'Nutcracker!'

Y Cymro – 28/12/07

Doeddwn i erioed wedi gweld un o gynhyrchiadau Matthew Bourne, er bod ei enw yn gyfarwydd iawn yn sgil ei addasiadau o ‘Swan Lake’ i ddynion (a gafodd sylw mawr yn sgil y ffilm ‘Billy Elliot’) a’i fersiwn anarferol o ‘Carmen’ dan ei theitl newydd ‘The Car Man’. Y ddau gynhyrchiad fel ei gilydd yn torri tir newydd ym myd y Bale, weithiau’n ddadleuol, ond heb os yn adloniannol. Pan glywais y bwriad i ail-gyflwyno ei addasiad o bale enwog Tchaikovsky, ‘Nutcracker!’, allwn i ddim peidio derbyn y gwahoddiad. Bu i Bourne goreograffu a chyfarwyddo’r addasiad yma’n wreiddiol ar gyfer tymor y Nadolig yn Sadler’s Wells yn 2002, cyn mynd ar daith i’r UDA. Bum mlynedd yn ddiweddarach, dyma finna’n mentro i Sadler’s Wells am y tro cyntaf, a chael y lle yn llawn o blant!

Does 'na’m byd yrrith fwy o iâs i lawr fy nghefn na chlywed cerddorfa yn tiwnio a thwymo cyn y sioe; mae 'na gynnwrf yn y disgwyl, a mwy fyth o wybod am gyfoeth swynol alawon adnabyddus Tchaikovsky. Wrth i’r llen du godi, a’r geiriau ‘Nutcracker!’ ddiflannu, cefais fy nennu i fyd hudolus Bourne a’n nghyflwyno i gartref plant amddifad llwm o gyfnod Fictorianaidd. Di-liw oedd byd y plant ar drothwy’r Nadolig, a pherchnogion y cartref ‘Dr Dross’ (Scott Ambler) a’i Fetron o wraig (Etta Murfitt) yn trin y plant yn frwnt. Yn eu mysg, mae’r ferch fach ‘Clara’ (Kerry Biggin) sy’n cael ei cham-drin gan blant teulu’r Dross ‘Sugar’ (Michela Meazza) a ‘Fritz’ (Drew McOnie). Ond buan iawn y daw tro ar fyd wrth iddi dderbyn anrheg Nadolig sef milwr o ‘Nutcracker’ (Alan Vincent) sy’n dod yn fyw liw nos, ac yn denu ‘Carla’ i fyd lliwgar o felysion. Ar ddiwedd yr Act Gyntaf, wrth i’r eira ddisgyn, wrth i’r cartref llwm ddiflannu, wrth i’r plant ddawnsio ar yr Iâ, a ‘Carla’ i blymio ar y glustog enfawr yng nghefn y llwyfan, allwn i’m disgwyl am yr Ail Act! Ac am wledd o Ail-ran. Wrth i’r ‘Nutcracker’ hudo ‘Carla’ i ganol y lliw a’r llawenydd, fe gawn ninnau ein cyflwyno i’r melysion amrywiol - o’r hymbyg o heddwas (Adam Galbraith), y lodesi Liquorice Allsorts (Pia Driver, Dominic North, Irad Timberlake), y Gobstoppers gwrywaidd (Simon Karaiskos, Luke Murphy, Matthew Williams) a’r merched Marshmallow (Lucy Alderman, Carrie Johnson, Gemma Payne, Maryam Pourian, Chloe Wilkinson). Roeddwn i yn fy elfen, a blas mwy ar y cyfan. Wrth i 13 actor ymddangos ar y gacen enfawr ddiwedd y sioe, roeddwn i’n gegrwth, a’r cyfan yn wledd i’r glust, y llygaid a’r enaid.

Allwn i’m llai na rhyfeddu hefyd at allu Bourne wnaeth imi ddechrau amau beth ddaeth gyntaf - y gerddoriaeth ta’r coreograffu! Roedd y cyfan wedi’i gynllunio mor fanwl, a’r symudiadau yn cyd-fynd â bod curiad o’r gerddoriaeth. Dro ar ôl tro, anghofiais mai dawns oedd yma, gan fod y cyfan mor theatrig ac yn llawn drama. Pantomeim o fale ar drothwy’r Nadolig! Be sy’n well!

Wedi 115 o flynyddoedd, parhau i’n tywys i fyd hudolus wna cerddoriaeth Tchaikovsky, sy’n llawn hud a lledrith. “Fyddai’n ceisio dehongli’r gerddoriaeth yn hytrach na dim ond cyfri’r curiadau” ddywedodd Bourne yn y rhaglen, a does na’m dwywaith ei fod wedi llwyddo i greu byd o ffantasi, ac roedd perfformiadau bob aelod o’r cast yn werth ei weld.

Mae’r cynhyrchiad i’w weld yn Sadler’s Wells tan Ionawr 20fed, ond newyddion da i Gymru, bydd y sioe yn ymweld â Chanolfan y Mileniwm yng Nghaerdydd rhwng y 15fed a’r 19eg o Ebrill y flwyddyn nesaf. Mynnwch eich tocynnau nawr ddweda i. Mwy o wybodaeth ar www.matthewbournesnutcracker.com neu www.wmc.org.uk

Blwyddyn Newydd Dda!

'God in Ruins'

Y Cymro – 21/12/07

Mae’n dymor Dickens ar hyn o bryd, a does dim rhaid edrych ymhell cyn gweld un o’r myrdd addasiadau o’i waith, boed ar y sgrin fach neu’r llwyfan. Draw yn Theatr y Soho yma’n Llundain, mae dau o’i gymeriadau mwyaf adnabyddus i’w gweld yn nrama ddiweddara Anthony Nielson ‘God in Ruins’ ar gyfer Cwmni’r Royal Shakespeare. Sôn ydw’i wrth gwrs am y bonheddwr ‘Ebenezer Scrooge’ (Sean Kearns) a’i glerc ‘Bob Cratchit’ (Patrick O’Kane) o’r stori enwog ‘A Christmas Carol’. Ond yn wahanol i’r nofel, mae’r bonheddwr Scrooge yma’n ddyn clên, a dyna gychwyn ar driniaeth gomedi Nielson o gymeriadau cartwnaidd Dickens, a holl fwriad y Nadolig.

Wedi’r prolog byr, cawn ein cyflwyno i’r prif gymeriad yn y presennol; ‘Brian’ (Brian Doherty) cynhyrchydd teledu llwyddiannus o ran gyrfa, ond meddwyn o fethiant yn ei fywyd personol. Wedi gwahanu oddi wrth ei wraig a’i ferch ddeuddeg mlwydd oed, mae’n ŵr sur, sengl, brwnt ei dafod ac unig iawn ar noswyl Nadolig. Mae’n sarhau unrhyw un sy’n croesi’i lwybr gan gynnwys y dyn pizza (Richard Atwill), ‘Joe’ (Joe Trill) ei gyfaill anabl a hoyw mewn cadair olwyn, a’i gefnogwr yn ‘Alcoholics Annonymus’ (Emmanuel Ighodaro). Ond, wedi’r jôcs brwnt am Fwslemiaid a’r Maffia, daw tro ar fyd wrth i’w dad (Sam Cox) ddychwelyd o’r bedd i’w boenydio, a’i orfodi i ail-wynebu ei orffennol, a newid ei agwedd.

Fues i’n edrych ymlaen yn fawr iawn am gael gweld y ddrama hon, gan fy mod i’n ffan mawr o waith Nielson. Wedi gweld ei ddwy ddrama ddiwethaf - ‘Realism’ a ‘The Wonderful World of Dissocia’ yn y Royal Court yn gynharach eleni, roedd gen i ddisgwyliadau uchel. Roedd ei ddisgrifiad o’r ddrama ar y poster hefyd yn ennyn diddordeb; cyfansoddodd lythyr yn erfyn am i bobol gofio’r dynion sengl y Nadolig hwn! Treuliodd Nielson bron i bedwar wythnos ar bymtheg yn cydweithio efo’r unarddeg actor yma o’r RSC, er mwyn creu’r sioe drwy gyfres o weithdai. Dyma’r dull o greu drama i Nielson, ond fel arfer yn ail-ddefnyddio actorion sy’n gyfarwydd iddo, ac am gyfnod llawer llai o amser - tua phum wythnos. Petawn i’n onest, dwi’n meddwl bod y cyfnod hwn wedi bod yn llawer rhy hir, a’i effaith wedi amharu ar y gwaith terfynol. Roedd y cyfan yn teimlo fel ffrwyth gweithdai; fel cyfres o olygfeydd wedi’i greu yn gelfydd dros amser, yn llawn hwyl, ond wedi’u tynnu ynghyd efo edau frau yn eu cysylltu. Er cystal oedd y gemau ar y mwclis, fel golygfa’r ddau blentyn yn trafod y Nadolig neu’r ddau Fwslim yn sôn am arwyddocâd y cyfan iddyn nhw, braidd yn fratiog oedd y llinyn storïol.

Anthony Nielson hefyd oedd yn cyfarwyddo’r cyfan, ac yn sicr roedd ei allu i greu golygfeydd theatrig a chofiadwy i’w weld yn amlwg fel y ddawns gyffuriau, gyda phob actor yn dod i’r llwyfan dan ganu Carol wahanol, ond gyda is-thema o gyffur gwahanol yn perthyn i bob un, neu’r diweddglo hynod o effeithiol wrth i ‘Brian’ ganfod mai’r unig ffordd iddo fedru cyfathrebu efo’i ferch ydi trwy gêm gyfrifiadurol!

