am ail-deithio’r cynhyrchiad yn y flwyddyn newydd, ond yn anffodus does dim ymweliadau â Chymru ar y daith hyd yma. Bydd y cwmni yn ymweld â Plymouth ym mis Ionawr, Eastleigh ac Ipswich ac Efrog Newydd ym mis Chwefror a Lerpwl a Llundain ym mis Mehefin.

Nadolig Llawen ichi gyd.

'Mary Poppins'

Y Cymro - 15/12/06

A ninnau’n agosáu’n ddyddiol at y Nadolig, mae un peth yn sicr - un ffilm fydd bendant ar gael i’w weld ynghanol y môr o sianeli teledu yw’r clasur o dylwyth Disney - ‘Mary Poppins’.

Dangoswyd y ffilm am y tro cyntaf ym 1964, deg mlynedd ar hugain ers i P.L.Travers ysgrifennu’r stori ddaeth ag enwogrwydd byd-eang iddi. Saith deg mlynedd yn ddiweddarach, yn 2004, fe agorodd y fersiwn lwyfan ohoni yn Theatr y Tywysog Edward yn Llundain, ac ers mis Tachwedd eleni, mae’r ddrama gerdd hefyd i’w gweld ar Broadway.

Mae’n stori syml, ond hynod o drawiadol; hanes gwraig ifanc sy’n cael ei chodi gan y gwynt, gan gyrraedd 17 Cherry Tree Lane, ynghanol dinas Llundain. Wrth setlo efo teulu’r Banks, i ofalu am eu plant, daw’r teulu oll o dan ei dylanwad hudolus, ac fel gyda phob stori dda, mae yna newid er gwell ym mhob aelod o’r teulu erbyn yr amser iddi ymadael.

Ganwyd Pamela Lyndon Travers yn Awstralia, ac fe ysgrifennodd chwe chyfrol yn adrodd hanes y ‘nanny’ unigryw yma, a’i hynt a’i helynt efo’r teulu Banks. Cuddiodd ei rhyw tu ôl i flaenlythrennau ei henw, rhag cael ei diystyru fel awdur benywaidd i blant. Cyfaddefodd Travers bod yna elfen hunangofiannol gref yn y straeon, a hynny’n bennaf o’i hatgofion am ei phlentyndod yn Awstralia, a’r gwragedd fu’n gofalu amdani. Ym 1938, derbyniodd lythyr gan Walt Disney yn gofyn am ganiatâd i addasu’r straeon ar gyfer y Sgrin Fawr, ond gwrthod wnaeth hi, a hynny am nad oedd hi’n credu bod y stori yn gweddu i’r sgrin. Bu gohebiaeth rhwng y ddau am dros ugain mlynedd, nes iddi ildio yn y diwedd. Ym 1993, cyfarfu Travers â Cameron Mackintosh, ac wedi derbyn coeden geirios fel anrheg, fe roddodd ei chaniatâd iddo gynhyrchu fersiwn lwyfan, fyddai’n parchu ei gweledigaeth wreiddiol. Chafodd hi byth weld y sioe orffenedig, gan y bu hi farw ym 1996, yn 97 mlwydd oed.

O nodyn gynta’r gerddorfa, fedrwch chi’m peidio cael eich swyno gan gerddoriaeth ganadwy a chofiadwy Richard M Sherman a Robert B Sherman a’u caneuon fel ‘Chim Chim Cher-ee’, ‘A Spoonfull of Sugar’ a’r enwog ‘Supercalifragilisticexpialidocious!’ Mae’r caneuon newydd o waith George Stiles ac Anthony Drewe hefyd yn ychwanegu llawer at y sioe wych hon, yn enwedig y gân ‘Temper Temper’ sy’n cael ei ganu yn llofft y plant, wrth i’r holl deganau ddod yn fyw a’i dychryn nhw. Yn wahanol i’r ffilm, mae yma lawer mwy o elfennau tywyll yn y sioe lwyfan, sy’n cadw naws y straeon gwreiddiol. Y cerfluniau’n dod yn fyw yn y parc, y teganau yn dial ar y plant yn y llofft a’r nani flin Miss Andrew, sy’n dod i ofalu am y plant, ar gychwyn yr Ail Act.

Er cystal y perfformiadau gwych gan Lisa O’Hare fel ‘Mary Poppins’ a Gavin Creel fel ‘Bert’, seren y sioe i mi oedd set chwaethus Bob Crowley sy’n profi pa mor bwerus â theatrig y gall sioe dda fod. Wrth i gartref y Banks wahanu neu godi neu gilio, mae’r llwyfan yn cael ei weddnewid yn gyson gan fynd â ni o’r lolfa i’r llofft, o’r gegin i’r to, ac o’r parlwr i’r parc. Roedd hi’n bleser hefyd cael syllu mewn syndod ar goreograffi slic Matthew Bourne, a chyfarwyddo medrus Richard Eyre. Roedd y gymeradwyaeth hir a chynnes gafodd y cast ar ddiwedd y sioe yn dweud y cyfan.

Os am wefr y Nadolig hwn, anghofiwch y teledu, a mynnwch eich tocyn i weld y sioe liwgar a chofiadwy hon - tasa fo ond i weld yr olygfa hedfan ar ddiwedd y sioe!

'Hen Bobl Mewn Ceir'

Y Cymro - 8/12/06

Rhyw gyfnod o ddal-i-fyny y bu hi i mi’n ddiweddar, gan fod cynifer o gynyrchiadau yn teithio, a minnau’n ceisio cramu cymaint i mewn ag y medrai. Perfformiad olaf-ond-un Sgript Cymru o’r ddrama ‘Hen Bobl Mewn Ceir’ aeth â hi'r wythnos hon - ac yn wir, roedd hi’n bwrw hen wragedd a ffyn wrth imi wibio draw am Harlech yn y car! Oherwydd y tywydd, doedd gen i fawr o awydd mynd - ond mynd bu raid, a hynny am fod gen i barch mawr at awdur y ddrama Meic Povey.

Wrth ‘yrru yn y glaw, cofiais am rai o gynyrchiadau cwmni Dalier Sylw o waith Povey yn y gorffennol, cynhyrchiadau oedd wedi cael dylanwad arnaf; hanes y ddau gariad Tom (Dafydd Dafis) a Steff (Danny Grehan) a’u carwriaeth ‘anghonfensiynol’ yn ‘Wyneb yn Wyneb’ nôl ym 1993; Defi (Owen Garmon) a Mair (Christine Pritchard) yn gaeth i’w cynefin a’u hatgofion yn ‘Fel Anifail’ ym 1995; tynged deuluol y nain (Lis Miles), y fam (Betsan Llwyd) a’r ferch (Catrin Powell) wedyn yn ‘Tair’ ym 1998; a phortread bythgofiadwy'r diweddar unigryw Beryl Williams o ‘Nel’ yn y ffilm o’r un enw gan gwmni Opus i S4C.

‘Fel hen bobl mewn ceir, profi’r byd o bell yw hanes Roy a Ceri’ - a dyna dderbyn eglurhad am deitl annelwig y ddrama, ar daflen hysbysebu’r cwmni. Mae ‘Roy’ (Alun ap Brynley) yn gweithio fel nyrs mewn hosbis ac oherwydd gwaeledd un o’i gyd-weithwyr, daw wyneb yn wyneb â nyrs sy’n dod i’w gynorthwyo sef ‘Ceri’ (Eiry Hughes). Wrth i’r ddau ddod i nabod ei gilydd, mae’n amlwg fod y ddau’n gaeth i’w sefyllfaoedd - Roy oherwydd ei fam fusgrell a Ceri mewn priodas ddi-ryw. Fel gyda holl gymeriadau Povey, drwy geisio newid pethe, mae chwarae’n troi’n chwerw, a’r ddau yn cael eu gorfodi i wynebu realiti.

Fel un o’n prif ddramodwyr, allwn i’m disgwyl llai na strwythr cryf i’r ddrama, ac fe gafwyd hynny; yn ogystal â deialog fyrlymus oedd yn llifo o enau’r ddau actor - llifo mor sydyn gyda llaw, nes peri i’r ddrama fod ar ben mewn cwta awr! Ond, roedd yma hefyd wendidau. Yn gyntaf, roedd hi’n anodd gennai gredu y byddai’r ddau gymeriad yma yn magu teimladau mor angerddol tuag at ei gilydd mewn cyn lleied o amser. Roedd yna fai mawr hefyd ar y castio, gan nad oedd y ddau yn gweddu i’w gilydd o gwbl. Roedd Eiry lawer rhy ifanc i Alun, ac Alun ddim digon deniadol i Eiry. Fe amharodd hyn yn fawr ar fy mwynhad o’r ddrama. Wrth edrych yn ôl ar fy ngholofn yn Y Cymro ym mis Mehefin eleni, wedi derbyn datganiad gan Sgript Cymru yn sôn am y ddrama, mi welis i’r disgrifiad canlynol : “Mae Roy yn nyrs 59 mlwydd oed… Mae Ceri, (yn) nyrs gynorthwyol 39 mlwydd oed…” - a dyna’r gwendid. Am ba reswm bynnag, fe fu newid er gwaeth, a chamgymeriad mawr oedd peidio cael actores hŷn a phrofiadol i wneud y rhan.

Digon di-liw a diddychymyg oedd cyfarwyddo Elen Bowman, Cynllunio Ben Anderson a Chynllun Goleuo Elanor Higgins. Pam, o pam, na ewch chi weld cynhyrchiadau safonol boed yn Llundain, Dulyn neu Gaeredin mond i WELD pa mor effeithiol y gall goleuo gofalus a chyfarwyddo creadigol fod?. Dwi’n siŵr nad oes yr un hosbis yn cael ei lanhau gymaint ag oedd yr offer yn y cynhyrchiad yma, a’r actorion druan yn gorfod canfod rhywbeth i’w wneud byth a beunydd. Oni fasa’i cael tegell a deunydd gwneud paned wedi torri ar undonedd y glanhau tragwyddol? Roedd elfennau o’r llwyfannu yn fy atgoffa o waith Bethan Jones ar y ddrama ‘Wyneb yn Wyneb’ dair blynedd ar ddeg yn ôl, gyda’r fam ‘Laura’ (Olwen Rees) yn cerdded mewn siâp sgwâr ar gychwyn ac ar ddiwedd y ddrama, gyda phob ongl o’i llwybr wedi’i oleuo yn unigol a gwahanol, a thu hwnt o effeithiol. Dowch laen bois bach, defnyddiwch fymryn o ddychymyg!

Rhyw gymeradwyaeth ddigon tila a gafwyd gan y cwta ugain ohonom yn Theatr Ardudwy; doedd y tywydd ddim yn help, ond mae’n rhaid i’r cwmni ysgwyddo’r cyfrifoldeb hefyd. Er imi brynu copi o’r sgript, a chael cryn foddhad o weld strwythr ac adeiladwaith Povey, fydd hi ddim yn cael ei chofio fel un o’i ddramâu gorau; ond mae’r parch yn aros.

'Branwen' a 'Memory'

Y Cymro - 1/12/06

Ddigwyddodd na rywbeth rhyfedd imi'r wythnos hon. Mi ges i wefr mewn cynhyrchiad theatr Cymraeg! I Neuadd Dwyfor ym Mhwllheli oedd rhai mynd er mwyn dal perfformiad olaf-ond-un o gynhyrchiad diweddara Llwyfan Gogledd Cymru o ‘Branwen’ gan Ifor ap Glyn a Darach Ó Scolaí. A bod yn onest, roedd gen i ofn wrth ‘yrru draw am Ben Llŷn, a hynny am ddau reswm : yn gyntaf oherwydd y llythyrau a ymddangosodd yn Y Cymro yn cwyno am ‘yr iaith gref’ a’r ail reswm, am fy mod i’n cyd-weithio’n ddyddiol efo Ifor ap Glyn!

Stori gyfoes sydd yn y ddrama am ddau gyfaill o ddyddiau coleg yn Aberystwyth; Mari (Ffion Dafis) sy’n gweithio fel awdures yng Nghymru a’r Seán (Stephen D’Arcy) sy’n awdur yn Iwerddon. Mae’r ddau yn cael eu tynnu ynghyd unwaith eto gan y cynhyrchydd teledu Eifion Bowen (Dafydd Dafis) i gyd-weithio ar fersiwn animeiddiedig o chwedl Branwen. Wrth ddod wyneb yn wyneb, hawdd yw cynnau tân ar hen aelwyd, a daw sawl cyfrinach i’r amlwg, fydd yn effeithio perthynas Seán a’i wraig (Bridin Nic Dhonncha) am byth.