Roedd set syml ond hynod o ddigonol Hayley Grindle yn effeithiol iawn, a braf oedd gweld mai hi fu’n gyfrifol am gynllunio setiau cynyrchiadau ‘Amdani’ a ‘Diwrnod Dwynwen’ i Sgript Cymru dro yn ôl. Unwaith eto, roedd goleuo Chahine Yavroyan yn creu awyrgylch hudolus i’r actorion, ac yn gweddu’n berffaith i thema’r sioe dros ben llestri yma.

Does na’m dwywaith bod hiwmor Nielson yn taro deuddeg dro ar ôl tro; yn anffodus iddo ef, mae ambell i ergyd wedi cythruddo sawl beirniad, a hynny’n bennaf am ei or-ffraethineb a’i jôcs sy’n bell o fod yn wleidyddol gywir! Fydd sawl un ddim yn eu mwynhau, ond eraill wrth eu bodd. Rhai’n gweld y stori, eraill ddim. Ymysg y dryswch yn y mwclis, mae na ddigon o ‘emau i fod yn gofiadwy ac i serennu mor llachar â’r bylbiau ar y goeden dolig!

Mae ‘God in Ruins’ i’w weld yn Theatr Soho tan Ionawr 5ed. Mwy o fanylion ar www.sohotheatre.com

O Lundain, ar drothwy’r Ŵyl, ga’i ddymuno Nadolig Llawen i bawb! Gan edrych ymlaen am Flwyddyn Newydd lewyrchus ar lwyfannau Cymru a thu hwnt.

'The Life and Adventures of Nicholas Nickleby'

Y Cymro – 14/12/07

Mae’r ‘dolig wedi cyrraedd unwaith eto, a phawb fel ffyliaid yn anfon cardiau a chwilota am anrhegion i osod o dan y goeden. Fel y gallwch fentro, mae’r theatrau hefyd yn chwilota am sioeau fydd yn gwerthu’n dda dros gyfnod yr Ŵyl. O’r pantomeimiau traddodiadol i’r addasiadau mwy arbrofol o’r chwedlau adnabyddus. Dros yr wythnosau nesaf, mi fyddai’n bwrw golwg ar rai o’r sioeau fydd yn ceisio denu cynulleidfa; rhai ohonynt fel panto Stephen Fry yn yr Old Vic ac addasiad Anthony Nielson o un o straeon Dickens, ‘God in Ruins’ yn Theatr y Soho, wedi’i hanelu at y gynulleidfa hŷn. Ond mae’r cynhyrchiad fues i’n ei weld yr wythnos hon wedi’i anelu at y teulu cyfan; eto o waith Charles Dickens, ac yn chwe awr a hanner o hyd!

Sôn ydw’i am y ddwy ran o gynhyrchiad Gŵyl Theatr Chichester o addasiad David Edgar o nofel Dickens, ‘The Life and Adventures of Nicholas Nickleby’ yn Theatr Gielgud ar Shaftesbury Avenue. Pan lwyfannwyd yr addasiad yma’n wreiddiol dan gyfarwyddyd Trevor Nunn a chwmni’r Royal Shakespeare nôl ar ddechrau’r wythdegau, roedd y sioe yn para dros ddeg awr gyda sawl egwyl a thoriad am fwyd! Bryd hynny, y Cymro o Aberystwyth Roger Rees oedd yn portreadu’r prif gymeriad, ac fe enillodd wobr Olivier a ‘Tony’ am ei waith. Seren y gyfres deledu ‘Shameless’ - David Threlfall oedd y llanc ifanc ‘Smike’. Derbyniodd yr addasiad groeso mawr ar Broadway cyn recordio’r cynhyrchiad ar gyfer y ‘Channel 4’ newydd-annedig - y ddrama gyntaf i’w dangos arni.

Dyma drydedd nofel Charles Dickens a gyhoeddwyd yn fisol rhwng 1838 a 1839. Mae’r nofel swmpus hon yn adrodd hanes ‘Nicholas Nickleby’ (Daniel Weyman), gŵr ifanc sy’n gorfod gofalu am ei fam (Abigail McKern) a’i chwaer ‘Kate’ (Hannah Yelland) wedi marwolaeth y tad. Ond fel mewn pob stori dda, mae’n rhaid cael y cymeriad drwg ac yn yr achos yma, yr ‘Ewyrth Ralph’ (David Yelland) yw’r gwrthwynebydd sy’n credu na ddaw dim llwyddiant o gwbl o ‘yrfa Nicholas. Wedi treulio cyfnod yn gweithio yn ysgol erchyll a chreulon ‘Mr Wackford Squeers’ (Pip Donaghy) yn swydd Efrog, daw Nicholas wyneb yn wyneb â’r cymeriad annwyl ond truenus ‘Smike’ (David Dawson). Mae cyfeillgarwch yn datblygu rhwng y ddau, yn enwedig felly wedi iddynt ffoi yn ôl i Lundain ac ymuno â chwmni drama teithiol ‘Mr Lenville’ (Peter Moreton) a’i wraig (Roses Urquhart). Oherwydd sefyllfa druenus y teulu, mae’r ewythr cas yn canfod gwaith i ‘Kate’ yn siop ddillad ‘Madame Mantalini’ (Jane Bertish) ond, buan iawn y mae bywyd y ddinas yn effeithio ar ‘Kate’, ac mae hi’n dyheu am ei brawd a’i theulu. Wnai ddim sôn rhagor am y stori, rhag sbwylio’r hud a’r ysfa i ganfod beth yw tranc y teulu weddill y sioe, ond mae’r tro yn y gynffon tua’r diwedd yn atgoffa rhywun o nofel ‘Enoc Huws’ gan Daniel Owen, a Chapten Trefor o gymeriad yr Ewythr yn derbyn ei haeddiant.

Yng ngwir deimlad y Nadolig, dyma gynhyrchiad lliwgar, blasus a chyfoethog sy’n peri i’r oriau wibio heibio, gan wahodd y gynulleidfa i fod eisiau canfod y diwedd. O set gelfydd Simon Higlett i gyfarwyddo Jonathan Church a Philip Franks, mae’r cyfan mor flasus â’r pwdin neu’r peis blynyddol, a gwaith Dickens yn rhoi iâs y dolig inni, a gwers fawr am ddaioni ac i beidio anghofio ein gwerthoedd.

Rhaid imi ganmol y cast i gyd am eu gwaith caled yn y ddwy ran, a braf oedd gweld y Cymro Wayne Cater (Ronnie Steadman yn ‘Pobol y Cwm’) yn portreadu sawl cymeriad gwahanol, ynghyd â’r gweddill o’r cast o 27 sy’n portreadu dros 100 o gymeriadau. Seren y sioe i mi oedd yr actor ifanc David Dawson a’i bortread hynod a sensitif a bythgofiadwy o’r cymeriad eiddil ‘Spike’ – cymeriad sy’n ennyn eich cydymdeimlad o’r cychwyn ac un o’r perfformiadau mwyaf effeithiol imi’i weld gan actor mor ifanc ar lwyfan ers tro. Gwych iawn yn wir.

Os am wledd theatrig i gyd fynd â’r twrci, neu’r trip siopa blynyddol i Harrods, mynnwch eich tocynnau nawr. Mae manylion am berfformiadau’r ddwy ran ar y wefan www.gielgud-theatre.com neu drwy ffonio 0870 950 0915. Mae’r cynhyrchiad i’w weld tan y 27ain o Ionawr.

'Dirty Dancing'

Y Cymro – 07/12/07

Roeddwn i wedi clywed llawer o sôn am y sioe ‘Dirty Dancing’ ers tro, ac wedi dyheu am ei gweld. Mae’r deunydd marchnata yn cyhoeddi’n dalog bod tocynnau i weld y sioe yn brin - ‘the hottest ticket in town’. Ar ben hynny, dwi’n cofio clywed dwy ffrind yn trafod y sioe mewn caffi yng Nghaernarfon - un wedi cynilo’i phres gydol y flwyddyn er mwyn camu ar fws ‘Seren Arian’ a gwibio tua Llundain. Roedd hi wedi gwirioni, ac eisoes yn cynilo ar gyfer ‘mynd eto flwyddyn nesa’’. Beth felly oedd mor ‘wyndyrffwl’ a ‘grêt’ am y sioe?

Does na’m dwywaith mai llwyddiant y ffilm o 1987 sydd bennaf gyfrifol am fodolaeth y ‘ddrama gerdd’ hon, gyda Patrick Swayze yn gwireddu breuddwyd pob merch am flynyddoedd lawer! Fe gofiwch yr hanes dwi’n siŵr. Yn Haf y flwyddyn 1963, mae’r ferch ddwy-ar-bymtheg ‘Frances ‘Baby’ Houseman’ yn mynd i wersyll gwyliau dychmygol ‘Kellerman’ tu allan i Efrog Newydd, efo’i chwaer a’i rhieni. Yno, mae’n cwrdd â’r hyfforddwr dawns ‘Johnny Castle’ sy’n trawsnewid ei byd ac yn cipio’i chalon. Mae’r ffilm yn olrhain y foment mae’r ferch yn ei harddegau yn croesi’r ffin o fod yn blentyn i fod yn ddynes - yn gorfforol ac yn emosiynol.