Allwn i’m llai na rhyfeddu at gyd-actio gwych y pedwarawd yma, yn llithro o un olygfa i’r llall, gan fynd â ni ar daith o Gymru i’r Iwerddon ac yn ôl, wrth olrhain eu hanes. Roeddwn i’n dotio at aeddfedrwydd portread Ffion Dafis o’r Mari wyllt, (neu’r ‘Branwen’ chwedlonol), ac yn edmygu gallu Dafydd Dafis wrth orfod adrodd chwedl Branwen yn ei chyfanrwydd wrth Seán, a hynny’n ofer! Cynnildeb ac angerdd Stephen D’Arcy wedyn wrth iddo yntau lithro o’r Wyddeleg i’r Saesneg, er mwyn ceisio achub ei berthynas â’i wraig, ac erfyn am faddeuant gan Mari. Dyma bedwar perfformiad am y gorau imi’i weld ar lwyfan yng Nghymru eleni, a chlod mawr i’r actorion, yr awduron a’r cyfarwyddwyr Ian Rowlands a Darach Mac Con Iomaire am hynny.

Ac o sôn am Ian Rowlands, wel dyma enghraifft arall o’i ddawn arbennig i greu sioe theatrig drwy gyfuno set foel a thaflunio delweddau drwy’r cyfrifiadur arno. Dyma dechneg lwyddiannus welon ni yng nghynhyrchiad blaenorol y cwmni o hanes ‘Frongoch’, ac mae’r cyfanwaith yn llwyddo unwaith eto. Dyma theatr sy’n gwthio’r ffiniau traddodiadol, gan roi gwedd newydd ffres ar lwyfannau Cymru. Dyma’r hyn ddylai fod wrth wraidd ein Theatr Genedlaethol - ffresni a dyfeisgarwch, fel sydd i’w gael yn yr Alban neu Loegr. Gair i gall yn wir…

Ac o ran yr ‘iaith gref’ - oes, mae yma regi, ond roedd y cyfan yn dderbyniol i mi o fewn cyd-destun yr olygfa o wylltineb angerddol rhwng y ddau gyn-gariad. Diolch i’r cwmni am beidio gneud i minnau regi mwy wrth adael y theatr!

Er bod y daith bresennol ar ben, mae sôn am ail-deithio’r cynhyrchiad yn y flwyddyn newydd.

I’r Wyddgrug wedyn, ar gyfer drama wreiddiol arall a hynny gan Gymro o Landrindod, Jonathan Lichtenstein. ‘Memory’ ydi teitl cynhyrchiad Clwyd Theatr Cymru, ac mae’n adrodd hanes cwmni o actorion sy’n cwrdd mewn ystafell ymarfer, wrth baratoi ar gyfer eu cynhyrchiad diweddaraf.

Mae’r ddrama o fewn y ddrama yn cychwyn mewn fflat yn Nwyrain Berlin ym 1990, ble mae ‘Eva’ (Vivien Parry) yn cwrdd am y tro cyntaf â’i ŵyr ‘Peter’ (Lee Haven Jones) sy’n esgor ar yr atgofion trist a dirdynnol am ei hieuenctid yn ystod yr Ail-Ryfel Byd. O Berlin i’r Bethlehem presennol, ac at hanes yr Iddew ‘Bashar’ (Ifan Huw Dafydd) sy’n derbyn ymweliad gan swyddog Palesteinaidd ‘Isaac’ (Oliver Ryan) i’w hysbysu fod y ffin arfaethedig am gael ei godi ar safle ei gartref presennol. Drwy wibio yn ôl ac ymlaen rhwng y ddwy stori, a’r ddau gyfnod, dyma berl o ddrama sy’n gorfodi’r gynulleidfa i feddwl am y presennol a’r gorffennol, drwy gyfres o olygfeydd trawiadol a dirdynnol. Bydd perfformiad Vivien Parry yn aros yn y cof am amser hir, felly’n wir gyda’r cast i gyd. Clod mawr eto i ddewin arall y byd theatr yng Nghymru - y cyfarwyddwr Terry Hands, am greu cyfanwaith sensitif a chofiadwy.

Bydd y cwmni yn ymweld â Chanolfan Chapter, Caerdydd yr wythnos nesaf rhwng nos Fawrth 5ed o Ragfyr a Nos Sadwrn y 9fed. Byddwch yno!

'The Sound of Music'

Y Cymro - 24/11/06

‘Ar ddiwedd y sioe, oeddech chi’n falch o fod yn Gymro?’, holodd Nia Roberts ar raglen ‘Hywel a Nia’, bore dydd Gwener ddiwethaf. Oeddwn, mi oeddwn i’n falch, wrth adael Theatr y Palladium yn Llundain, wedi gweld yr ail-berfformiad swyddogol o’r sioe ddiweddara i agor yn y West End, ‘The Sound of Music’. Yn falch iawn, a hynny am fod Connie Fisher o Sir Benfro yn serennu fel prif gymeriad y sioe - ‘Maria von Trapp’.

Roedd hi’n fraint hefyd cael eistedd yn y Palladium - a chof da am y sioeau teledu enwog ar y Suliau a gafodd eu recordio yno flynyddoedd ynghynt efo sêr fel Bruce Forsyth a Jimmy Tarbuck. Dyma’r ail-dro imi fod yno, gan imi gael gwefr debyg o weld ‘Chitty Chitty Bang Bang’ rai blynyddoedd yn ôl. Er nad oedd gofyn i Connie hedfan dros y gynulleidfa, fel y car enwog yn y sioe honno, roedd disgwyl iddi ddringo’r mynydd uchel sy’n rhan allweddol o set effeithiol Robert Jones, ac sy’n pwyso 8 tunnell gyda llaw! Priodol iawn felly, ar gychwyn y sioe, ydi gweld Connie mewn pwll o olau ar ben y mynydd, yn barod i swyno’r gynulleidfa wrth ddatgan ‘bod y bryniau i gyd yn fyw efo sain cerddoriaeth’…

Ac mae’r bryniau hynny wedi bod yn canu’r gerddoriaeth ers bron i hanner cant o flynyddoedd, byth ers i Richard Rodgers ac Oscar Hammerstein dderbyn gwahoddiad i gyd-weithio efo Howard Lindsay, Russel Crouse a’r actores Mary Martin, ar ddrama lwyfan ar hanes bywyd Maria von Trapp, a’i theulu o gantorion ifanc. Gwireddu breuddwyd wnaeth Andrew Lloyd Webber a David Ian wedyn, wrth dderbyn caniatâd i lwyfannu cynhyrchiad newydd o’r sioe eleni, a hynny gyda chymorth y gyfres deledu ‘How do you solve a problem like Maria’ i ddewis y brif gantores. Wedi wythnosau lawer o ddadlau a phleidleisio, a sawl beirniad theatr yn bytheirio at y fath beth! - fe gafodd y broblem ei ddatrys, ac fe gawsom seren newydd ym mhresenoldeb Connie.

Nid tasg hawdd oedd camu i esgidiau Julie Andrews, sydd wedi bod yn enwog fel ‘Maria’ byth ers i fersiwn ffilm o’r ddrama gerdd gael ei wneud ym 1965, ond mae Connie yn llwyddo. Drwy aeddfedrwydd ei hactio naïf, a’r hyder lleisiol sy’n sicr o darddu o’i phrofiad eisteddfodol yng Nghymru, dyma berfformwraig sydd yr un mor gartrefol ar lwyfan neu ar fynydd! Clod hefyd i’r gantores opera Leslie Garrett sy’n portreadu’r ‘Mother Abbess’ yn y Lleiandy, sydd â llais digon uchel i chwythu pob owns o lwch o gorneli’r theatr! Sêr eraill y sioe yw’r saith o blant - sy’n portreadu teulu y Von Trapp; pob un yn hyderus wrth ganu’r caneuon sydd mor ganiadwy i bawb fel ‘Do-Re-Mi’, ‘Edelweiss’ a ‘Goodbye’. Yr unig wendid oedd y tad - Capden Georg von Trapp, sy’n cael ei bortreadu gan Alexander Hanson, yn dilyn ymadawiad Simon Shepherd wedi dau berfformiad yn y cyfnod rhagweld. Yn bersonol, tydi perfformiad Alexander Hanson ‘ddim yn gweithio’ chwaith, ac mae dirfawr angen actor llawer mwy profiadol, golygus ac enwog er mwyn tegwch i Connie, ac i gadw’r safon. Ac o sôn am safon, canmoliaeth fawr i’r corws neu’r ensemble sy’n cynnwys y gantores o Gymru, Elen Môn Wayne. Achos arall o falchder yn y sioe arbennig hon, a ffaith arall i’m hatgoffa, pam y bues i ar fy nhraed am gyhyd yn cymeradwyo’r cast, ar ddiwedd y sioe.

Balchder ddwedoch chi…? Bravo ddweda’ i! Am fwy o fanylion, neu i weld a chlywed clipiau o’r sioe, ymwelwch â www.soundofmusiclondon.com

Edrych mlaen...

Y Cymro - 17/11/06

Wythnos i gael fy ngwynt ataf oedd yr wythnos ddiwethaf, a thrwy hynny rhoi’r cyfle imi gadw llygad ar y cynhyrchiadau sy’n parhau i deithio dros y misoedd nesaf, yn ogystal ag ambell i gynhyrchiad newydd sydd ar fin agor.

Un cynhyrchiad dwi heb gael y cyfle i’w weld hyd yma ydi cynhyrchiad Llwyfan Gogledd Cymru o ddrama Ifor ap Glyn a Darach Ó Scolaí o’r enw ‘Branwen’. Cariad ar draws môr yr Iwerddon ydi disgrifiad y cwmni o’r ddrama dairieithog hon, gyda Ffion Dafis, Dafydd Dafis, Stephen D’Arcy a Bridin Nic Dhonncha yn y cast. Wedi perfformiadau yng Nghaerdydd yr wythnos diwethaf, bydd y cwmni yn ymweld â Theatr Elli, Llanelli ar y 18fed o Dachwedd, ac yna Neuadd Dwyfor, Pwllheli ar yr 22ain gan orffen eu taith yn Theatr Ardudwy, Harlech ar y 24ain.

Ac o sôn am ddrama sydd ar fin gorffen ei thaith, at ddrama sy’n cychwyn crwydro Cymru'r wythnos hon. Comedi newydd gan Valmai Jones ydi ‘Actus Reus’ sy’n cael ei lwyfannu gan Theatr Bara Caws. ‘Murder Mystery’ ydi’r ddrama wedi’i gosod mewn gwesty anial, gyda chriw o actorion yn ymweld â’r gwesty a chael eu dal o fewn dirgelwch llofruddiaeth go iawn. Mae’r cast yn cynnwys Sue Roderick, Eilir Jones, Maldwyn John, Dyfan Roberts, Jonathan Nefydd a’r awdures ei hun, Valmai Jones. Bydd y ddrama’n agor yn Neuadd Goffa Amlwch ar Nos Fawrth, 21ain o Dachwedd cyn mynd draw am Langefni ar yr 22ain, Blaenau Ffestiniog ar y 23ain a Theatr Gwynedd, Bangor ar y 24ain a’r 25ain. Bydd y cwmni ar daith tan yr 16eg o Ragfyr.

Mae’r bwrlwm o ddramâu yn parhau yn Theatr Clwyd gyda chynhyrchiad Terry Hands o’r ddrama ‘Memory’ gan y dramodydd o Gymru, Jonathan Lichtenstein. Ymysg y Cymry yn y cast mae Ifan Huw Dafydd a Lee Haven-Jones. Mae’r cynhyrchiad i’w weld yno tan y 25ain o Dachwedd.

Ac o sôn am Terry Hands, un cynhyrchiad roddodd wir wefr imi oedd ei gynhyrchiad ef o ddrama Peter Schaffer, ‘Equus’ nôl ym 1997. Roeddwn i wrth fy modd o glywed bod yna gynhyrchiad newydd o’r ddrama bwerus hon yn mynd i agor yn y West End fis Mawrth nesaf. Ymysg y cast fydd seren ffilmiau Harry Potter - Daniel Radcliffe a Richard Griffiths, o dan gyfarwyddyd Thea Sharrock ac wedi’i gynhyrchu gan David Pugh a Dafydd Rogers.

Parhau i agor hefyd mae’r dramâu cerdd newydd yn Llundain, a phleser mawr fydd cael bod ymysg y cyntaf i weld ‘The Sound of Music’ fydd yn agor yn swyddogol yr wythnos yma yn Theatr y London Palladium. Er bod y sioe wedi colli dau o’u prif actorion, a hynny cyn iddi agor hyd yn oed, mae’n argoeli i fod yn sioe lwyddiannus gyda’r Gymraes Connie Fisher yn swyno’r beirniaid efo’i hyder a’i dawn gerddorol.

Sioe arall sydd newydd agor ydi fersiwn lwyfan o’r ffilm enwog o’r 80au ‘Dirty Dancing’ . Mae’r sioe, sy’n cynnwys yr holl hits cerddorol o’r ffilm i’w gweld yn Theatr Aldwych ar hyn o bryd.
I ffans o waith JRR Tolkien, bydd y fersiwn lwyfan o ‘Lord of the Rings’ yn agor yn Theatr Frenhinol Drury Lane ar y 9fed o Fai 2007.

Siom fawr oedd clywed yr wythnos hon bod y cynhyrchiad ‘Bent’ gydag Alan Cumming i gau ar y 9fed o Ragfyr, a hynny pum wythnos yn gynnar. Os am wefr gofiadwy, mynnwch eich tocynnau yn awr.