Tipyn o ddisgwyliadau felly wrth gamu mewn i Theatr Aldwych ar un o’r nosweithiau gwlypa’ ers imi fod yn Llundain! Fe sylwch hefyd fy mod i’n defnyddio dyfynodau wrth alw’r sioe yn ‘ddrama gerdd’; dyna roeddwn i’n ei ddisgwyl. Ond y fath siom. Nid ‘drama gerdd’ sydd ‘ma mewn gwirionedd, ond drama gyda cherddoriaeth. Er bod y rhaglen chwaethus yn enwi 51 o ganeuon, mae bron y cyfan ohonynt yn recordiau o’r cyfnod, gydag eithriadau prin yn cael eu canu’n fyw tua diwedd y sioe. I fod yn hollol blwmp ac yn blaen, dathliad o’r ffilm ydi’r sioe. Hyd y gwela’ i, y cwbl sydd yma ydi trawsgrifiad o’r ffilm; geiriau a golygfeydd dethol o stori enwog Elenanor Bergstein wedi’i glynu at ei gilydd efo caneuon o’r cyfnod, y dillad a’r setiau wedi’u copïo o’r ffilm, a lot fawr o ddawnsio. Tydi safon yr actio ddim digon da i fod yn ddrama, bron ddim canu’n fyw i fod yn ‘fiwsical’ a gormod o eiriau i fod yn fallet neu ddawns!

Rhaid canmol gallu (ac edrychiad) y dawnsiwr ballet o Awstralia Josef Brown sy’n portreadu’r hyfforddwr dawns ‘Johnny Clark’, ac fe gafodd dderbyniad gwresog gan y gynulleidfa - yn fwyafrif o ferched. Felly hefyd gyda phortread Sarah Manton fel y ferch ifanc ‘Baby’ sy’n anghredadwy o debyg i Jennifer Grey yn y ffilm wreiddiol. Roedd hi’n braf iawn hefyd gweld y Gymraes Rebecca Trehearn o’r Rhyl yn rhan o’r ‘ensemble’ a hi, ynghyd â Chris Holland gafodd y fraint o ganu’r ddeuawd enwog ‘I’ve had the time of my life’ ar ddiwedd y sioe - un o’r ychydig uchafbwyntiau yn y sioe i mi. Wedi dweud hynny, dyma’r unig gân o’r cwbl lot dylai fod ar dâp, gan mai cefndir i’r ddawns enwog sy’n gorffen y sioe ydi hi, ac nid cân sy’n mynegi teimladau! Os ddylai unrhyw un ei chanu hi, y ddau brif gymeriad ddylai hynny fod.

Dwi’n siŵr y bydd ffans y ffilm yn anghydweld â mi; does na’m dwywaith fod y sioe - sy’n dathlu ei phen-blwydd cyntaf eleni, ugain mlynedd ers agor y ffilm wreiddiol, yn llwyddiant, gyda bwsiau o ferched canol oed yn heidio i’r Strand o bob rhan o’r wlad. Rhaid croesawu hynny mae’n debyg, fel sioeau clybiau Theatr Bara Caws. Mae’n sicr yn rhoi blas o hud y theatr, ac yn siŵr o fod yn gofiadwy am byth i’r rhan helaeth ohonynt. Ond, mi fasa’r profiad wedi medru bod llawer mwy cofiadwy gyda ychydig mwy o ddychymyg ac amser; o fod wedi cyfansoddi caneuon gwreiddiol i gyd fynd efo’r emosiwn a’r neges yn y golygfeydd, o fod wedi caniatáu i’r actorion ganu - yn enwedig y ddau gariad, byddai’r ‘ddrama gerdd’ hon wedi medru cael ei chodi mor uchel â ‘Baby’ ar ddiwedd y sioe!

Mae ‘Dirty Dancing’ i’w weld yn Theatr Aldwych, Llundain. Am fwy o wybodaeth, ymwelwch â www.dirtydancingonstage.com

'Blink'

Y Cymro - 30.11.07

Mewn araith ar y Theatr Gymraeg i’r Academi a draddodwyd ym Mhortmeirion ym mis Medi 2007, fe ddywedodd Ian Rowlands : “Mae yna gred ddofn ynof i, o bwrpas a rôl Theatr Genedlaethol mewn cenedl wâr; theatr sy’n llwyfannu gwirioneddau’r unigolyn mewn cymuned o gymunedau. Gwastraff unrhyw genedl yw cynnal cwmni cenedlaethol nad yw’n adlewyrchiad o ddyhead gwlad.”

Aeth yn ei flaen i ddyfynnu'r Arglwydd de Walden - sefydlwr egin Theatr Genedlaethol ar gychwyn yr ugeinfed ganrif : “ ‘The nation should undertake a thorough process of self analysis and ultimately self-criticism that would enable it to grapple with the many contradictions with which its sense of identity is riddled.’ Hynny yw, roedd angen dybryd arnom ni fel cenedl i feithrin gwrthrycholdeb a gonestrwydd os oeddem ni am greu Theatr Genedlaethol o safon, o werth, ac o berthnasedd i’r genedl gyfan.”

Yr wythnos hon, fe ges i’r fraint o weld drama ddiweddaraf Ian Rowlands sef ‘Blink’ yn Theatr Cochrane yma yn Llundain. Drama yn cael ei chyflwyno gan y cwmni newydd anedig ‘F.A.B’ a hynny dan gyfarwyddyd Steve Fisher. Drama yn yr iaith Saesneg, yn cael ei berfformio’n grefftus a chofiadwy gan dri actor rhugl eu Cymraeg. A drama yn seiliedig ar un o’r pynciau mwyaf perthnasol, dadleuol a phersonol i’r gymuned Gymraeg a fu erioed. Drama a ddylid fod wedi’i chyfansoddi yn Y Gymraeg a’i chyflwyno gan ein Theatr Genedlaethol.

Fe gychwynnodd y ddrama yn sgil cnoc ar ddrws cegin Ian yng Nghaerdydd. Tu ôl i’r drws roedd cyfaill iddo, a ddywedodd y geiriau : ‘You know how you’ve always wanted to talk about John Owen and how I’ve never wanted to talk about him. Well I’m ready to talk now’. Rai misoedd yn ddiweddarach, tra yn yr Iwerddon, fe gychwynnodd Ian ysgrifennu’r ddrama a lifodd ohono ‘bron yn ei ffurf orffenedig, fel petai’r angen i ddod yn fyw wedi bod yno ers tro; drama oedd angen ei gyfansoddi, datganiad roedd yn rhaid imi’i wneud’. Mae’n cyflwyno’r ddrama i’w gyfeillion, i’r rhai sydd wedi darllen y ddrama, ac wedi datgan mai drama ‘amdanyn nhw’ yw hon.

Hanes un teulu o’r Rhondda sydd yma yn y bôn; y fam (Lisa Palfrey) a’i mab ‘Si’ (Sion Pritchard) a fynychodd yr Ysgol Uwchradd Gymraeg lleol, ble y datblygodd ddiddordeb mawr ym myd y ddrama yn sgil ‘y duw’ drama lleol ‘Arfon Jones’. Ac yntau ddim ond yn ddwy ar bymtheg oed, fe ddihangodd ‘Si’ i Lundain, gan adael ei gariad cyntaf ‘Kay’ (Rhian Blythe) a’i deulu ar ôl. Wyddai neb yn iawn pam bod ‘Si’ wedi gneud hyn, nes iddo ddychwelyd saith mlynedd yn ddiweddarach, a’i dad ‘Bri’ bellach yn glaf yn yr ysbyty. Wedi dychwelyd adref, mae un o’i gyfeillion yn sôn wrtho fod yr athro drama wedi’i arestio gan yr heddlu, ar amheuaeth o gam-drin plant. Dyma’r sbarc sy’n tanio atgofion poenus yng ngorffennol caeedig ‘Si’, ac sy’n gneud iddo orfod wynebu’r hyn a ddigwyddodd. I ail-gofio’r geiriau “ ’If you want to be a great actor, you must experience everything’ - twelve words that ruined a life”. Trwy orfodi’r plant i berfformio rhannau o ddramâu dadleuol tebyg i ‘Equus’ a ‘Spring Awakening’ o waith yr Almaenwr Frank Wedekind, fe drodd y gwersi diniwed yn garchar i chwantau rhywiol anfaddeuol ‘Arfon Jones’ ac a halogodd gof ‘Si’ a’i orfodi i geisio dianc rhag ei atgofion.

Allai mond canmol a diolch o galon am ddawn Ian Rowlands nid yn unig i drin geiriau mor gelfydd, ond hefyd am fynd i’r afael â’r pwnc sensitif a pherthnasol yma. Drama a barodd imi nodi’r geiriau ‘cignoeth’ ac ‘onest’ ar glawr fy rhaglen, yn enwedig ar gychwyn yr ail-act, ac a’m hatgoffodd o’r hen deimlad anghysurus a gefais wrth wylio dramâu dadleuol Sarah Kane am y tro cynta. Wedi dweud hyn, ro’n i eisiau mwy. Rhyw gyffwrdd a rhedeg i ffwrdd wnaeth y ddrama i mi ar brydiau, gyda stori’r teulu yn cysgodi’r GWIR roeddwn i’n dyheu amdano. Tydi ffurf y ddrama ddim yn helpu, a ninnau yn neidio rhwng y presennol a’r gorffennol, ac fe gollwyd hud, pŵer a chryfder y ddrama mewn sawl man. Roeddwn i’n gweld yr angen i gyfleu’r ofn a’r pŵer sydd gan y ‘bleiddiaid yma mewn gwisg defaid’ nid yn unig ar feddyliau diniwed y plant, ond hefyd ar eu teuluoedd a’u cyfeillion.

O’r dagrau yn llygaid Lisa Palfrey, diniweidrwydd Rhian Blythe ac angerdd ac emosiwn ym mhortread cofiadwy Sion Pritchard, fe wnaeth y tri actor eu dyletswydd yn wych a hynny i gyfarwyddyd medrus Steven Fisher. Unwaith eto, dyma set syml ond odidog gan Rhys Jarman, a’i ynys o wely a chadair mewn môr o esgidiau a blodau yn effeithiol dros ben.

Dwi am orffen fel y cychwynnais efo araith Ian Rowlands a gytunai â’r Almaenwr, Schiller, pan ysgrifennodd “ ‘Does 'na ddim modd osgoi’r effaith sylweddol all theatr genedlaethol sefydlog o safon gael ar ysbryd cenedl.’ Yr allweddair yw safon. Yn anffodus, fel yr ysgrifennodd George Bernard Shaw ganrif yn ddiweddarach, ‘If Wales will not have the best Wales can produce, she will get the worst that the capitals of Europe can produce, and it will serve her right’.”

Mae’r gair olaf, hefyd, yn mynd i Ian : “Wedi’r fait acccompli, bellach mae’n ddyletswydd arnom ni, gynulleidfa’r Gymru newydd, werthuso’r cwmni yn wrthrychol, a hynny’n gyson, am fod theatr unrhyw wlad yn fesur o iechyd cenedl. Rhaid i ni asesu gweledigaeth y cwmni a mesur ei gynnyrch yn ôl safonau’r gorau yn Ewrop. Rhaid i’r cwestiynau anodd fynnu atebion, mynnu gonestrwydd os y’n ni am osgoi’r ‘gwaetha all Ewrop gynnig’… Breuddwydiaf am theatr o safon yng Nghymru; theatr sydd o berthnasedd i’r genedl gyfan ac i’r byd tu hwnt i ffiniau’n rhagfarnau hanesyddol; y culni hwnnw sy’n llesteirio datblygiad, nid yn unig y ffurf ar gelf, ond ein cenedl ni. Efallai mai aelod o’r gynulleidfa fydda i o hyn allan, ond fydda i’n dal i gwestiynu hyd nes iddi fod yn amser i mi gamu, gan obeithio unwaith yn rhagor, yn ôl ar lwyfan y theatr yng Nghymru.”

'A Night in November'

Y Cymro – 23/11/07

Wrth i Theatr Bara Caws gychwyn ar eu taith efo monologau Alan Bennett, achubais innau ar y cyfle i weld un o’r amryfal fonologau sy’n britho theatrau Llundain ar hyn o bryd. Er mod i’n ffan mawr o’r ‘fonolog’ fel arddull, mae unrhyw actor neu gwmni sy’n mentro mynd i’r afael ag un yn gorfod bod yn llawer mwy gofalus. Does 'na ddim dianc yma. Un actor sydd ar y llwyfan, ac mae llygaid y gynulleidfa arno neu arni gydol y sioe. Rhaid i’r actor hwnnw neu’r actores honno gyflwyno inni nifer o gymeriadau gwahanol, drwy enau’r prif gymeriad, a’n tywys drwy’r holl olygfeydd sy’n gefndir i’r stori. Rhaid iddo/iddi osod naws y stori o’r cychwyn, rhaid cyfleu’r tensiwn a’r gwrthdaro sy’n galonnog i bob drama dda, ac yn fwy na dim, rhaid creu tonnau dramatig gydol y sioe er mwyn cynnal diddordeb y gynulleidfa.

Y Wyddeles Marie Jones sy’n gyfrifol am gyfansoddi’r ddrama a’i theitl priodol ‘A night in November’ sydd i’w gweld yn Stiwdio Trafalgar ar hyn o bryd. Marie ydi awdur y ddrama lwyddiannus ‘Stones in His Pockets’, a sy’n cydweithio unwaith yn rhagor â’i gŵr Ian McElhinney sy’n cyfarwyddo’r sioe.

Mae’r ddrama yn cychwyn ar Nos Fercher, 17 Tachwedd 1993 - y noson dyngedfennol honno pan ddaeth Gogledd Iwerddon a’r Weriniaeth wyneb yn wyneb â’i gilydd ar gae pêl-droed Parc Windsor, Belfast ar gyfer gemau rhagbrofol Cwpan y Byd 1994. I lawer o’r tu allan, roedd y gêm yma yn gyfle i’r ddwy garfan herio’i gilydd ar y cae pêl-droed yn hytrach na thrwy wleidyddiaeth, ideoleg neu drais enwadol. Ond o fewn Gogledd Iwerddon, gwelwyd y cyfnod a arweiniodd at y gêm hon fel y gwaethaf o’r 35 mlynedd o wrthdaro. Gwta fis cyn y gêm, yn sgil methiant ffrwydrad yr IRA ar ffordd Shankhill, lladdwyd 10 o bobl mewn siop bysgod yn Belfast; saith diwrnod wedi Shankhill, lladdodd yr UFF (Ulster Freedom Fighters) dri ar ddeg o bobl mewn tafarn yn Swydd Derry gan weiddi ‘trick or treat’ mewn digwyddiad a ddaeth i’w adnabod fel ‘cyflafan Greysteel’.

‘Kenneth McCallister’ yw’r cymeriad truenus sy’n adrodd yr hanes, a hynny drwy enau’r diddanwr a’r cyflwynydd teledu Patrick Kielty. Dyma gymeriad sy’n anhapus o fewn ei fywyd bob dydd gyda’i briodas yn prysur chwalu, ei waith yn ei ddiflasu a’i ddiddordeb angerddol mewn pêl-droed a’i deyrngarwch i’w wlad, yn peri iddo werthu popeth sydd ganddo er mwyn canfod digon o arian i hedfan i’r UDA i ddilyn ei wlad. Ond trwy’r tensiwn a’r trais yn ystod y cyfnod, mae’r cymeriad yn gorfod ail-ystyried ei ddaliadau Protestannaidd a’i werthoedd, ac fel pob drama dda, mae yma newid erbyn y diwedd.

Er gwaethaf ymdrech fawr Kielty i fynd dan groen y cymeriad, a’r ffaith fod ei dad wedi cael ei ladd gan y UFF ym 1988, roedd rhywbeth ar goll yn ei berfformiad. Y prif wendid oedd y ffaith mai cyflwynydd ac nid actor ydio. Doedd y gallu ddim ganddo i ddod â’r mân gymeriadau eraill fel y wraig a’i gyfeillion yn fyw ar lwyfan. Er tegwch iddo, doedd na ddim digon o densiwn na’r cyfleoedd i greu tonnau dramatig yn y môr o ddeunydd oedd ar ei gof. Llithrodd y cyfan o’i enau ar brydiau mor ddiymdrech nes fy llwyr ddiflasu. Llwm a diddychymyg oedd set syml David Craig sef cyfuniad o lefelau llwyd o amrywiol faint, a chylch llwyd oedd yn adlewyrchu’r sgrin gron uwchben a roddodd inni ddelweddau awgrymiadol i gyfleu lleoliad neu deimlad.

Fel y gallwch ddisgwyl, mae yma hiwmor, a hwnnw yn hiwmor unigryw’r Gwyddelod. Roedd hynny ar ei orau pan gyrhaeddodd y cymeriad yr UDA, a chael ei hun yn y wlad enfawr ddiarth, wrth geisio gneud ffrindiau newydd efo’r hwn a’r llall. Dyma le oedd Kielty ar ei orau, yn tanio’r llinellau doniol dro ar ôl tro, a’i amseru yn berffaith. O gael actorion mwy profiadol o’i gwmpas, a sgript sy’n cynnig mwy o densiwn a drama, dwi’n siŵr y byddai’r noson arbennig hon ym mis Tachwedd, wedi medru bod yn llawer mwy cofiadwy nag y bu.

Mae ‘A night in November’ i’w weld yn Stiwdio Trafalgar tan Ragfyr 1af. Mwy o fanylion ar www.theambassadors.com/trafalgarstudios/

'Hairspray'

Y Cymro – 16/11/07

Dwi ‘di dysgu yn ddiweddar, bod yn rhaid cadw meddwl agored wrth fynd i weld unrhyw ddrama gerdd! Dyna ichi’r siom o weld yr hir ddisgwyliedig ‘Rent’ efo Denise Van Outen, ac yna’r ‘Grease’ seimllyd, hollol ddi-gymeriad wedi’r holl heip o’r gyfres deledu. Pan glywais i fod y sioe ‘Hairspray’ ar fin agor yn Theatr Shaftebury, am ryw reswm, doeddwn i ddim yn edrych ymlaen at ei gweld. Roedd y sioe yn cael ei marchnata ar gryfder y ffaith ei bod hi’n llawn comedi, efo gwalltiau mawr a seiniau’r chwedegau yn byrlymu drwyddi. Dwi’n cofio gweld y fersiwn ffilm wreiddiol ohoni ym 1988, gyda’r cyflwynydd teledu Ricky Lake yn y brif ran a’r frenhines drag ‘Divine’ fel y fam, ac a fu farw yn fuan wedi rhyddhau’r ffilm. Roeddwn i hefyd yn ymwybodol fod fersiwn ffilm newydd ei rhyddhau gyda neb llai na John Travolta yn portreadu’r fam flonegog!