Ac i gloi, rhaid sôn am y sioe ddiweddara i swyno’r West End sef cynhyrchiad newydd Trevor Nunn o Glasur Gershwin, ‘Porgy a Bess’. Wedi costio tair miliwn o bunnau, gyda chast o 40 a cherddorfa o 20, mae Nunn wedi gwneud gwyrthiau i droi’r opera bedair awr yma yn sioe gerddorol dwy-awr-a-hanner. Mae’r sioe i’w gweld ar hyn o bryd yn Theatr y Savoy.

'Jones Jones Jones' a 'Sioe'r Mudiad Ffermwyr Ifanc'

Y Cymro - 10/11/06

Wel am wythnos! Byw oddi cartref yng Nghaerdydd yn paratoi i recordio’r sioe lwyfan JONES JONES JONES yng Nghanolfan y Mileniwm, Caerdydd. Dyma sioe a berfformiwyd fel rhan o’r ymgais i dorri Record Guinness y Byd am y casgliad mwya o bobl efo’r un cyfenw, ac fe lwyddasom i wneud hynny gan yn sicr ddyblu a bron threblu’r record bresennol efo 1,224 o Jonesiaid o dan yr unto!

Ar y llwyfan, cafwyd sioe liwgar a theatrig gyda rhai o’n Jonesaid mwyaf cyfarwydd a thalentog gyda Gethin a Gwenllian Jones ynghyd ag Aled Haydn Jones yn cyd-gyflwyno. Uchafbwyntiau’r noson i mi’n bersonol oedd datganiad pwerus John Owen Jones o’r Weddi yn y sioe Les Miserables; Gwyn Hughes Jones a’r gân ‘Nessun Dorma’; dehongliad dramatig o’r gân ‘Dim Gair’ gan Elin Fflur a’i dawnswyr a pherfformiad egniol teulu’r Jonesiaid o Gwmderi (Siw Huws, Arwyn Davies a Shelley Rees) yn canu cyfieithiadau o ddwy gân cwbl briodol - ‘Dyma hi Miss Jones’ (Have you met Miss Jones) a ‘Fi a Musus Jones’ (Me and Mrs Jones). Tammy Jones a Heather Jones wedyn yn swyno’r gynulleidfa efo’i lleisiau melfedaidd, a Mei Jones, John Pierce Jones a Betsan Powys yn cyflwyno rhifyn arbennig o Mastermind Cymru efo Wali (gyda chymorth Mr Picton) yn ceisio ateb cwestiynnau wedi’i selio yn gyfan gwbl y Jonesiaid! Dyma berl o sgript fer gan Mei Jones, wedi’i hadeiladu’n gelfydd a chlyfar, sy’n brawf sicr o dalent Mei fel brenin comedi Cymru. Talent arall gafodd ei brofi ar y noson oedd gallu cerddorol a barddol Caryl Parry Jones wrth iddi gyfansoddi a pherfformio’r gân ‘Mae ‘na Jones bum munud lawr y lôn fy ffrind’ gan wahodd holl Jonesiaid eraill y sioe i’r llwyfan ar gyfer y canlyniad. I gloi’r sioe cafwyd dwy gân gan un o’r Jonesiaid mwya dadleuol a thrawiadol a welais i erioed! Yr anfarwol Grace Jones efo’i sioe lwyfan theatrig a’i dehongliad dadleuol o’r gân ‘Pull up to the bumper’! Doedd perfformiad Grace heb blesio pawb, a sawl un yn teimlo nad oedd hi’n perthyn i’r un sioe â’r gweddill. Digon teg, ond ar ddiwedd y dydd, roedd hi’n ‘Jones’, ac yn haeddu’i lle, ac yn brawf pellach o allu ac amrywiaeth y llwyth rhyfeddol a thalentog yma! Bydd y sioe i’w weld ar S4C ar Dachwedd y 26ain.

Wedi hel y Jonesiaid am adre, daeth y Ffermwyr Ifanc i hawlio’r llwyfan ar gyfer eu Gala arbennig i ddathlu Pen-blwydd y Mudiad yn 70 oed. Dyma sioe oedd wedi’i chreu yn gyfangwbl gan y Mudiad gyda chymorth Stifyn Parri i uno’r cwbl ynghyd. Roedd yma ‘olygfeydd cofiadwy eto o fewn y sioe, ond doedd y cwbl ddim yn llifo cystal fel sioe lwyfan. Un gwendid mawr oedd y ffaith bod rhannau helaeth o’r sioe yn digwydd o flaen prif len du'r theatr oedd yn torri ar rediad y sioe. Gyda set mor effeithiol wedi chreu gan Eryl Ellis, dylid bod wedi defnyddio llawer mwy o’r set, er mwyn creu mwy o sioe lwyfan. Mae recordio sioe theatr ar gyfer y teledu wastad yn broblem; rhaid un ai llwyfannu’r sioe fel sioe theatr gan osod y camerâu oddi ar y llwyfan, neu sefydlu’r ffaith mai sioe deledu sy’n cael ei chreu wedi’i gosod ar lwyfan. Efo’r gynulleidfa wedi talu £25 am docyn i weld y SIOE THEATR hon, allwn i’m credu pan welais i ddyn camera yn llythrennol ddawnsio o gwmpas tair telynores ar y llwyfan. Roedd y gynulleidfa o’m cwmpas yn chwerthin, heb wybod yn iawn os oedd y dyn camera yn rhan o’r ‘act’ ai peidio. Cwbl anfaddeuol.

Rhaid canmol yr amrywiaeth o fewn y sioe yma; o’r tractors i’r cneifio, o’r lleisiau unigol gwych i’r côr undebol, y cyfan eto yn brawf o dalent y Mudiad pwysig a gweithgar hwn. Bydd y sioe hon i’w weld ar S4C dros gyfnod y Nadolig eleni.

'Bent'

Y Cymro 3/11/06

Mi ddywedais i rai wythnosau yn ôl, bod ambell i sioe y cofiwch amdani am byth. Wel, mae hynny yn berffaith wir am y cynhyrchiad sy’n cael fy sylw'r wythnos hon.

Ynghanol y môr o ddramâu cerdd newydd sy’n agor yn fisol yn Llundain y dyddiau yma, mae ambell berl o ddrama ddadleuol, glasurol neu wreiddiol hefyd i’w canfod. Mae’n hen ddadl ymysg caredigion y theatr ynglŷn â’u barn bod gormod o ddramâu cerdd yn boddi theatrau Llundain, ac yn peri i gynyrchiadau o ddramâu newydd gael eu cadw draw. Dwi’n hanner cytuno â’r farn honno, ond dwi hefyd yn cydnabod gwerth drama gerdd dda sy’n denu sylw cynulleidfa llawer mwy eang, ac yn tanio diddordeb a dychymyg pobol o bob oed ym myd y theatr.

Mae’r ddrama ‘Bent’ gan Martin Sherman, sydd i’w weld ar hyn o bryd yn Stiwdio Trafalgar, wedi’i osod ym Merlin yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Mae’n adrodd stori ddirdynnol am gwpl hoyw - Max (Alan Cumming) a Rudy (Kevin Trainor) sy’n cael eu gorfodi o’u cartref a’u bywyd bohemaidd i uffern y gwersylloedd carchar. Wrth gael eu cludo ar y trên i Wersyll Dachau, ger Munich, mae Rudy yn cael ei arteithio o fewn clywed Max, ac wrth i’w gorff llesg a gwaedlyd gael ei lusgo yn ôl i’r cerbyd, mae Max yn cael ei orfodi i roi diwedd ar fywyd ei gariad drwy ei labyddio â phastwn y milwyr. Dyma un o’r golygfeydd mwyaf erchyll a dirdynnol imi’i weld ar lwyfan erioed.

Wedi cyrraedd yr uffern yn Dachau, mae Max yn cael ei orfodi i brofi ei rywioldeb - i wadu ei fod yn hoyw, er mwyn achub ei fywyd ei hun. Mae’r dull a orfodwyd arno i wneud hyn yn rhy erchyll i’w esbonio ar dudalennau’r Cymro, ond sy’n wybyddus i haneswyr sydd wedi astudio’r cyfnod. Roedd gweld Alan Cumming yn ail-fyw’r cyfan yn brawf o’i fawredd fel actor; dyma berfformiad bythgofiadwy o deimladwy gan feistr ar ei grefft. Wedi ‘ennill’ ei seren felen, yn hytrach na’r triongl pinc, daw Max wyneb yn wyneb â gŵr golygus arall - Horst (Chris New) a thrwy’r Ail Act, mae perthynas yn datblygu rhwng y ddau wrth gludo pentwr o gerrig o un ochor i’r llwyfan i’r llall. Wrth lafurio ymhob tywydd, mae’r berthynas yn cryfhau, ond heb i’r un o’r ddau gyffwrdd ei gilydd o gwbl. Dyma Act sy’n brydferth o bwerus, ac yn brawf eto o allu Cumming a’i gyd actor Chris New.

Mae cynhyrchiad Daniel Kramer yn werth ei weld, a byddai’n ddoeth i unrhyw gyfarwyddwr neu actor i fynd i weld pa mor effeithiol y gall goleuo gofalus a theimladwy fod, heb sôn am sain ysgytwol a thrawiadol a set syml ond cwbl addas a theatrig.

Allwch chi’m mwynhau sioe o’r math yma; nid dyna’r bwriad, ond mi fedrwn ei werthfawrogi fel darn o theatr ddramatig a chofiadwy. Yn sicr, mae’n gwneud ichi feddwl am yr holl ddioddefaint fu yn y cyfnod hwn, a pha mor werthfawr ydi ein rhyddid.

Gwnaf, fe gofiaf am ‘Bent’ am amser hir sy’n brawf o’i lwyddiant. Prawf hefyd bod yn rhaid mynd i Lundain er mwyn gweld cynhyrchiad sy’n trin y gynulleidfa fel oedolion aeddfed ac nid bodau dwl.

Mae ‘Bent’ i’w weld yn Stiwdio Trafalgar tan Ionawr 13eg.

'Evita'

Y Cymro - 27/10/06

Ynghanol y bwrlwm o ddramâu sy’n teithio drwy Gymru ar hyn o bryd, roedd hi’n amser imi ymweld â Llundain unwaith eto er mwyn cadw llygad ar y llwyfan yno. Llwyddo i weld tair sioe mewn un penwythnos, ac mi glywch chi hanes y ddwy arall dros yr wythnosau nesaf. Ond, yr wythnos hon, dwi am fynd â chi ar daith draw i’r Ariannin a hynny i gyfeiliant cerddoriaeth hudolus Lloyd Webber yn ei sioe ‘Evita’.

Agorodd y fersiwn newydd o’r ddrama gerdd enwog yma gan Syr Tim Rice ac Andrew Lloyd Webber ar yr 21ain o Fehefin eleni, ar yr union ddyddiad yr agorodd y cynhyrchiad cynta o’r sioe nôl ym 1978. Elaine Paige a Joss Ackland oedd y sêr bryd hynny, ac eleni y gantores Elena Roger o Buenos Aires sy’n hawlio’r sylw.

Ers y saithdegau, mae’r sioe a stori Eva Peron wedi dod yn gyfarwydd i bawb, a hynny yn benna oherwydd y fersiwn ffilm a gynhyrchwyd rhai blynyddoedd yn ôl gyda neb llai na Madonna yn y brif ran.

Fel y ffilm, mae’r sioe lwyfan yn mynd â ni nôl i’r Ariannin rhwng y cyfnod 1934 a 1952. Mae’r stori yn cael ei adrodd gan fyfyriwr cyffredin - ‘Che’ (Matt Rawle) sy’n ein cyflwyno ni i ferch bymtheg oed, Eva Duarte (Elena Roger) sy’n ysu am gael bod yn actores enwog. Wrth iddi ddenu a defnyddio dynion i gyrraedd ei nod, mae’n cwrdd â’r Colonel Juan Peron (Philip Quast) ac wedi iddo ddod yn Arlywydd yr Ariannyn ym 1943, mae Evita hefyd yn ennill ei henwogrwydd, gan ddod yn fwy poblogaidd na Peron hyd yn oed. Wrth i bethau ddirywio yn wleidyddol ac o ran iechyd Eva, dim ond angau sy’n aros.

Er fy mod i wrth fy modd efo rhai o’r caneuon cofiadwy yn y sioe, fel ‘Another Suitcase in Another Hall’ a’r byth ganiadwy ‘Don’t Cry for me Argentina’, doeddwn i ddim mor hoff o’r cynhyrchiad newydd yma. Yn bersonol, doedd gan ‘run o’r tri phrif gymeriad bresenoldeb ar y llwyfan. Doeddwn i ddim yn teimlo mod i wedi gweld perfformiadau fyddai’n aros efo mi am byth. Mae’r wir dweud bod Elena Roger yn werth ei gweld, nid yn unig am fod ganddi gorff fel titw tomos a llais fel y gylfinir, ond wedi dweud hynny, allwn i’m peidio cael fy atgoffa o berfformiadau gwell Madonna neu Elaine Paige. Mae’r un peth yn wir am Matt Rawle fel y cymeriad ‘Che’ sydd â’r dasg anodd o’n tywys ni drwy’r stori a’r blynyddoedd. Eto, er yn olygus, ac yn amlwg yn medru canu fel y profais yn yr Ail Act, doedd ei berfformiad o ddim teilyngu lle yn fy nghwpwrdd atgofion!

Roeddwn i wedi disgwyl mwy o’r llwyfannu. Dwy ‘set’ sydd yma mewn gwirionedd, ac wedi codi’r mur ar gychwyn yn sioe, prin iawn oedd y newid i’r sgwâr Casa Rosada drwy gydol y sioe. Falle y byddai’r cynhyrchwyr yn gwrthddadlau bod y pwyslais wedi’i roi fwyfwy ar yr ochor ddawns, gan gyflwyno naws America-Ladin i’r gerddoriaeth a swyn y tango. Digon teg, roedd hynny yn gweithio ar y cyfan, OND - welis i ‘rioed drigolion unrhyw ddinas yn dawnsio’r tango yn eu galar! Di-chwaeth i mi.

Siom hefyd ym mherfformiad Elena o’r gân enillodd Oscar yn y ffilm : ‘You Must Love Me’ - cân sy’n cael ei chanu gan Evita yn ei gwaeledd yn erfyn ar Peron i ofalu amdani. Cefais y teimlad ei bod hi wedi’i gosod rwla-rwla mond er mwyn ei chynnwys a bod y gantores wedi rhuthro trwyddi. Collwyd cyfle euraidd yn fy marn i i greu un o olygfeydd mwya cofiadwy yn y sioe ddigofiadwy yma.

Mae’r sioe i’w gweld yn Theatr yr Adelphi ar y Strand yn Llundain.

'An Inspector Calls'

Y CYMRO - 20/10/06

Clasur arall sydd dan y chwyddwydr celfyddydol yr wythnos hon sef cynhyrchiad Clwyd Theatr Cymru o ddrama enwog J B Priestly, ‘An Inspector Calls’. Yn debyg iawn i ‘Look Back in Anger’ neu ‘Waiting for Godot’, dwi’n siŵr bod sawl un wedi clywed am enw’r ddrama yma, ond heb fawr o syniad beth yw’r stori.

Wel, yn y bôn, mae’n syml. Wedi pryd o fwyd i ddathlu dyweddïad eu merch Sheila â’r gŵr golygus Gerald Croft, mae teulu’r Birling yn setlo yn y lolfa er mwyn parhau i ddathlu. Ond daw ymwelydd i’w plith, Inspector Goole, sy’n dechrau codi cwestiynau dyrys am farwolaeth merch ifanc. Wrth i’r Inspector holi’r teulu o un-i-un, daw hi’n amlwg bod sawl dirgelwch yn cuddio o dan y parchusrwydd, fydd yn chwalu’r uned deuluol am byth.

Cyfansoddodd Priestly’r ddrama ar ddiwedd y 1940au, ond mae o wedi’i gosod ym 1912. Mae hyn yn cwbl fwriadol. Dyma’r cyfnod cyn y Rhyfel Byd, cyn i’r gymdeithas newid er gwell neu er gwaeth, a chyn i’r Titanic druan suddo. Yn union fel y gwch unigryw, er cymaint y cyfoeth a’r hyder, does dim gobaith i’r teulu wrth wynebu cwestiynau rhewllyd yr Inspector. Roedd Priestly yn Sosialydd; roedd o’n bryderus am y modd roedd cymdeithas yn rhannu’n ddosbarthiadau cymdeithasol, rhaniadau oedd yn hanu o’r awch am gyfoeth a statws a phŵer. Dyma, yn ei farn o, arweiniodd at y Rhyfel Byd.

Mewn cynhyrchiad oedd yn ymylu weithia ar fod yn felodrama, cafwyd perfformiadau teilwng iawn gan Robert Blythe fel y tad cyfoethog ‘Arthur Birling’ a’r un modd gan Elizabeth Counsell fel y fam bryderus ‘Sybil’. Llwyddodd Dennis Herdman i roi perfformiad llwyddiannus fel ‘Eric’ y mab euog a’r un modd gan Daniel Llewelyn-Williams fel y ‘Gerald Croft’ golygus. Doeddwn i ddim mor gartrefol efo dehongliad Rosanna Lavelle fel y ferch ‘Sheila’, rhywsut - doedd ei pherfformiad ddim cweit y taro deuddeg.

Gwendid arall yn y cynhyrchiad oedd portread Aaron Cass o’r ‘Inspector Goole’. Mae’n wir y gellid dehongli arwyddocâd yr Inspector mewn sawl ffordd; rhai’n dadlau mai ysbryd ydyw a bod chwarae-ar-eiriau efo’r enw ‘Goole’ neu ‘Ghoul’; eraill yn dweud mai cynrychioli’r gydwybod mae’r cymeriad neu falle Freud, neu Iesu Grist hyd yn oed!. Tipyn o gybolfa i unrhyw actor ddygymod ag ef! Ond awgrymir yn y cynhyrchiad yma mai rhyw fath o fod arallfydol ydio, efo’i wallt hir, côt dywyll a’r defnydd coch oddi mewn iddi yn rhagfynegi’r perygl. Roedd ei wylio yn rhuthro o gwmpas y llwyfan, o un pen i’r llall, yn tynnu oddi ar lyfnder y ddrama, ac allwn i’m credu bod y cymeriad yn real o gwbl - bod hynny yn fwriadol ai peidio.

Fyddai wastad yn croesawu gweld drama yn cael ei llwyfannu mewn modd gwahanol, ac roedd set-ar-dro Martyn Bainbridge yn apelio. OND, doeddwn i ddim mor hapus o orfod astudio cefnau’r actorion am ymsonau maith o fewn y ddrama. Oherwydd siâp yr ystafell yn Theatr Emlyn Williams, doedd y llwyfannu arbrofol ddim yn llwyddiannus. Gan fod y cynhyrchiad yn mynd ar daith i theatrau mwy traddodiadol, dwi’n siŵr bydd y broblem yma’n cael ei oresgyn. Er cymaint y sioc, a’r elfennau theatrig oedd yn gymaint rhan o ddiweddglo’r cynhyrchiad yma gan Barry Kyle, ac er imi ddeall arwyddocâd y cyfan, allwn i’m peidio teimlo fod y cyfan yn llawer rhy felodramatig a dros-ben-llestri, oedd yn tynnu oddi-ar y ddrama. Gwell fyddai fod wedi talu sylw i’r manion oedd yn amharu ar y perfformiad fel y ‘beads’ ar waelod ffrog laes y fam oedd yn crafu wyneb y set blastig wrth iddi symud o gwmpas! Gwnewch y pethau bychain ynde…!

Mae’r cynhyrchiad i’w weld yn Theatr Clwyd tan yr 21ain o Hydref cyn teithio draw am Abertawe, Y Drenewydd, Bangor, Caerdydd ac Aberystwyth.

'Diweddgan'

Y Cymro - 13/10/06

Cyn mynd i weld unrhyw ddrama, fyddai’n ceisio gneud fy ngwaith cartref. Ceisio dod i wybod mwy am y ddrama a’r cefndir, er mwyn deall a mwynhau’r cynhyrchiad yn well. Ond efo cynhyrchiad diweddara’r Theatr Genedlaethol - cyfieithiad yr Athro Gwyn Thomas o’r ddrama ‘Diweddgan’, roeddwn i’n difaru f’enaid. O ddarllen, a dysgu am y cefndir a’r themâu yn y ddrama, roedd fy nisgwyliadau yn uchel, a’m dealltwriaeth o waith Beckett yn eitha’. Siom erchyll arall oedd y ‘cynhyrchiad’ yma, a barodd imi ofyn o ddifri calon, faint o waith paratoi a wnaed mewn difri?

Drama am bedwar cymeriad yw ‘Endgame’, a gyfieithwyd i’r Gymraeg o’r Ffrangeg gwreiddiol ‘Fin de Partie’. Cyfeirio mae’r teitl at sefyllfa mewn gêm o Wyddbwyll, lle nad oes fawr ddim o’r darnau ar ôl, sy’n arwain at ddiwedd y gêm. Yr un egwyddor sy’ ma yn y ddrama, yn ogystal â gweddill o waith Beckett. Fel gyda’r ddau glown yn ‘Wrth Aros Godot’ neu Winnie yn ‘Happy Days’, mae’r cymeriadau wedi cyrraedd y pen, y diwedd, angau. Does unlle ar ôl iddynt fynd; maent wedi’i chaethiwo yn eu sefyllfa druenus, a’r cwbl sydd ar ôl yw’r aros, gan drafod eu bywydau a’r hyn sydd wedi bod.

‘Dyma ddrama anodd ei chael yn iawn’, yng ngeiriau Beckett ei hun, a does ryfedd bod sawl actor adnabyddus fel John Gielgud wedi gwrthod rhan ynddi, a hynny am ddau reswm : doedd o ddim yn deall y ddrama nac yn ei hoffi. Digon teg. Mae cymeriadau Beckett yn rhai anodd ei diffinio, gan eu bônt - a dyfynnu’r diweddar Graham Laker, ‘fatha nionyn!’ Haen ar ôl haen ar ôl haen, a mwya’n byd mae rhywun yn mynd o dan y croen, dyfnha’n byd yw’r ystyr. O ran y pedwar actor oedd wedi’i gam-gastio’n llwyr gan y Theatr Genedlaethol, allwn i ddim cydymdeimlo ag unrhyw un ohonynt. Doedd yna ddim tristwch yn perthyn i’r un perfformiad, a dyna yw hanfod y ddrama yma; yng ngeiriau Nel (Lis Miles) ‘does dim yn fwy doniol nag anffawd’ (neu ‘dristwch’ yn ôl y cyfieithiad Saesneg).

Trwy’r tristwch dwys a ddylid fod wedi greu, y byddai’r comedi creulon hon wedi bod yn llawer cryfach. Roedd undonedd llefaru a chyd-actio Hamm (Arwel Gruffydd) a Clov (Owen Arwyn) yn syrffedus heb uchafbwynt nag emosiwn yn perthyn iddo. I feddwl bod Hamm i fod ar derfyn ei fywyd, ac yn dyheu am gael ‘rhoi pen arni’, roedd ganddo’r nerth ryfedda i chwibanu ar ddiwedd y ddrama, heb sôn am lefaru. Dylid fod wedi cael llawer iawn mwy o ddirywiad, amrywiaeth a gwrthgyferbyniad ym mherfformiad y ddau yma.

Er tegwch iddynt, doedd sgript lenyddol ac acen-gymysglyd Gwyn Thomas ddim yn helpu, a dylai Judith Roberts y cyfarwyddwr neu o leia’r cyfarwyddwr artistig fod wedi llacio llawer ar y testun er mwyn helpu’r perfformiadau. Roedd y ‘stiff rwydd’ yma’n ymledu i gaeadau’r ddau ‘dun lludw’ sef cartref Nel a’r Nagg (Trefor Selway) yng nghornel yr ystafell; pam bod rhaid cael weiren pysgota er mwyn agor a cau’r caeadau? Oni fyddai wedi bod llawer mwy dramatig petai’r ddau flin yma wedi eu tynnu ynghau a’u gwthio ar agor?

Y peth mwya erchyll ac anfaddeuol am y cynhyrchiad gwan yma oedd goleuo (Jenny Kagan) a set (Colin Falconer). Welis i rioed gynllun goleuo mor ddi-liw ac anniddorol yn fy myw! Roedd yna or-oleuo eithafol yma, a diffyg synnwyr theatrig. Roedd y set yn rhy fawr a ffals i gyfleu’r benglog angenrheidiol, heb arlliw o fwrdd gwyddbwyll na’r diwedd caeth, tywyll, a thrist sydd gyn ddued â dyfodol y cymeriadau.

Siom arall a methiant drudfawr ac anheilwg i goffau canmlwyddiant geni Samuel Beckett, a dechrau’r diweddgan go iawn i’r Theatr Genedlaethol. Rhaid newid y gân yn fuan, fuan iawn. Plîs….

'Wicked'

Y Cymro - 6/10/06

Mae ‘na ambell i sioe y cofiwch chi amdani am byth. Y syndod o weld llond llwyfan o gast neu set chwaethus; yr anesmwythyd o gael eich dychryn neu wylltio; y wefr o glywed llai unigryw yn llenwi’r theatr nes gyrru iâs oer i lawr y cefn…

Heb os nag oni bai - llais Idina Menzel fydd yn aros yn y cof ar ôl gweld y sioe ddiweddara i agor yn y West End yr wythnos hon… yr unigryw ‘Wicked’.

Wrth gamu i mewn i theatr yr Apollo Victoria, hawdd iawn yw credu bod y sioe hon wedi costio saith miliwn o bunnau i’w llwyfannu! Bu’r sioe eisioes yn llwyddiant ysgubol ar Broadway ers agor yn 2003, gan ennill sawl Gwobr theatr nodedig fel y ‘Tony’ a’r ‘Grammy’ a hynny am bob agwedd o’r cynhyrchiad.