Y canwr o dras Gymreig, Michael Ball sydd â’r dasg fawreddog o gamu i mewn i esgidiau’r fam yn y sioe lwyfan, a hynny o dan siwt o bwysau a sawl ffrog lachar! Mae’n cyflawni’r gamp mor dda nes bod sawl aelod o’r gynulleidfa yn cwyno yn yr egwyl bod nhw heb ei weld o hyd y pwynt hwnnw!

O nodau cyntaf y gân agoriadol ‘Good Morning Baltimore’, a’r prif gymeriad ‘Tracey Turnblad’ (Leanne Jones) yn codi o’i gwely ac yn ymuno â gweddill y cast mewn corws o liw, o hwyl ac o ddawns, allwch chi’m peidio mwynhau’r sioe yma. Dilyn hanes ‘Tracey’ wnawn ni gydol y sioe; hi ydi’r arwr dros bwysau yn Baltimore y chwedegau, sy’n breuddwydio am gael bod yn enwog, a chael dawnsio ar sioe deledu ‘Corny Collins’ (Paul Manuel). Er bod ei mam ‘Edna’ (Michael Ball) a’i thad ‘Wilbur’ (Mel Smith) hefyd dros bwysau, maen nhw’n gefnogol iawn o’u merch, sy’n gorfod cwffio yn erbyn teneuwch ffug-berffaith cynhyrchydd y gyfres deledu ‘Velme Von Tussle’ (Tracie Bennett) a’i merch brydferth ‘Amber’ (Rachael Wooding). Ond mae gan ‘Tracey’ freuddwyd arall hefyd, sef cael cipio calon y dawnsiwr golygus ‘Link Larkin’ (Ben James-Ellis) sy’n digwydd bod yn gariad i ‘Amber’.

Er mor frau ydi’r stori mewn mannau, yr elfen o wrthdaro sy’n cynnal pethe, ynghyd â’r islif gwleidyddol o ran delwedd a lliw croen. A ninnau ynghanol yr arwahanu a’r gwahaniaethu hiliol yn America’r 60au, doedd y dawnswyr croen ddu ddim yn cael ymddangos ar y teledu, na’u gweld yn cymysgu efo’r gwynion. Drwy ein cyflwyno i’r cymeriadau ‘Motormouth Maybelle’ (Johnnie Fori) sy’n cadw siop recordiau a’i mab ‘Seaweed’ (Adrian Hansel), cawn flas o’r ddau fyd, y ddau safbwynt, a’r ddau fath o ddawnsio sy’n ennill lle i ‘Tracey’ a’i ffrindiau newydd ar y gyfres, erbyn diwedd y sioe.

Heb os nag oni bai, dwi’n hapus iawn i gyfaddef mai dyma un o’r sioeau gorau imi’i gweld yn y West End ers tro. O symlrwydd set David Rockwell sy’n ddathliad lliwgar, llawn a llawen o’r Chwedegau, i goreograffi celfydd Jerry Mitchell, sy’n cyfuno elfennau o bob dawns a chamau dawnsio’r chwedegau, roedd gen i wên ar fy wyneb gydol y sioe. Roedd gwaith y ddau, ynghyd â’r cyfarwyddwr medrus Jack O Brien i’w weld yn amlwg yn y caneuon ‘I Can Hear The Bells’ a ‘Good Morning Baltimore’.

Cefais fy swyno hefyd gan allu’r Corws i ganu’n feddal a thawel, rhywbeth na brofais o’r blaen mewn sioe o’r math yma, ac roedd gallu lleisiol ac egni Leanne Jones, ar ei début yn y West End yn wyrthiol.

Rhaid canmol y cyfoeth lleisiol gydol y sioe gyda chlod arbennig i Michael Ball a Johnnie Fiori, a yrrodd iâs oes lawr fy nghefn yn yr Ail Act, wrth ganu o’r galon am hawliau ei phobol. Atgofion hyfryd eraill yw deuawd Vaudeville-aidd Michael Ball a Mel Smith ‘Timeless to Me’ ac egni’r cast cyfan yn ‘You Can’t Stop the Beat’.

Roeddwn i’n falch iawn o fedru codi ar fy nhraed ynghyd â gweddill y gynulleidfa ar ddiwedd y sioe i dalu’r wrogaeth uchaf am eu gwaith caled, am eu hangerdd a’u hemosiwn, ac am wneud un gŵr o Ddyffryn Conwy yn hapus iawn ar ddiwedd y noson!

Mynnwch eich tocynnau rŵan! Anrheg Nadolig perffaith! Am fwy o fanylion ymwelwch â www.hairspraythemusical.co.uk

Aelodau newydd i Fwrdd y Theatr Genedlaethol

Y Cymro – 09/11/07

Roeddwn i wedi bwriadu adolygu’r sioe ddiweddara i agor yn y West End yr wythnos hon, sef y ddrama gerdd ‘Hairspray’. Ond yn ystod yr wythnos daeth sawl dogfen hynod o ddiddorol i’m sylw; dogfennau sydd, er cystal oedd y ddrama gerdd weles i, yn cynnwys llawer mwy o ffars, comedi a thrasiedi...

Yn gyntaf, datganiad i’r Wasg gan Gyngor y Celfyddydau ar y 1af o Dachwedd ynglŷn â Bwrdd y Theatr Genedlaethol : ‘Bydd y Cadeirydd a phedwar aelod yn ymddeol ddechrau 2008 yn ôl trefn cyfansoddiad y cwmni , ac mae angen aelodau newydd i lenwi'r bylchau am dymor o dair blynedd.’

O’r diwedd, meddwn i. Mae’r rhywun yn rhywle wedi gwrando arna’i, ac mae’r cwmni yn amlwg wedi canfod ac wedi darllen eu Cyfansoddiad! Falle i’r rhai craff ohonoch gofio imi nodi yn y golofn hon ar Awst 3ydd bod ein hannwyl Theatr Genedlaethol wedi anwybyddu eu trefn gyfansoddiadol sy’n nodi bod traean o Fwrdd y Theatr i fod i ymddeol yn eu ‘AGM’ blynyddol : (‘One third (or the number nearest one third) of the Trustees must retire at each AGM other than the first AGM following the incorporation of the Charity, those longest in the office retiring first...’). Allan o’r 13 gwreiddiol, mae 10 (o gynnwys Lyn T Jones y Cadeirydd) yn parhau i fod yn aelodau, a hynny bedair blynedd yn ddiweddarach.

Er imi gysylltu gyda Chyngor y Celfyddydau, a derbyn llythyr yn ôl o Gaerdydd yn nodi bod y mater wedi’i roi yn nwylo’r ‘Uwch Swyddog Datblygu’r Celfyddydau’ yng Ngogledd Cymru, ches i fyth ateb. Mi wadodd Gareth Miles, un o’r aelodau gwreiddiol, ar raglen Gwilym Owen bod hyn yn wir, gan ddatgan mai ‘ensyniadau cas’ oedd y ffeithiau yma, gan fy ngalw yn ‘hate-ie’ yn hytrach na ‘luvie’!

Ond, mae’r dirgelwch a’r dryswch yn parhau...

Yn ôl y datganiad i’r Wasg ar y 6ed o Dachwedd gan y Theatr Genedlaethol eu hunain, ‘Mae’r deuddeg aelod y Bwrdd presennol wedi llywio’r cwmni ers ei sefydlu bedair blynedd yn ôl o dan arweiniad y Cadeirydd a Chyn-Bennaeth BBC Radio Cymru, Lyn T. Jones. Bellach mae cyfansoddiad y cwmni’n nodi’r angen i newid traean o aelodaeth y Bwrdd.’

Ai fi sy’n methu darllen, ta ydi rhywun yn dehongli’r Cyfansoddiad i siwtio’u hunain?!

Ond pa reswm mae’r Theatr Genedlaethol yn ei roi am yr angen i ganfod aelodau newydd tybed? ‘Mae Theatr Genedlaethol Cymru yn chwilio am Gadeirydd newydd a phedwar aelod arall o’r Bwrdd Rheoli sydd â’u haelodaeth wedi dirwyn i ben.’

‘Wedi dirwyn i ben’ sylwer, os mai dyma’r llinyn mesur mae’r cwmni am ei ddefnyddio, beth am weddill aelodaeth y Bwrdd? Pam nad ydi eu ‘haelodaeth’ hwy hefyd ‘wedi dirwyn i ben’?. Fe gychwynnodd bob un ar yr un pryd! O’n sỳms i, mae aelodaeth o leia’ 10 o’r bobl ddoeth yma ‘wedi dirwyn i ben’? Pwy sydd wedi penderfynu pa 4 (ynghyd â’r Cadeirydd) sydd yn rhaid mynd, a pha 5 sy’n parhau i wasanaethu’n ‘anghyfreithlon’ gan nid yn unig dorri’r amod ‘newydd’ o ‘dair blynedd’ ond hefyd eu Cyfansoddiad sylfaenol?

Yn ôl Rheolydd Cyffredinol newydd y Theatr Genedlaethol Cymru, Mai Jones, y pedwerydd mewn pedair blynedd, ‘Penodir aelodau newydd y Bwrdd yn unol ag argymhellion Pwyllgor Nolan ar Safonau ym Mywyd Cyhoeddus.’ Da iawn, medde chi, ond pa argymhellion eraill mae Pwyllgor Nolan yn ei ddatgan? Wel, yn syml mae 'na Saith Egwyddor o Fywyd Cyhoeddus a bennwyd gan y Pwyllgor Safonau mewn Bywyd Cyhoeddus yng nghanol yr 1990au. Dyma’r Egwyddorion (a elwir yn Egwyddorion ’Nolan’ gan amlaf gan mai’r Arglwydd Nolan o Brasted oedd yn cadeirio’r Pwyllgor ar y pryd): Anhunanoldeb, Unplygrwydd, Gwrthrychedd, Atebolrwydd, Bod yn agored, Gonestrwydd ac Arweiniad. Dyma’r ‘egwyddorion’ mae’r Cynulliad am i Gyrff Cyhoeddus ei ddilyn er mwyn ‘sicrhau bod arian y trethdalwyr yn cael ei wario yn unol â dymuniadau’r Cynulliad Cenedlaethol’

Ers cychwyn y Theatr Genedlaethol yn 2003, mae’r cwmni wedi derbyn bron i bedair miliwn o arian cyhoeddus. Mae Mai Jones eto’n cyhoeddi’n dalog : ‘Cofrestrwyd Theatr Genedlaethol Cymru fel elusen bedair blynedd yn ôl. Ers hynny llwyfannwyd 13 o gynyrchiadau.’ 13 o gynyrchiadau dros 4 blynedd?. Felly, dyna chi £300,000 yr un!!! Faint tybed o Grant Blynyddol mae Cwmnïau llai fel Theatr Bara Caws ac Arad Goch yn ei gael o gymharu â hyn?

‘Ar hyn o bryd mae’r cwmni’n paratoi i symud i LLWYFAN – sef cartref parhaol yn y Ganolfan Mentergarwch Diwylliannol newydd ger Coleg y Drindod, Caerfyrddin’. Datblygiad sydd wedi costio £2.5 miliwn arall!.

A be ‘da ni am gael am ei harian dros y flwyddyn nesa? Er i’r rhan helaeth o gwmnïau theatr lansio eu tymhorau newydd nôl ym mis Medi, fe ymddangosodd y newyddion am gynhyrchiad ‘newydd’ ein Theatr Genedlaethol ar wefan y cwmni rai wythnosau yn ôl. ‘Cyfieithiad newydd gan Gareth Miles o ddrama enwog Arthur Miller 'THE CRUCIBLE' - ‘Y Pair’ ... Ar daith : 7 Chwefror - 14 Mawrth 2008... drama ysgubol gyda chast enfawr ac yn stori wefreiddiol am gydwybod, cariad ac iachawdwriaeth. Bydd y cynhyrchiad yn lansio Tymor 2008 y cwmni ar thema bradwriaeth.’ O diar, dyma ni gast ‘enfawr’ arall, fydd (synnwn i ddim) yn llawn o gyn-aelodau o Glanaethwy! Gresyn nad oes ganddo ni neb arall yng Nghymru fedar addasu neu gyfieithu drama ‘blaw Gareth Miles? A beth am weddill o dymor y ‘bradwriaeth’? Pa berlau eraill fedrwn ni ddisgwyl o weledigaeth ysgubol yr arweinydd artistig? Dyna ichi ddirgelwch arall! Dro yn ôl, ar wefan Cyngor y Celfyddydau, fe nodwyd mai drama Saunders Lewis ‘Brad’ a’r hir-ddisgwyliedig ‘Iesu’ gan Aled Jones Williams, ynghyd â’r ‘Pair’ fyddai’r tymor newydd. Bellach, o edrych ar yr un wefan, ‘Siwan’ sydd yno ar gyfer Mai 2008 a dim sôn am yr ‘Iesu’! Mae’n amlwg fod arweiniad y cwmni'r un mor fregus â’i gweinyddu...!

‘Atebolrwydd?, Bod yn agored?, Gonestrwydd? ac Arweiniad?’ – falle y dylai’r Cynulliad a Chyngor y Celfyddydau ddechrau cyfarwyddo’r Bwrdd a’r Cwmni, cyn i’r llen ddisgyn ar y ddelfryd o Theatr Genedlaethol y bu cymaint o ddisgwyl amdani...

'Rent'

Y Cymro – 2/11/07

Dwy sioe cwbl wahanol sydd dan sylw yr wythnos hon, dwy sioe sy’n gyfuniad o’r cyfoes a’r cyfnod, a dwy sioe sy’n brawf pendant o bwysigrwydd delweddau marchnata trawiadol.

Os fuo chi draw yn Llundain yn ddiweddar, mae’n anodd iawn ichi fethu gweld delwedd o’r actores a’r gantores Denise Van Outen wedi’i gwisgo mewn lledr du, a’r geiriau ‘Take me baby’ a ‘Rent’ wedi’i osod ar draws y llun! Cyn ichi ddechrau meddwl bod pethau yn fain ar y gyn-gyflwynwraig foreol hon, a’i bod hi wedi ymuno ag adar brith y nos(!), Denise ydi’r ‘seren’ ddiweddara i farchnata’r cynhyrchiad newydd o’r ddrama gerdd ‘Rent - Remixed’ sydd newydd agor yn Theatr y Duke of York.

Ym 1989, penderfynodd Jonathan Larson a’r dramodydd Billy Aronson, i gyfansoddi drama gerdd yn seiliedig ar opera Puccini ‘La Bohème’, gan osod y stori yn Efrog Newydd yn y 1990au. Yn wahanol i’r clefyd Diciau sy’n gysgod dros gymeriadau Puccini, byw efo’r clefyd AIDS mae cymeriadau ‘Rent’. Dwy flynedd yn ddiweddarach, rhoddodd Aronson ganiatâd i Larson barhau â’r gwaith ei hun, ac er iddo ymgynghori â’r dramodydd o bryd i’w gilydd, ynghyd â derbyn cyngor gan y cyfansoddwr Stephen Sondheim, Larson sydd bellach yn cael ei gydnabod fel awdur y gwaith. Wedi darlleniad o’r gwaith ym 1993, daeth cynhyrchiad llawn o’r gwaith i fod ym 1995, ac arweiniodd hynny at lwyddiant ysgubol ar Broadway. Gwta awr wedi dychwelyd adref o’r noson agoriadol, bu farw Jonathan Larson yn drasig o sydyn o anhwylder geneteg anghyffredin sef Syndrom ‘Marfan’, ac yntau mond yn dri-deg-pump oed. Enillodd y sioe Wobrau lu, ac mae’n parhau i gael ei lwyfannu ar Broadway, un mlynedd ar ddeg yn ddiweddarach.

William Baker, cyfarwyddwr artistig Kylie Minogue sy’n gyfrifol am gyfarwyddo a choreograffi’r fersiwn newydd hon, ac ar ei ysgwyddau yntau dwi’n rhoi’r bai am imi fethu â mwynhau’r cynhyrchiad. Heb os nac oni bai, sioe un-gân ydi hon, a’r gân honno sef ‘Seasons of Love’ neu "Five hundred twenty-five thousand six hundred minutes" (sef hyd un flwyddyn) yn cael ei hail-adrodd hyd syrffed. Er imi chwilio’n ddyfal gydol y sioe, mi fethais yn lân a chanfod y stori, a bu’n rhaid disgwyl tan ddiwedd yr Act Gynta’ cyn cael gweld y brif seren sef Denise Van Outen, a hynny am rhai eiliadau’n unig! Er iddi ddychwelyd ar gychwyn yr Ail Act i gyflwyno routine gomedi ‘sdand-yp’, ni ddychwelodd y stori na’r blas, a throdd y cyfan yn gyfuniad o ddelweddau a chaneuon gan gymeriadau amlhiliol, rhywiol a diwylliannol oedd yn adlewyrchu’r 1990au yn berffaith, ond namyn mwy. Doedd hyd yn oed set o frics a grisiau gwyn y cynllunydd Mark Bailey, sy’n rhan o griw llwyddiannus Clwyd Theatr Cymru, ddim yn ddigon i gynnal fy niddordeb.