Mae’r sioe yn seiliedig ar nofel Gregory Maguire sy’n adrodd hanes y wrach ddrwg o’r Gorllewin, yng ngwlad hudolus Oz. Dyma stori sy’n rhagymadrodd i’r ffilm enwog Y Dewin Oz, sydd mor gyfarwydd i bob aelod o’r teulu. Er bod sawl haen wleidyddol tu cefn i’r stori, mae ‘na ddyfnder hyfryd yma sy’n profi mai gwrach dda oedd y wrach ‘ddrwg’ mewn gwirionedd, ac mai’r gymdeithas a barodd iddi chwerwi. Dilynwn ei hanes o’i geni drwy’r blynyddoedd yn yr ysgol hyd at ganfod cariad a dod wyneb yn wyneb a hiliaeth yn sgil cael ei geni, o’i thin i’w thalcen, yn wyrdd! Un frwydr enbyd fu ei bywyd, gan geisio cael ei derbyn fel person da ynghanol pobol ddrwg. Byddai ail-wylio’r ffilm hefyd o fantais, gan fod llawer o gyfeiriadaeth at y stori enwog am Dorothy a’i chi Toto yn cael eu chwythu ynghanol y corwynt a’u gorfodi i ddilyn y ffordd frics melyn!

Er bod yna lu o wynebau cyfarwydd yn rhan o’r cast gan gynnwys Miriam Margolyes fel yr athrawes ‘Madame Morrible’, Adam Garcia fel y cariad ‘Fiyero’ a Nigel Planer fel y dewin, heb os nag oni bai, seren y sioe ydi Idina Menzel fel ‘Elphaba’ y wrach ddrwg.

Hi ganodd y rhan yma yn y fersiwn wreiddiol o’r sioe ar Broadway gan ennill Gwobr Tony yn 2004. O’r eiliad y camodd hi ar y llwyfan i gymeradwyaeth byddarol y gynulleidfa, roedd ei pherfformiad yn un arbennig. Roedd ei chlywed yn canu’r brif gân sef ‘Defying Grafity’ ar ddiwedd yr act gyntaf yn wefreiddiol, ac yn eiliadau o theatr fythgofiadwy. Falle i’r rhai ffodus ohonoch a fu’n rhan o’r gynulleidfa yn Theatr Clwyd ar gyfer Ysgoloriaeth Bryn Terfel yn ddiweddar, glywed Elain Llwyd yn canu cyfieithiad Cymraeg o’r gân yma. Siom a chywilydd i S4C am beidio darlledu’r gân, gan i Elain roi’r un wefr i mi ar y noson, ac a wnaeth Idina yn Llundain!

Er cystal y clod a’r sylw i’r sioe, fydd hi ddim yn plesio pawb! Fel gyda gwaith Sondheim, tydi arddull gerddorol Stephen Schwartz ddim at ddant pob un, a llawer un yn teimlo bod y sioe wedi mynd dros-ben-llestri yn llwyr! Chwaeth bersonol ydi hynny, gan imi’n bersonol fwynhau pob eiliad gwerthfawr ohoni.

Rhuthrwch i brynu’ch tocynnau rŵan! Ceisiwch da chi i’w weld tra bod Idina yn parhau yn y brif ran hyd at ddiwedd y flwyddyn. I ymwelwyr cyson â Llundain, mae’n werth ei weld. Os na welsoch chi sioe yn y West End o’r blaen, ewch i weld hon!

Anghofiwch fyth mo’r profiad!
Am fwy o fanylion www.wickedthemusical.co.uk

'The Grapes of Wrath'

Y Cymro - 30/09/06

Er imi glywed sôn am nofel ddadleuol John Steinbeck, ‘The Grapes of Wrath’ a hynny yn bennaf oherwydd ffilm John Ford gyda Henry Fonda yn y pedwardegau, doeddwn i ddim yn gyfarwydd o gwbl â’r stori na’r hanes dadleuol tu ôl iddi.

Yn dilyn llwyddiant ‘Of Mice and Men’, doedd hi ddim yn syndod felly bod Tim Baker wedi dewis i addasu’r nofel yma ar gyfer cynhyrchiad diweddara Clwyd Theatr Cymru, a hynny yn bennaf oherwydd y stori gre’ emosiynol am deulu yn brwydro yn erbyn annhegwch cymdeithasol a gwleidyddol. Mae’r cyfan wedi’i leoli yn America yn ystod cyfnod y Dirwasgiad Mawr pan gafodd 250,000 o deuluoedd eu gorfodi i adael eu cartrefi yn Oklahoma gan deithio draw am California i chwilio am waith. Dilynwn hanes teulu’r ‘Joad’ ar eu taith enbyd draw am Galifornia, gan dreulio cyfnodau byr mewn gwahanol wersylloedd, wrth chwilio am hafan ddiogel, parch a heddwch. Mae enw’r teulu yn adlais hefyd o hanes ‘Job’ yn y Beibl, a ddangosodd gryn fynadd o dan orthrwm. Dyma thema sy’n nodweddu llawer o waith Tim Baker - o ddyddiau ei gynyrchiadau cynnar efo Theatr Gorllewin Morgannwg hyd at anghyfiawnder nofelau Alexander Cordell yn y drindod o ddramâu a berfformiodd Clwyd Theatr Cymru rai blynyddoedd yn ôl. Brwydr y bobol gyffredin yn erbyn anhegwch a rhagfarn, gan ennill y dydd a’u hunan-barch.

Roedd set eang a chwaethus Max Jones yn effeithiol tu hwnt, ac yn atgoffa rhywun o arddull ffilm, drwy ganolbwyntio ein sylw ar rannau penodol o’r llwyfan i gyd-fynd â’r stori. Braf hefyd oedd gweld cast o 34 yn cyd-actio’n fendigedig, a phob un yn portreadu’i gymeriad yn gryf a chyson.

Rhaid canmol perfformiad Lynn Hunter fel mam y teulu, sy’n cynnal rhan helaeth o’r ddrama gyda’i pherfformiad cadarn a graenus tu hwnt. Clod hefyd i Bradley Freegard fel ‘Tom Joad’, mab hyna’r teulu sy’n cael ei ryddhau o’r carchar ar gychwyn y nofel, ac sy’n ymuno â’r teulu ar eu taith drasig draw am Galifornia. Roedd sawl wyneb cyfarwydd ymysg y cast helaeth fel Maldwyn John, Gwyn Vaughan Jones a Rhys Parry Jones. Braf gweld yr actorion yma yn cael eu castio mewn rhannau sy’n sialens iddynt, ac yn gyfle gwych i ddangos eu doniau fel actorion profiadol, o gysgod cymeriadau operâu sebon a chyfresi drama.

Cyfanwaith cynhyrchiadau Tim Baker sy’n apelio bob tro. Mae ganddo’r gallu i ddod â phawb ynghyd yn un corws sy’n adleisio neges y ddrama ar gân a cherddoriaeth. Mae’r cyd-weithio rhyngddo â’r cyfansoddwr Dyfan Jones wastad yn llwyddianus, a chlod arbennig i Dyfrig Morris sy’n arddangos ei ddawn brofiadol fel drymiwr, drwy gyfeilio i nifer o’r caneuon.

Unig wendid y cynhyrchiad ydi’r ffaith ei fod o tua ugain munud yn rhy hir. Roeddwn innau yn dyheu am fynadd Job ynghanol gwres ac undonedd yr Ail-Act. Daeth y gawod o law, sy’n adlais o’r dymestl yn y stori, fel chwa o awyr iach ynghanol gwres llethol Theatr Anthony Hopkins. Mi ellid yn hawdd fod wedi tocio’r stori, heb golli’r ddrama na’r neges. Gair i gall at yr addasiad nesaf Mr Baker!

Ond peidiwch â gadael i hynny eich rhwystro rhag heidio draw i’r Wyddgrug i weld cynhyrchiad arall sy’n taro deuddeg. O’r set i’r sain, o’r cast i’r canu - dyma gynhyrchiad safonol a theatrig sy’n deilwng o gynulleidfa niferus. Mae’r cynhyrchiad i’w weld yno tan y 7fed o Hydref.

'Ysgoloriaeth Bryn Terfel 2006'

Y Cymro - 15/09/06

Fyddai wrth fy modd yn teithio i Theatr Clwyd, gan fy mod i wastad yn cael gwefr o bob cynhyrchiad dwi’n ei weld yno. Roedd hynny sicr yn wir am Nos Sadwrn diwethaf wrth imi ymuno â’r gynulleidfa niferus yn Theatr Anthony Hopkins ar gyfer Ysgoloriaeth Bryn Terfel Urdd Gobaith Cymru 2006. Welis i ‘rioed gymaint o ddrama mewn un noson!

Wyth cystadleuydd yn ymgiprys am wobr ariannol o £4000 i’w ddefnyddio ‘ar gyfer hyfforddiant pellach mewn maes arbenigol o ddewis yr enillydd’ yng ngeiriau Bryn ei hun. A rhaid cytuno â geiriau un o’r beirniad, Daniel Evans, fod yr Ysgoloriaeth hon yn ‘bont aur’ rhwng y byd amatur a’r byd proffesiynol.

Cafwyd eiliadau o theatr pur gan bob un o’r wyth cystadleuydd. Hyder lleisiol Osian Gwynn wrth ddilyn yr arad yng ‘Nghân yr Arad Goch’; cynildeb ac aeddfedrwydd Elin Myfanwy Phillips wrth bortreadu’r fam drasig yn nrama Frank Vickery, ‘Sleeping with Mickey’; Hiwmor a hyder Manon Mai Rhys wrth ganu’r alaw draddodiadol ‘Ddaw Hi Ddim’; a holl berfformiad egniol a theatrig Gethin Page wrth glocsio o’r traddodiadol i’r modern. Dewi Siôn Evans wedyn a’i berfformiad emosiynol o ‘Pam Dduw, Pam?’ o’r ddrama gerdd ‘Miss Saigon’; holl raglen brofiadol a swynol Rhys Taylor ar y Clarinét; llefaru cynnes a chyfoethog Owain Phillips wrth fynd â ni drwy gymeriadau ‘Dan y Wenallt’ yng nghyfieithiad ‘gwell na’r gwreiddiol’ T James Jones, ac yna’r unigryw Elain Llwyd yn gyrru iâs oer i lawr fy nghefn ar gerdd dant ac yn fwy felly ar yr unawdau o sawl sioe cerdd. Gwych iawn.

Mae’n amlwg bod tipyn o ddrama hefyd gefn llwyfan wrth i’r chwe beirniad gymryd awr a chwarter i ddod i benderfyniad ynglŷn â’r buddugol. Rhys Taylor aeth â hi, a go brin y gall unrhyw un wadu ei dalent arbennig ar y Clarinét, a swynodd pawb oedd yn y theatr ar y noson.

Allwch chi’m cael drama dda heb wrthdaro, ac roedd yna ddigon o hynny ymysg y gynulleidfa ar y noson. Roedd yna sawl dadl a gwrthddadl gwerth ei chlywed, ac o bosib ANGEN eu trafod. Yn gyntaf, a ddylai Rhys fod wedi ennill? Mae o eisioes WEDI graddio o’r Coleg Cerdd Frenhinol y Gogledd, Manceinion a hefyd wedi rhyddhau ei CD cyntaf, yn wahanol i Elain sydd ar gychwyn ei hastudiaethau yn y Central School of Speech and Drama yn Llundain. Pwy sydd angen yr arian fwya’?. Gellir gwrthddadlau bod Elain hefyd wedi gweithio yn broffesiynol yng Nghymru ar gyfresi radio a chyngherddau teledu. Ond, chwaeth beirniad ydi hi ar ddiwedd y dydd, a nhw sy’n gorfod pwyso a mesur pwy roddodd y wefr fwyaf ar y noson. Wedyn beth am y llefarwyr? Dyna chi Owain Phillips, a ddaeth yn fuddugol ar y gystadleuaeth Siarad Cyhoeddus yn Eisteddfod yr Urdd eleni. Llefaru yw ei ddawn ef, ac nid actio. Oedd ganddo obaith mewn gwirionedd yn erbyn perfformiadau theatrig Elain, Gethin neu Dewi Siôn?.

Beth am raglen yr wyth cystadleuydd? Oedd y darnau a berfformiwyd ganddynt yn gwneud teilyngdod â’u gallu? Oedd yna ddigon o amrywiaeth o fewn yr wyth rhaglen? Ydi ‘Blodeuwedd’ a ‘Dan y Wenallt’ yn rhoi digon o her i wthio’r perfformwyr i allu uniaethu â’r cymeriadau, i ‘olygu rhywbeth dyfnach iddynt? Yn bersonol, dwi’m yn credu eu bod nhw. Rhaid dewis yn fwy gofalus at y dyfodol. Gwthiwch y ffiniau!

Mewn Steddfod neu Ŵyl fel ei gilydd, dwy wobr sydd - cyntaf neu gam. Fel ddudodd Bryn ei hun, mae 'na wastad flwyddyn nesaf. Ond, ni fydd gin pawb ei ffefryn, a barn ynglŷn â phwy ddylid fod wedi ennill. Mae un peth yn sicr, mi wn i…

Gwyl Caeredin 2006

Y Cymro - 8/9/06

Wedi gwerthu dros 1.5 miliwn o docynnau - y nifer mwya erioed, mae’r Ŵyl yng Nghaeredin bellach ar ben am flwyddyn arall. Tipyn o anrheg ar ei phen-blwydd yn 60 oed.

Wrth i’r cwmniau adael y ddinas, mae sawl cynhyrchiad yn mynd ar daith. Cwmni Theatr Apricot o Landeilo i gychwyn efo’r ddrama ‘Y Tylwyth Teg’. Roeddwn i wrth fy modd pan welis i deitl Cymraeg ynghanol rhaglen yr ŵyl, ac yn edrych ymlaen yn fawr i weld y cynhyrchiad. Mae’r stori wedi’i selio ar ein straeon gwerin am y tylwyth teg a’u crimbil, yn hudo plant a phobol i’w byd diamser tanddaearol. Cafodd y sioe ei llwyfannu yng nghrombil tywyll y Smirnoff Underbelly - un o brif ganolfannau’r Ŵyl, ac roedd cael eistedd yn yr oerni a’r tywyllwch tanddaearol, yn ychwanegu at y profiad o wylio’r sioe. Llwyddodd y tri actor - Benedict Hitchins, Rachel King a Ros Steele i’n hargyhoeddi o dristwch dyrys y ‘bobol fach’ yma. Roedd eu gwylio ym fwynhad llwyr. Prin oedd y ddialog, gan roi mwy o bwyslais ar ystumiau’r corff, i greu cyfanwaith prydferth a phwerus. Bydd y cwmni yn ymweld â Chanolfan Gelf Gate yng Nghaerdydd nos Sadwrn. Medi’r 9fed, Llandeilo ar yr 11eg o Fedi a Phontardawe ar y 14eg.

Cynhyrchiad arall sydd wedi teithio o Gaeredin i Stratford-upon-Avon ydi cynhyrchiad cwmni'r Royal Shakespeare o ‘Troilus a Cressida’. Wyddwn i ddim am y ddrama yma, ond doedd hynny yn amharu dim ar y mwynhad. Roedd gweld ehangder y cynhyrchiad yn rhoi gwefr ynddo’i hun gyda chast o 35 yn herio’i gilydd mewn brwydr waedlyd. Torrwyd ar drymder y ddialog gan gerddoriaeth oedd yn lliwio’r naws ac roedd y set epig a’r goleuo gofalus yn hynod o drawiadol. Braf iawn oedd gweld yr actor o Sir Fôn Julian Lewis-Jones yn hawlio’i le yn y cast cryf, wrth bortreadu’r labwst o filwr ‘Ajax’. Perfformiad cry’ arall o Gymru, a chynhyrchiad gwerth ei weld. Mae’r perfformiadau yn dod i ben Nos Sadwrn, Medi’r 9fed.

Ac o sôn am Fôn, cynhyrchiad yr hoffwn i weld yn teithio, er nad oes bwriad i wneud hynny ar hyn o bryd, ydi’r sioe ‘Floating’ - cyd-gynhyrchiad rhwng cwmni Hoipolloi a chynyrchiadau Hugh Hughes. Dyma’r cynhyrchiad a barodd imi chwerthin fwya yn ystod fy ymweliad â’r Alban. Cyflwynwyd y sioe gan Hugh Hughes (Shôn Dale-Jones) a’i gydymaith Sioned Rowlands (Jill Norman) .

Dychmygwch yr olygfa - ar y 1af o Ebrill 1982, cafodd Sir Fôn ei hysgwyd gan ddaeargryn enfawr, nes peri i’r pontydd ddymchwel, ac mae’r ynys yn cael ei datgysylltu oddi wrth y tir mawr. Wrth iddi ddechrau arnofio draw am y moroedd mawr, mae’r trigolion sy’n dal arni yn ceisio gwneud popeth i achub y sefyllfa. Cawn hanes eu hymdrech i gasglu holl gynfasau gwely ar draws yr ynys, gan ddod â’r cwbl ynghyd i stad ddiwydiannol yn Llangefni er mwyn eu gwnïo at ei gilydd, gyda’r bwriad o greu hwyl enfawr i’w gosod ar ben Tŵr Marcwis! A sôn am hwyl, roedd perfformiadau egniol y ddau actor yn werth eu gweld wrth gyflwyno hanes a chefndir Sir Fôn i’r gynulleidfa Ryngwladol yn yr Alban. Er imi holi’r cwmni ar y pryd os oedd bwriad i ddod â’r sioe i Gymru, yn anffodus, does dim cynlluniau hyd yma.

Wrth i’r plant ddychwelyd i’r ysgol, ac wrth inni ffarwelio â gwyliau’r Haf am flwyddyn arall, dwi’n edrych ymlaen am Dymor yr Hydref llawn a phrysur yn ein theatrau…

Gwyl Caeredin 2006

Y Cymro -1/9/06

Mae’r Ŵyl Ryngwladol ac Ymylol yng Nghaeredin fel bocs o siocled enfawr! Digon o ddewis at unrhyw ddant. Ond fy nghyngor i ar ôl eleni fyddai paratowch yn ofalus cyn mynd, gan brynu’ch tocynnau ymlaen llaw, a gwisgo esgidiau addas gan fod y sioeau wedi’i gwasgaru dros 260 o leoliadau ar draws y ddinas!

Roeddwn i wedi ceisio dewis sioeau fyddai’n apelio am resymau gwahanol. Y sioe gerdd ‘Closer Than Ever’ gan Gynyrchiadau Kent-Mcardle i gychwyn, am fy mod i wedi gwirioni efo un gân o’r sioe sef ‘If I Sing’ wedi clywed Rhydian Marc yn canu cyfieithiad Cymraeg ohoni yn Eisteddfod yr Urdd eleni. ‘Boom Bang-a-Bang’ wedyn gan Gwmni Theatr ‘About Turn’, drama wedi’i gyfansoddi gan Jonathan Harvey, awdur y gyfres gomedi ‘Gimme Gimme Gimme’. Dramâu mwy uchelgeisiol wedyn fel cynhyrchiad Alan Rickman i’r Royal Court o’r ddrama ‘My Name is Rachel Corrie’ yn seiliedig ar stori wir am y ferch a gollodd ei bywyd ym Mhalestina. Byth ers gweld y sioe ‘Sunday in the Park with George’, cefais flas ar gerddoriaeth unigryw Sondheim, ac felly dyma ychwanegu’r ddrama gerdd ‘Passion’ gan Gwmni Primavera at y rhestr.

Un cynhyrchiad gafodd lawer o sylw yn yr Ŵyl Ymylol eleni oedd sioe o’r enw ‘Apollo / Dionsysus’ gan Gwmni ‘TheDead’. Un o’r prif resymau am y sylw oedd y ffaith bod y ddau brif actor yn noeth drwy’r ddrama! Syniad da sut i werthu tocynnau medda rhai, (ac yn wir FE werthwyd y tocynnau!) ond, roedd yma lawer iawn mwy yn y ddrama hon. Dyma bortread prydferth, cynnil, onest a chynnes o dduwiau’r Groegiaid - Dionysus (Jonny Liron) - duw’r gwin, ac Apollo (Andrew Oliveira) - duw trefn a gwirionedd. Cefais fy swyno gan sgript farddonol Daniel Austin, ac roedd cael bod yn y gynulleidfa, a phrofi’r ‘gwin’ yn brofiad arbennig iawn.

Drama arall gafodd effaith fawr arna’i oedd cynhyrchiad Theatr Genedlaethol yr Alban o ‘Realism’ wedi’i gyfarwyddo a’i chyfansoddi gan Anthony Neilson. Difyr oedd gweld bod Anthony wedi astudio yng Ngholeg Cerdd a Drama, Caerdydd, ac allai ‘mond gobeithio y daw yn ôl i Gymru rhyw ddydd i greu cynhyrchiad cofiadwy yma. Dychmygwch yr ‘olygfa, llwyfan llawn tywod, y props a’r dodrefn wedi’i gladdu yn ei ganol, a’r actorion yn straffaglu drwyddo; y cyfan yn ychwanegu at afrealaeth ‘realaeth’ y teitl. Hanes un dyn (Stuart McQuarrie) a gafwyd yn ymdrechu i wneud synnwyr o’i fywyd. Mae’n anodd egluro’n union beth yw’r stori, ac mae hynny’n cwbl fwriadol. Nid dyna yw’r nod. Cawsom ein cyflwyno i’w gariadon, ei rieni, ei gyfeillion a hyd yn oed ei gath - oedd yn cael ei actio gan ddyn mewn siwt cath! Roedd goleuo Chahine Yavroyan yn hynod o drawiadol, gan beri i’r tywod newid ei liw yn ôl y galw, a’r cynhyrchiad cyffredinol yn brofiad nas anghofiaf am beth amser.

Dyma be ddylem ei weld yng Nghymru. Do, fe gafwyd hyn yn ‘Esther’, ond pam ddim yng ngweddill cynhyrchiadau’r cwmni Cenedlaethol?. Ydwi’n swnian? Wel, os na wna i, pwy wnaiff?! Mae’n rhaid i’r sefydliad yma fod yn atebol i ni fel cynulleidfa ac mae’n bryd i’r Bwrdd cysglyd wrando!

Ychydig fisoedd sydd ers i’r cwmni yn Yr Alban gael ei sefydlu, ac eto mae sawl cynhyrchiad wedi taro deuddeg. Roedd eu cynhyrchiad cynta yn arbrofol ac eto’n ysbrydoledig. Gwahoddwyd deg cyfarwyddwr gwahanol i ddehongli’r thema ‘Adre’, a chafwyd deg cynhyrchiad gwahanol yn cael ei berfformio trwy’r Alban, cyn dod ynghyd ym mis Chwefror eleni. Gwych iawn. Bwriad Vicky Featherstone, Cyfarwyddwr Artistig y cwmni yw i “herio’r artistiaid i gymryd risg gan roi’r annisgwyl i’w cynulleidfa” ac i “ greu theatr sy’n edrych i’r dyfodol yn hytrach nac i’r gorffennol”. Geiriau o gyngor efallai i’n Theatr ni. Mwy o’r bocs siocled yr wythnos nesa!.

Gwyl Caeredin 2006

Y CYMRO - 25/8/06

Er mwyn gweld pob un sioe yn yr Ŵyl Ymylol yng Nghaeredin, byddai’n rhaid caniatáu 5 mlynedd, 11 mis ac 16 o ddiwrnodau! Gredwch chi fod yna 28,014 perfformiad o 1,867 sioe mewn 261 o leoliadau?! Dros yr wythnosau nesaf, mi gewch chi flas o’r 25 sioe y bues i’n eu gweld dros y 6 diwrnod diwethaf.

Braf iawn oedd cwrdd ag wynebau cyfarwydd o Gymru ar fy mhnawn cyntaf yn y ddinas, a hynny wrth imi wylio’r sioe ‘Gwledd o Gân a Cherddoriaeth Glasurol’ yn Eglwys Greyfriars Kirk. Trefnwyd y cyngerdd yma gan asiantaeth Cantabile o Fae Colwyn, ac yn eu mysg yr amryddawn Annette Bryn Parri, y tenor Huw Llywelyn, y Soprano Mari Wyn Williams, ynghyd â Dylan Cernyw ar y delyn. Os fuo na erioed sioe i ddangos y dalent cerddorol sy’ ma yng Nghymru, dyma hi. Cynulleidfa deilwng a gwerthfawrogol i bob perfformiad. Fyddai mam yn arfer dweud, bob tro y clywai Annette yn perfformio - boed yn cyfeilio neu fel unawdydd, bod y gallu ganddi i wneud i’r offeryn ‘ganu’ mewn modd na all sawl un arall. Roedd clywed llais y piano yn canu’r trefniant o alawon gwerin o Gymru yn wefreiddiol. Mae’n amser inni werthfawrogi talent Annette fel perfformiwr, ac nid yn unig fel cyfeilydd. Gwych iawn. Mae’r un peth yn wir am Dylan a’i delyn. Safon uchel iawn a braint oedd cael bod ymysg y dyrfa niferus oedd yno.

Wyddoch chi fod hi’n costio ymhell dros £1000 i ddod â sioe i’r Ŵyl yng Nghaeredin - arian mawr i unrhyw gerddor neu actor, heb sôn am gostau teithio ac aros. O siarad efo’r criw cerddorol wedyn, synnais o glywed bod Cyngor y Celfyddydau a chwmni recordiau o Gymru wedi gwrthod rhoi nawdd iddynt. Diolch byth am haelioni cwmni Salvi o Ffrainc, a Phianos Cymro o Port. Cywilydd ar y gweddill. Yr un oedd y gŵyn gan ddau actor ifanc o Gymru - Dafydd James ac Eirlys Bellin wrth iddynt ymdrechu i godi’r arian gan eu teuluoedd a’u cyfeillion er mwyn llwyfannu’r sioe gerdd ‘Slap’ mewn cwt yn y Pleasance. Cyn fyfyrwyr o’r Coleg yng Nghaeredin oedd y cwmni, gyda Maria Hodson yn ymuno â nhw i greu’r sioe. Hanes yn ymdebygu i stori Sinderela a gafwyd am dri pherson colur yn paratoi i ffilmio fideo pop. Maria ac Eirlys oedd yn gyfrifol am y geiriau, a Dafydd am y gerddoriaeth. Roedd eu hegni a’u brwdfrydedd yn chwa o awyr iach, a llwyddodd y tri i greu sioe liwgar, gyffrous a chofiadwy. Uchafbwynt y sioe i mi oedd clywed y cymeriad Sinderelaidd ‘Betty’ (Maria Hodson) yn canu’r gân ‘Betty in the eye of the beholder’ - crafog a gwych iawn!