Mae ‘Rent’ i’w weld ar hyn o bryd yn Theatr y Duke of York. Mwy o wybodaeth ar www.theambassadors.com/rent

'The Country Wife'

Y Cymro - 2/11/07

O’r 1990au i’r 1670au ac at gynhyrchiad Jonathan Kent o’i dymor newydd o ddramâu yn y Theatr Frenhinol Haymarket, ‘The Country Wife’ o waith William Wycherley. Un o gomedïau’r Adferiad ydi’r ddrama hon, ond sydd wedi’i lwyfannu’n hynod o drawiadol drwy gyfuniad o gynlluniau cyfoes a’r cyfnod gan Paul Brown, a’r cyfan ar balet o liwiau piws, glas a phinc. Trawiadol hefyd yw’r ddelwedd farchnata sef merch noeth yn dal mochyn bychan, tra’n eistedd ar fuwch biws ynghanol traffordd yr M25! Delwedd cwbl addas i ddisgrifio’r gomedi glasurol hon sy’n adrodd hanes un o foneddigion y ddinas - ‘Pinchwife’ (David Haig) sy’n ceisio gwraig landeg o’r wlad - ‘Mrs Margery Pinchwife’ (Fiona Glascott), gan feddwl ei bod hi’n fwy iach a selog na foneddigesau’r ddinas. Ond buan iawn mae dyhead y wraig ifanc i gael profi bywyd y ddinas yn mynd yn drech na hi, a phrif gymeriad golygus y stori - yr arch-garwr ‘Horner’ (Toby Stephens) yn mynd i’r afael â hi, yn ogystal â merched priod eraill y ddinas sef ‘Lady Fidget’ (Patricia Hodge), ‘Mrs Squeamish’ (Liz Crowther) a ‘Dainty Fidget’ (Lucy Tregear).

Un o brif nodweddion Comedïau’r Adferiad, a ddaeth i fod wedi i’r Ddrama gael ei wahardd am ddeunaw mlynedd o dan y gyfundrefn Biwritanaidd, oedd yr hiwmor a’r ensyniadau rhywiol oedd yn britho’r sgriptiau ffarsaidd yma. Dyma’r elfennau sy’n cael eu godro i’w heithaf yng nghynhyrchiad tynn a slic Jonathan Kent, gyda bob aelod o’r cast yn gneud ei orau i gadw’r drysau i gau ac agor yn ôl y galw, ac i’r gynulleidfa fanteisio i’r eithaf ar bob un jôc!

O frefiad cynta’r fuwch ynghanol sŵn y ceir ac ymddangosiad Toby Stephens (mab y Fonesig Maggie Smith) yn hollol noeth gan wenu ar y gynulleidfa, hyd at y nodyn olaf o gerddoriaeth Steven Edis, roedd y wên ar fy wyneb yn brawf o lwyddiant y cast cry’ o bymtheg actor a chyfarwyddo medrus Jonathan Kent.

Mae ‘The Country Wife’ i’w weld yn yr Haymarket tan Ionawr 12fed, 2008. Mwy o fanylion ar www.trh.co.uk

'All About My Mother'

Y Cymro - 26/10/07

Parhau â’r thema o addasu ffilmiau ar gyfer y llwyfan wnâi'r wythnos hon, a hynny drwy ymweld â’r Old Vic er mwyn gweld cynhyrchiad hynod o sensitif o’r ddrama ‘All About My Mother’ sef addasiad o ffilm enwog Pedro Almodóvar.

Cafodd Almodóvar ei eni yn Sbaen ym 1949, a daeth i amlygrwydd byd-enwog yn sgil ei waith fel cyfarwyddwr ffilmiau, awdur a chynhyrchydd. Mae ei waith yn nodedig am eu straeon cymhleth, ei hiwmor amharchus, y lliwiau llachar a’i wedd chwaethus, gan ddelio’n gyson efo’r un themâu sef serch, teulu a hunaniaeth. Mae’r cyfan uchod i’w weld yn amlwg yn y ffilm ‘All About My Mother’ (Todo Sobre mi Madre) sy’n adrodd hanes mam ifanc sy’n galaru o golli ei mab, ac o ganlyniad i ddarllen ei gofnod olaf yn ei ddyddiadur, yn mynd i chwilio am ei dad yn Barcelona. Yn ystod ei thaith, fe ddaw hi wyneb yn wyneb â sawl cymeriad diddorol fel y trawswisgiwr o butain, lleian feichiog ac actores lesbiaidd - cymeriadau sydd i gyd yn ei chynorthwyo mewn rhyw fodd neu’i gilydd. Enillodd y ffilm fwy o Wobrau ac Anrhydedd nag unrhyw ffilm Sbaenaidd arall, gwobrau sy’n cynnwys Oscar am y ffilm orau mewn iaith dramor, Golden Globe yn yr un categori, y cyfarwyddwr gorau yn Cannes a sawl gwobr nodedig arall.

A minnau heb weld y ffilm, ‘roedd yn bwysig imi weld os oedd addasiad Samuel Adamson yn llwyddo fel drama lwyfan. Sut oedd mynd ati i gwmpasu’r fath gawdel o gymeriadau, emosiwn a delweddau ar lwyfan yr Old Vic?

Ar gychwyn y ddrama, fe’n cyflwynir i’r llanc ifanc ‘Esteban’ (Colin Morgan) sy’n darllen o’i ddyddiadur a’i fam ‘Manuela‘ (Lesley Manville) - nyrs, sy’n cymryd rhan mewn gweithdy meddygol yn Madrid ynglŷn â sut i geisio caniatâd y rhieni i gael trawsblannu organau o gorff eu plentyn, er mwyn achub eraill. Yr hyn sy’n amlwg o’r olygfa agoriadol, ydi gallu cymeriad y fam i actio, ac mae’r meddygon eraill yn rhyfeddu ati. Mae’r ‘Esteban’ hefyd yn rhannu diddordeb ei fam yn y theatr, ac fel anrheg i ddathlu ei ben-blwydd, mae ‘Manuela’ wedi prynu tocynnau i fynd i weld cynhyrchiad o ddrama Tennessee Williams, ‘A Streetcar Named Desire’ gyda’i hoff actores ‘Huma Rojo’ (Diana Rigg) yn y brif ran. Wedi gweld ‘Huma’ yn gadael y theatr yn y glaw ar ddiwedd y ddrama, fe ruthra ‘Esteban’ ar draws y lôn i’w chyfarfod, ond caiff ei daro gan gar, a’i ladd. Nôl â ni yn syth i’r ysbyty, ble mae ‘Manuela’ yn gorfod ail-wynebu’r olygfa agoriadol unwaith eto, ond y tro yma, corff ei mab sydd dan sylw, a’r emosiwn bellach yn llawer mwy real.

Er bod y cychwyn braidd yn araf, buan iawn mae’r stori’n dechrau symud, a pherfformiad campus Lesley Manville fel y fam yn ddirdynnol o emosiynol a chofiadwy.

Wedi’r angladd, ac yn unol â dymuniad olaf ei mab i gwrdd â’i dad, fe ddychwel ‘Manuela’ i Barcelona, gyda’r gobaith o ail-gyfarfod â’r trawswisgiwr o ddrygiwr - ‘Lola’. Mae’n cychwyn chwilio yng nghartref ei chyfaill ‘Agrado’ (Mark Gatiss) - trawswisgiwr o butain, sydd ag acen Gymraeg hynod o gredadwy!. Heb os, ‘Agrado’ ydi’r cymeriad sy’n gyfrifol am gyflwyno’r hiwmor yn y cynhyrchiad, ac mae perfformiad Mark Gatiss i’w ganmol yn fawr.

Er mwyn canfod gwaith i’r fam, mae’r ddau yn mynd i loches ar gyfer puteiniaid sy’n cael ei reoli gan y lleian ifanc ‘Rosa Sanz’ (Joanne Froggatt). Er nad oes gwaith ar gael yno, fe ddatblygir cyfeillgarwch rhwng y fam a’r lleian ifanc, ac o ganfod fod ‘Rosa’ yn feichiog, (a hynny o ganlyniad i gysgu efo ‘Lola’ sef tad Esteban) sydd hefyd wedi’i heintio hi â’r clefyd AIDS, mae’r fam yn cymryd y ferch ifanc o dan ei hadain, ac yn gofalu amdani. Mae ‘Manuela’ hefyd yn canfod bod y cynhyrchiad o ddrama Tennesse Williams bellach wedi cyrraedd Barcelona, ac wedi mynychu perfformiad arall ohoni, mae’n mentro tu ôl i’r llwyfan i geisio gair â’r brif actores ‘Huma’. Daw’r ddwy yn ffrindiau, ac wedi gorfod cyfaddef y gwir reswm dros ddychwelyd i chwlio amdani, a’r ffaith bod ei mab wedi marw drwy geisio cael ei llofnod, fe ddyfnha’r berthynas rhwng y ddwy.

Daw’r cyfan i ben gyda genedigaeth mab ‘Rosa’, a elwir yn ‘Esteban’, ond yn drasig, mae ‘Rosa’n’ marw yn fuan wedi’r enedigaeth. ‘Manuela’ sy’n ymgymryd â’r dasg o fagu’r bychan, a hynny drwy gymorth ‘Mrs Sanz’ (Eleanor Bron) sef mam Rosa, sydd wastad wedi methu cyd-fyw â’i merch. Daw ‘Lola’ (Michael Shaeffer) tad y bychan yn ôl i weld ei fab, a chaiff yntau wybod am y tro cyntaf, mai ef hefyd oedd tad mab ‘Manuela’.