Mae’n gywilydd nad oes cronfa ariannol arbennig ar gael i actorion a cherddorion ifanc i gael creu a chyfansoddi sioeau ar gyfer y llwyfan rhyngwladol hwn. Dylai bod cyfle iddynt dreulio cyfnod yn gweithio a chreu’r sioeau ac wythnos o berfformiadau yng Nghymru er mwyn cael arbrofi cyn perffeithio’r sioe i agor yng Nghaeredin. Dwi’n galw am i Gyngor y Celfyddydau, y Theatr Genedlaethol, yr Eisteddfod a Chymdeithas Ddrama Cymru i ddwys ystyried hyn at 2007 a thu hwnt. Dyma le mae meithrin ac ail-danio’r ddrama yng Nghymru, nid yn nyfnderoedd syrffedes Beckett, neu mewn gwobrau hurt o hael cystadlaethau di-gystadleuwyr cyfansoddi dramâu! Yr hwn sydd ganddo glustiau, gwrandawed a gweithreder!

Yr wythnos nesa, cynhyrchiad ffantastig Theatr Genedlaethol yr Alban o’r ddrama ‘Realism’ - cwmni sydd ddim ond ychydig fisoedd oed, ac eto’n medru creu dylanwad yn syth; y Cymro a Shakespeare, a dathlu Dionysus efo cyrff noeth yng Ngroeg!

Edrych mlaen...

Y CYMRO - 18/8/06

‘Wedi elwch, tawelwch fu’… Wrth inni ffarwelio â’r llwch yn Felindre,
dwi’n pacio’n nghês ac yn teithio i fyny am Gaeredin i ymweld â’r Ŵyl Fawr arall sy’n digwydd yno ym mis Awst. Cyn mynd, blas sydyn o’r hyn allwn ni edrych ymlaen ato dros y misoedd nesaf.

Da oedd clywed wythnos yma bod Rhys Ifans am ddychwelyd i’r West End i ymuno â chwmni’r Donmar Warehouse ar gyfer eu tymor newydd. Bydd Rhys yn ymuno â Kim Cattrall, Penelope Wilton ac Ian McDiarmid i berfformio gwaith gan David Mamet, Patrick Marber a David Eldridge.

I’r rhai ohonoch sydd heb gael y cyfle i weld Daniel Evans yn y sioe wych ‘Sunday in the Park with George’ gan Sondheim, dyma’ch cyfle olaf, gan fod y sioe yn gorffen ar yr 2il o Fedi. Mae’r sioe yn Theatr Wyndham, Llundain. Cofiwch fod sawl sioe newydd ar fin agor yn y West End gan gynnwys yr hir ddisgwyliedig ‘Wicked’ sydd eisioes wedi ennill 15 gwobr nodedig tra ar Broadway gan gynnwys Grammy a 3 Gwobr Tony. Bydd y sioe yn agor yn swyddogol ar y 27ain o Fedi yn Theatr yr Apollo Victoria. Cofiwch hefyd am ‘The Sound of Music’ sy’n agor yn y Palladium ar 3ydd o Dachwedd. Os ewch chi heibio Theatr y Palace, mi welwch chi droed mawr tu allan! Bydd sioe Monty Python ‘Spamalot’ yn agor yno ar y 30ain o Fedi.

Yng Nghymru, bydd Cwmni’r Frân Wen yn teithio efo addasiad John Ogwen o nofel y diweddar Eirug Wyn - ‘Bitsh!’ - nofel a enillodd Wobr Goffa Daniel Owen yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru Tyddewi 2002. Dyma ‘ddrama afaelgar sy’n cyfuno hiwmor ffraeth gyda thristwch sefyllfa drasig Abi’ yn ôl y cwmni. Mae’n adrodd hanes Abi wrth iddo ail-wynebu ei orffennol pan yn hogyn ifanc chwilfrydig yn y chwedegau, i gyfeiliant synau Elvis, Manfred Mann a’r Rolling Stones. Bydd y cwmni yn agor yn Neuadd Dwyfor Pwllheli ar y 10fed o Hydref ac mae’r cast yn cynnwys Carwyn Jones, Rhian Blythe, Catrin Fychan, Jonathan Nefydd, Maldwyn John, Eilir Jones a Mari Wyn. O sôn am y Steddfod a’r chwedegau, bydd Sharon Morgan hefyd yn mynd â’r ddrama ‘Holl Liwie’r Enfys’ ar daith yn yr Hydref. Bydd y cwmni yn ymweld â Chanolfan y Celfyddydau yn Aberystwyth ar y 13eg o Fedi, cyn teithio i’r Wyddgrug, Pontyberem, Harlech, Bangor a Chrymych.

‘Diweddgan’ gan Samuel Beckett fydd cynhyrchiad nesa’r Theatr Genedlaethol, gydag Owen Arwyn, Arwel Gruffydd, Lisabeth Miles a Trefor Selway o dan gyfarwyddyd Judith Roberts. Bydd y cwmni yn agor yn Theatr Gwynedd, Bangor ar y 5ed o Hydref.

Braf gweld bod gan Clwyd Theatr Cymru hefyd sawl cynhyrchiad yn cael ei baratoi yn yr Wyddgrug. Bydd y cwmni yn cyflwyno ‘The Grapes of Wrath’ gan John Steinbeck sy’n agor ar y 14eg o Fedi, ‘An Inspector Calls’ gan J.B. Priestley sy’n agor ar yr 21ain o Fedi, ‘An Ideal Husband’ gan Oscar Wilde sy’n agor ar y 19eg o Hydref a ‘Memory’ gan Jonathan Lichtenstein sy’n agor ar yr 2il o Dachwedd. ‘Beauty and the Beast’ fydd eu pantomeim Roc a Rôl eleni dros gyfnod y Nadolig.

Digon i edrych ymlaen ato felly!

'Halen yn y Gwaed' a 'Wrth Aros Godot'

Y CYMRO - 11/8/06

‘Am wythnos nid yw’n nosi’ - geiriau’r Prifardd Myrddin ap Dafydd wrth groesawu’r Steddfod i Ddyffryn Conwy nôl ym 1989, a geiriau sy’n berthnasol iawn i bob wythnos eisteddfodol yma’n Nghymru. Digon o ddigwydd i’n diddanu ni ddydd a nos. Ymunais innau'r wythnos hon â’r miloedd a ddaeth i droedio’r wyneb lleuad o faes o gwmpas y pafiliwn pinc yng Nghwm Tawe! Rhuthro i lawr bnawn Sadwrn diwethaf er mwyn cael gweld Pasiant y Plant o dan y teitl priodol ‘Halen yn y Gwaed’. Yn wahanol iawn i’r gyfres deledu o’r un enw a welwyd ar S4C rhai blynyddoedd yn ôl, mynd â ni i ganol cyffro'r Chwyldro Diwydiannol yn Ne Cymru yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg wnaeth y sioe. Hanes Morris, bachgen ifanc sy’n breuddwydio am gael bod yn gapten llong yw craidd y stori, ac mae’r freuddwyd yn dod yn wir wedi iddo guddio ar long ei dad Richard Lewis, sy’n paratoi i hwylio am y Cape Horn.

Cafwyd perl o berfformiad gan Samuel Davies fel Morris, ac roedd ei wylio yn actio ac yn canu yn werth y daith ynddo’i hun. Seren i’r dyfodol yn amlwg. Mae’r un peth yn wir am Kate Harwood, oedd yn actio Richard Lewis, tad Morris. Na, tydwi ddim yn drysu - merch oedd yn portreadu’r tad!. Dwi’n siŵr bod yna resymau dilys iawn y tu ôl i’r castio yma - prinder bechgyn efallai, ond doeddwn i ddim yn gyffyrddus â’r peth, yn enwedig gan fod cân i’w ganu rhwng y tad a’r mab - doedd y llais soprano ddim yn gweddu!!!

Theatr Na Nog oedd yn gyfrifol am lwyfannu’r sioe, a hynny o dan gyfarwyddyd Geinor Styles. Cafwyd caneuon canadwy a chofiadwy gan Dyfan Jones a Tudur Dylan, a set effeithiol unwaith yn rhagor gan Sean Crowley. Hoffwn i fod wedi gweld hanner awr yn fwy o sioe, gan fod y cyfan ar ben mewn cwta awr fer, ond roedd yr hyn a welis i yn plesio, ac yn brawf teilwng o dalent ifanc y Cwm.

O’r Pafiliwn i Babell y Theatrau ar gyfer cynhyrchiad diweddara’r Theatr Genedlaethol ‘Wrth Aros Beckett’. Rhyw damaid i aros pryd fel petai yw’r sioe yma, cyn i’r cwmni fynd â’r ddrama ‘Diweddgan’ ar daith yn yr Hydref, i nodi dathlu canmlwyddiant geni’r dramodydd Samuel Beckett. Cyflwyniad a gawsom (nid drama fel y dylem ei gael!) a hynny yn gyfuniad o olygfeydd gan ddramodwyr o Gymru sydd wedi cael eu dylanwadu gan waith Beckett - dramodwyr fel Wil Sam, Gwenlyn Parry ac Aled Jones Williams. Cawsom hefyd ein cyflwyno i ddwy ddrama fer o waith Beckett wedi’u cyfieithu gan yr Athro Gwyn Thomas.

Tydwi ddim yn ffan o Beckett, ‘rioed wedi bod, ac yn sicr ddim o gael fy syrffedu gan y cyflwyniad yma! Roedd ymgais Jonathan Nefydd a Carwyn Jones i gyflwyno golygfeydd o waith Aled a Gwenlyn yn fy atgoffa o weithdai myfyrwyr yn y coleg. Golygfeydd dwi wedi’i gweld ganwaith o’r blaen mewn eisteddfodau a gwyliau dramâu fel ei gilydd. Wedyn, Valmai Jones a Christine Pritchard yn cyflwyno ‘Sŵn Traed’ ac yn cwffio yn erbyn sŵn miwsig pop cyfoes ar y maes. Sylwais fod sawl un yn y gynulleidfa yn cysgu erbyn hynny, a does ryfedd wir rhwng y gwres a’r deunydd syrffedus! Unig ddiléit y cynhyrchiad oedd y ddrama fer fer ‘Dod a Mynd’ gyda Lis Miles yn ymuno â’r ddwy uchod. Cameos arbennig iawn dan gyfarwyddyd Judith Roberts. Fel arall, fasa’n well gen i fod wedi gweld cynhyrchiad cyfa o ‘Bobi a Sami’ gan Wil Sam neu ‘Wal’ gan Aled. Siom arall o’r stabl Genedlaethol, a rhagflas sur o’u cynhyrchiad nesa…

Edrych mlaen...

Y Cymro - 4/8/06

Cyfnod o ymarfer a pharatoi bu’r wythnosau diwethaf i sawl cwmni ac actor fel ei gilydd. Rhai’n brysur yn anelu am y Genedlaethol sy’n cychwyn y penwythnos yma, ac eraill yn cychwyn am Gaeredin, a’r Ŵyl ryfeddol sy’n digwydd yno bob mis Awst. Dros yr wythnosau nesaf, byddaf innau’n ceisio ymweld â’r ddwy Ŵyl - felly mis Awst prysur i mi!

Mae yna sawl ‘Gŵyl’ yn digwydd yng Nghaeredin yn ystod misoedd yr Haf, ond yr Ŵyl Ryngwladol a’r Ŵyl Ymylol neu’r ‘Fringe’ yw’r ddwy brif rai sy’n denu’r ymwelwyr a’r perfformwyr o bedwar ban. Eleni, mae’r ddwy Ŵyl yn dathlu eu Pen-blwydd yn 60 oed! Tipyn o ddathlu felly, a thipyn o gyfraniad i’n diwylliant.

Dros y blynyddoedd, mae yna sawl cwmni ac unigolyn o Gymru wedi perfformio yn y Gwyliau yma, ond prin iawn fu’r sylw iddynt. Dyma le mae cyfle i actorion a chyfarwyddwyr ifanc i arbrofi gyda deunydd gwreiddiol, ac yna ceisio dennu sylw (ac arian) gan ddarpar gyflogwyr. Braf gweld y Cymry yn hawlio’i lle eto eleni.

Bydd y pianydd talentog Llŷr Williams yn perfformio yn Neuadd Usher, a’r soprano Sarah Jane Davies yn canu yn opera Richard Strauss - ‘Elektra’, yn yr un Neuadd ar Nos Sul, Awst 13eg. Neal Davies wedyn fel ‘Beckmesser’ yn opera Wagner ‘Die Meistersinger von Nürnberg ar Nos Sadwrn, Medi’r 2il a’r actor Julian Lewis Jones fel ‘Ajax’ yn nrama Shakespeare ‘Troilus a Cressida’ yn y King’s Theatre trwy fis Awst.

O ran yr Ŵyl Ymylol wedyn, bydd yr asiantaeth o gerddorion o Fae Colwyn, ‘Cantabile’ yn perfformio ‘Gwledd o Gân a Cherddoriaeth Glasurol’ yn Greyfriars Kirk rhwng Awst 14eg a’r 18fed. Bydd yr actor ifanc Dafydd Huw James yn perfformio mewn sioe o’r enw ‘Slap!’ yn un o theatrau’r Pleasance drwy’r mis. Mae cwmni Hoipolloi o Gaergrawnt wedi gosod eu drama ‘Floating’ ar Ynys Môn ym 1982! Cawn hanes sut y gwahanwyd yr ynys hynod hon oddi wrth y tir mawr, a hynny yng nghwmni'r artist Hugh Hughes a’i gyfaill Sioned Rowlands! Bydd y cwmni yma hefyd yn perfformio yn y Pleasance.

Un peth sy’n sicr, mae digon o amrywiaeth yn y ddwy Ŵyl o gomedi i gerddoriaeth, o ddawns i ddrama. Os am fwy o wybodaeth, mae’r cyfan ar y Wê : www.edfringe.com neu www.eif.co.uk

Dwi wastad yn falch o glywed am lwyddiant unrhyw actor, a braf iawn ydi medru llongyfarch Owain Arthur sydd newydd Raddio o Goleg y Guildhall yn Llundain. Yn gyn aelod o Ysgol Glanaethwy, bu Owain yn actio rhan Aled yn y gyfres ‘Rownd a Rownd’ am 9 mlynedd. Mae Owain newydd gael ei ddewis i ymuno â chast cynhyrchiad teithiol diweddara’r National Theatre - ‘The History Boys’ gan Alan Bennett. Hanes criw o hogia chweched dosbarth yn trafod rhyw, chwaraeon a phrifysgol ydi thema’r ddrama, ynghyd â’u hathrawon sydd gyn waethed bob tamaid â’r disgyblion! Mae’r ddrama eisioes wedi bod yn llwyddiant mawr yn y West End ac ar Broadway ers mis Ebrill eleni. Bu’r cynhyrchiad hefyd ar daith yn Hong Kong, Seland Newydd ac Awstralia. Bydd y cynhyrchiad yn agor yn Theatr y Birmingham Rep ddiwedd mis Awst, ac yna’n ymweld â Chaerdydd a Llandudno dros fisoedd yr Hydref.

Theatr Genedlaethol Cymru - y ddwy flynedd gyntaf

Y Cymro - 28/7/06ain o Orffennaf

Dyma gychwyn trydedd flwyddyn ein Theatr Genedlaethol, a chyfle i mi fwrw golwg yn ôl dros y ddwy flynedd gyntaf. Dwy flynedd anodd iawn ble y gwelwyd sawl ‘clasur’ yn cael ei ail-lwyfannu a dim ond dwy ddrama wreiddiol; ble y cawsom ein cyflwyno i bedwar ‘actor craidd’ ifanc a chroesawu Cefin Roberts yn ‘gyfarwyddwr artistig’ cynta’r cwmni.

Roeddwn i’n croesawu hefyd gweld sefydlu ein Theatr Genedlaethol, gan fod mawr angen sefydliad o’r math yma i roi hyder a gobaith i barhad y Ddrama Gymraeg. Er bod yna sawl cwmni yn ceisio cadw’r fflam ynghyn, roedd dirfawr angen pwerdy fyddai’n tanio ein dychymyg eto fyth.

Wedi fy magu yn Nolwyddelan yn Nyffryn Conwy, roeddwn i’n ymwelydd cyson â Theatr Gwynedd ym Mangor ble y cefais fy nhrwytho o oedran cynnar iawn mewn dramâu theatrig a chofiadwy; cof plentyn am bantomeimiau fel ‘Rasus Cymylau’ a ‘Guto Nyth Cacwn’, ac yna cynyrchiadau’r unigryw a’r diweddar annwyl Graham Laker, a chael fy swyno gan y Clasuron fel ‘ Y Gelli Geirios’, ‘Y Werin Wydr’, ‘Y Cylch Sialc’ ac ‘Y Tŵr’. Wedi ymadawiad Graham â Chwmni Theatr Gwynedd - un o gamgymeriadau mwya’r cwmni yn fy nhyb i, cefais y fraint o fod yn aelod o’u Pwyllgor Ymgynghorol Artistig. Er penodi Arweinydd Artistig newydd, doeddwn i ddim yn cytuno â’r weledigaeth honno, gan bwysleisio bryd hynny y dylid cychwyn drwy ‘lynu at y Clasuron Cymraeg, a rhoi gwedd newydd ar waith Gwenlyn a Saunders. Drwy ddangos pŵer a chryfder ‘drama dda’, ac o ddenu cynulleidfa gadarn yn eu hôl, byddai digon o gyfle wedyn i arbrofi gydag addasiadau o ddramâu Saesneg neu ddramâu newydd yn y Gymraeg.

Mae gennai barch o’r mwyaf i Cefin fel cyfarwyddwr cerddorol a theatrig, ond dwi’n dal i gredu fod ei benodi fel cyfarwyddwr artistig cynta’r Theatr Genedlaethol wedi bod yn gamgymeriad mawr. Fyddai ddim yn deg honni bod yna sawl ‘cyfarwyddwr’ arall yng Nghymru efo mwy o brofiad na Cefin, a gall neb wadu ei gyfraniad sylweddol yn meithrin talent ifanc drwy ei waith gydag Ysgol Glanaethwy. Mae angen gweledigaeth a phrofiad mwy eang; rhywun fyddai’n barod i herio ein disgwyliadau a rhoi gwedd newydd ffres ar y cynfas wag.

Yn ôl y gyfres ddiweddar ar S4C, yn olrhain cefndir dwy flynedd cynta’r cwmni, uchafbwyntiau’r cyfnod yma oedd ‘Tŷ ar y Tywod’ gan Gwenlyn Parry ac ‘Esther’ gan Saunders Lewis. Y cynhyrchiad cyntaf wedi’i chyfarwyddo gan Judith Roberts sylwer a’r ail gan Daniel Evans. Dwy ddrama glasurol, a dau gyfarwyddwr sydd wedi treulio cyfnod maith yn Llundain yn cyd-weithio â phobol flaenllaw ym Myd y Theatr.

Yr ail-gamgymerid oedd dewis pedwar actor mor ifanc a dibrofiad i fod yn actorion craidd i’r cwmni. Oni fyddai wedi bod yn llawer mwy defnyddiol i benodi pedwar actor hŷn a phrofiadol, er mwyn rhoi sgôp llawer ehangach i’r dewis o ddramâu? O wneud hyn, byddai gwahodd actorion ifanc i gyd-actio efo nhw, ac i ddysgu o fod yn eu cwmni, wedi gwneud llawer mwy o synnwyr.

Ac wedyn y dewis o ddramâu; chwarae’n saff a ‘chawl eildwym’ efo ‘Yn Debyg Iawn i Ti a Fi’ a ‘Sundance’ - dwy ddrama ddaeth a llwyddiant ysgubol i Theatr Bara Caws rai blynyddoedd ynghynt; diffyg gweledigaeth a strwythur yn y dramâu newydd ‘Plas Drycin’ a ‘Dominos’; diffyg cynildeb wedyn efo chast enfawr yn ‘Romeo a Juliet’ a ‘Hen Rebel’. Diolch byth am Gwenlyn a Saunders, ac yn fwy fyth am Judith a Daniel!

Glynu at y Clasuron wnawn ni eto ar gychwyn y drydedd flwyddyn efo dathliad o waith Beckett ac addasiad Siôn Eirian o ‘Cysgod y Cryman’. Ond eto eleni, dim ond tri ymweliad gan y cwmni â’r Eisteddfod Genedlaethol, a hynny yn y babell erchyll a elwir Theatr y Maes. Dwi’n gofyn eto eleni, pam, pam, pam, nad oes cynhyrchiad uchelgeisiol gan ein Theatr Genedlaethol mewn theatr safonol yn ystod ein Prifwyl?

Siawns ar ôl dwy flynedd, nad oes gwersi wedi’u dysgu? Mae’r cynfas yn wag eto, ond pwy sydd â’r ddawn i greu'r campwaith nesaf…?

'Ail Liwio'r Byd' a 'Jac yn y Bocs'

Y Cymro - 21/7/06

Dau wahoddiad wythnos yma i weld dwy sioe wahanol iawn. Grŵp Ieuenctid Theatr Fach Llangefni yn cyflwyno addasiad o’r ddrama gerdd ‘Ail Liwio’r Byd’ a Theatr Bara Caws yn perfformio’r sioe glybiau ‘Jac yn y Bocs’ yng Nghlwb Rygbi Bethesda.

Roedd teithio draw i Theatr Fach Llangefni yn brofiad ddigon nerfus i mi ar sawl lefel, oherwydd dyma ddrama gerdd y cyd-sgwennais i gyda Gareth Glyn ar gyfer Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd, Bro Conwy yn 2000.

Bryd hynny, Theatr Gogledd Cymru Llandudno oedd y lleoliad a chast o 400 o blant! A rŵan, dyma gast o 40 yn mynd ati i’w llwyfannu yn un o theatrau lleia Cymru! Catrin Jones (Pennaeth Drama Ysgol y Creuddyn) oedd yn gyfrifol am gyfarwyddo’r ddwy fersiwn, a hi hefyd oedd wedi addasu’r sioe ar gyfer y criw ifanc yma, gyda chymorth Annest Rowlands.

Cefais fy swyno efo pob un wan jac o’r cast - pawb yn rhoi ei orau, ac yn amlwg yn mwynhau bob eiliad o’r profiad. Dyma le mae cychwyn diddordeb ein hieuenctid yn y theatr, gan roi cyfleoedd fel yma iddynt i fwynhau a diddanu cynulleidfa leol. Gobeithio bydd y profiad o lwyfannu sioeau tebyg yn hwb iddynt i ddilyn gyrfa yn y celfyddydau.

Rhaid enwi Iestyn Lewis a roddodd berl o berfformiad fel ‘Sydna’ - y seren siwpyr yn yr olygfa o Awstralia! Arbennig iawn. Clod hefyd i’r Theatr Fach sy’n amlwg yn bwerdy drama bwysig iawn yn Sir Fôn, a hir y pery hynny.

I Glwb Rygbi Bethesda wedyn ar nos Sadwrn chwilboeth! Mynd yno’n amheus iawn, heb wybod yn iawn os oeddwn am fwynhau’r profiad o weld sioe glybiau arall, gan Theatr Bara Caws.

Dyfan Roberts, Tony Llewelyn a Bryn Fôn sy’n gyfrifol am y sgript, a’r diwydiant teledu sy’n ei chael hi tro ma! Dyma dri sy’n hen gyfarwydd â’r testun, a stôr o sweips yn barod i’w tanio!

Cyfres o olygfeydd ydi’r sioe, yn efelychu sawl math gwahanol o raglenni ar S4C - o’r Newyddion a’r tywydd i Blaned Plant; o raglenni garddio i Bandit, a’r diléit prin hwnnw dyddiau yma - cyfres ddrama a ffilm gyfnod uchelgeisiol!

Maldwyn John ydi’r Rheolwr Llawr hoyw sy’n llywio’r cyfan, a fo sydd efo’r dasg anodd o gadw’r cyfan i fynd drwy bontio’r golygfeydd a chodi ysbryd y gynulleidfa. Llyr Ifans wedyn fel ‘Jac Jones’ - bachgen sy’n cychwyn ei yrfa yn y diwydiant ar gynllun tebyg i CYFLE, ac yna’n cael ei ddyrchafu yn brif weithredwr y sianel. Eilir Jones a’i ystod o gymeriadau gwahanol - o Ffarmwr Ffowc i’r garddwr noeth! a Lisa Jên Brown a Catrin Mara yn rhoi testun i’r innuendo rhywiol! Mae yna lu o gymeriadau eraill hefyd, chlod mawr i’r pump ohonynt am fedru llithro o un cymeriad i’r llall mor rhwydd a diffwdan.

A’r cwestiwn mawr - be o’n i’n feddwl?! Wel, mae’r ffin rhwng ‘smyt’ a dychan yn un denau iawn. Mae ambell sioe debyg yn y gorffennol wedi methu am fod y deunydd mor wan. Ond tro ma, mae 'na ddigon o ddychan (ac ambell i wirionedd!) sy’n codi’r cyfan uwchlaw’r jôcs budur a’r innuendo’s. Mi nes i chwerthin, ac ynghanol y gwres, roedd hynny’n dipyn o gamp!

Bydd y cwmni yn ymweld â Chaernarfon, Abergele a Phorthmadog wythnos yma, ac yna Blaenau Ffestiniog, Llanberis ac Eisteddfod Abertawe wedi hynny.