Ydi, mae’r cyfan yn gymhleth, a sawl haen a chymeriad arall yn ychwanegu at y cyfan. Ond mae’r cyfan yn hawdd iawn ei wylio, ac yn llifo’n rhwydd o un olygfa i’r llall. Heb os nag oni bai, mae’r addasiad yma yn llwyddo, a hynny oherwydd perfformiadau hynod o gofiadwy gan Lesley Manville, Mark Gatiss, Diana Rigg ac Eleanor Bron, ond hefyd drwy gyfarwyddo medrus Tom Cairns a set chwaethus Hildergard Bechtler. Set sy’n cyflwyno ni i fyd retro’r nawdegau, gan blethu byd dychmygol Tennessee Williams drwy’r cyfan. Braf oedd gweld yr actor o Bontypridd Bradley Freegard, (a fu’n rhan o gynhyrchiad Clwyd Theatr Cymru o ‘The Grapes of Wrath’ yn gynharach eleni) yn rhan o’r cast cry’ o dair-ar-ddeg sy’n llwyddo’n rhyfeddol i sicrhau bod y ffilm lwyddiannus hon yn dod yn fyw ar lwyfan, a hynny mor gofiadwy a chredadwy â’r gwreiddiol.

Mae ‘All About My Mother’ i’w weld yn yr Old Vic tan Tachwedd 24ain. Am fwy o wybodaeth, ymwelwch â www.oldvictheatre.com

'Shadowlands'

Y Cymro : 19/10/07

Gyda dros 80% o theatrau’r West End yn cynhyrchu dramâu cerdd ar hyn o bryd, caiff unrhyw gynhyrchiad o ddrama ‘draddodiadol’ ei groesawu’n fawr. Dros y blynyddoedd diwethaf, bu’r rhan fwyaf o’r dramâu yn addasiadau o ffilmiau llwyddiannus; dyna chi ffilm enwog Pedro Almodóvar ‘All About My Mother’ sy’n yr Old Vic ar hyn o bryd neu ‘Swimming with Sharks’ efo Christian Slater sy’n Theatr y Vaudeville, a’r diweddara i agor yn Theatr Wyndham’s, ‘Shadowlands’.

Hanes carwriaeth yr awdur toreithiog ‘C.S.Lewis’ (a greodd y nofelau enwog am Narnia) gydag un o’i ffans mwya o’r Unol Daleithiau, sef y fam ifanc ‘Joy Gresham’, yw canolbwynt ‘Shadowlands’. Wrth ddarlithio i’r gynulleidfa am gymhlethdodau Cristnogaeth ar gychwyn y ddrama, mae’n amlwg o’r cychwyn fod gan ‘C.S.Lewis’ (Charles Dance) broblem fawr efo’i gred. ‘Os oes yna Dduw, pam fod o’n caniatáu i bobol ddioddef cymaint?’ - dyna brif fyrdwn ei neges, a buan iawn y daw hi’n amlwg yn ei stori o ble daw'r fath angst.

Wedi cyfnod o lythyru, daw ‘Joy Gresham’ (Jannie Dee) ynghyd â’i mab ifanc ‘Douglas’ (Christian Lees) i ymweld â ‘Lewis’ yn Rhydychen, a thry’r cyfeillgarwch yn rhywbeth llawer dyfnach. Ond tydi pawb ddim mor groesawgar o’r wraig gegog a hyderus hon, gan gynnwys brawd ‘Lewis’ sy’n cyd-letya ag o ‘Major W.H.Lewis’ (Richard Durden) ac un o gyd-weithwyr ‘Lewis’ yn y coleg ‘Yr Athro Christopher Riley’ (John Standing). Ar ddiwedd yr Act gynta, wedi i ‘Gresham’ ysgaru oddi wrth ei gŵr a symud i Loegr i fyw, mae’n darganfod ei bod hi’n dioddef o ganser. Dyma pryd y try’r cyfeillgarwch a’r eilun addoliad yn garwriaeth danbaid, ac sy’n peri’r fath newid yng ngeiriau ‘Lewis’ yn ei ddarlith ar ddiwedd y ddrama.

Fel drama deledu y daeth ‘Shadowlands’ i fod, a hynny ym 1985 gan yr awdur William Nicholson, gyda Joss Ackland a Claire Bloom yn portreadu’r ddau brif gymeriad. Cafodd ei addasu wedi hynny yn ddrama lwyfan gan agor yn Theatr y Queen’s ym 1989 gyda Nigel Hawthorne a Jane Lapotaire. Ond fel ffilm y daeth y stori fwya enwog, a hynny drwy bortread Anthony Hopkins a Debra Winger o’r ddau gariad yn y ffilm a gyfarwyddwyd gan Richard Attenborough ym 1993.

Dyma ail-lwyfaniad sy’n cwbl deilwng o lwyddiant y gwreiddiol. Mewn portread sydd wedi’i ddisgrifio fel ‘perfformiad gorau o’i yrfa’ mae Charles Dance yn llwyr argyhoeddi’r gynulleidfa o’i ymddangosiad cyntaf, hyd at ei eiriau olaf. Ymysg rhinweddau bywyd hen lanc, mae yma hefyd sensitifrwydd hyfryd yn ei agwedd hamddenol ac eto’n gariadus tuag at y fam ifanc ddaw i drawsnewid ei fywyd am byth. Felly hefyd ym mherfformiad Jannie Dee, a’i hacen Americanaidd gredadwy, a’i gallu i doddi blynyddoedd o unigrwydd creadigol yr awdur ddarlithydd yma. Pan ddaw’r ddau at ei gilydd, yn enwedig yn sgil y salwch, mae’r canlyniad yn wyrthiol a hynod o emosiynol, yn enwedig o wybod fod y fam ifanc yn colli’r frwydr, ac yn marw’n fuan wedi hynny.

Clod mawr eto i gyfarwyddo syml ond hynod o effeithiol Michael Barker-Caven sy’n creu darluniau hyfryd a thrawiadol drwy ddefnyddio set greadigol Matthew Wright . Set sydd wedi’i greu yn gyfan gwbl trwy ddefnyddio silffoedd o lyfrau sy’n esgyn o bryd i’w gilydd i ddadlennu ffenestri neu olygfeydd sy’n gosod naws i’r olygfa sy’n digwydd ar y llwyfan. Roedd y cyd-weithio yma ar ei orau yn yr olygfa ble roedd ‘Douglas’ - mab ifanc ‘Gresham’ yn cael ei wahodd i mewn i’r cwpwrdd dillad hudolus, fel y plant yn nofelau enwog C.S.Lewis - ‘The Chronicles of Narnia’. Felly hefyd yn ystod yr olygfa drasig yn angladd y fam. Golygfeydd mor syml sy’n mynnu aros yn y cof, fel sy’n wir hefyd o’r gerddoriaeth sy’n cael ei ddefnyddio i liwio’r stori.

Mae ‘Shadowlands’ i’w weld yn Theatr Wyndham’s tan Ragfyr 15fed. Am fwy o fanylion, ymwelwch â www.shadowlandstheplay.com

'Little Madam'

Y Cymro - 12/10/07

Sna’m lot o bobol yn licio Margaret Thatcher!. Dyna dwi di’i ddysgu’r wythnos yma. Am be ma’r hogyn yn mwydro, medda chi? Wel, Margaret Thatcher, neu’n hytrach ‘Miss Margaret Roberts’ ydi testun y ddrama ddiweddara i agor yn Theatr y Finborough - ‘Little Madam’.

Wyddwn i’m lawer am y ddrama cyn cyrraedd chwaith. Cofio darllen rhyw ddatganiad i’r Wasg yn frysiog wythnosau ynghynt, a dallt mai drama am ferch deuddeg oed wedi’i hel i’w llofft am wrthod ymddiheuro wrth ei thad, oedd y stori. Feddyliais i rioed mai’r ‘fadam fechan’ yn nheitl y ddrama, oedd un o gymeriadau gwleidyddol mwya’ dadleuol y degawdau diweddar!

Mae’r ddrama wedi’i gosod yn llofft y fechan, uwchben siop ei thad yn nhref brysur Grantham ym 1937. Ond fel mae set hynod o effeithiol Alex Marker yn awgrymu, efo’i ffenestri di-siâp a’i linellau cam, tydi popeth ddim mor ddu-a-gwyn a hynny . Wedi datgan yn gry’ mewn ffrae ar gychwyn y ddrama “It isn’t that I always insist on being right, father, it is that everyone else always seems to insist on being wrong!”, buan iawn y daw holl deganau’r ferch fach yn fyw, gan drawsnewid y ‘Miss Roberts’ styfnig i’r ‘Mrs Thatcher’ arswydus. Trwy nifer o olygfeydd sy’n cynnwys Rhyfel erchyll y Falklands, streic y glowyr, helyntion yr IRA a’r preifateiddio parhaol ar wasanaethau cyhoeddus, rhoddir y cyfle i’r ‘fadam fechan’ ddianc rhag ei gorffennol, i ail-gymodi’r presennol, ac i baratoi ar gyfer ei dyfodol. Ond a fydd y cyfan yn ddigon i ennyn ymddiheuriad o’r genau haearnaidd?

Rhyfeddod llawer mwy imi oedd gweld mai llanc ifanc bump-ar-hugain oed - James Graham, ydi awdur y ddrama. Dyma ei drydedd ddrama sydd wedi’i gomisiynu gan Theatr y Finborough, ac mae ei ddawn yn ddiamheuol. Fel un gafodd ei eni ym 1973, cof plentyn yn unig sydd gennai o gyfnod cynnar Margaret Thatcher fel prif weinidog, cyfnod a gychwynnodd ym 1979. Ond dyma fachgen ifanc gafodd ei eni ynghanol ei theyrnasiad, ac mae ei adnabyddiaeth o gymeriad, gwleidyddiaeth a holl hanes y cyfnod yn agoriad llygad ynddo’i hun.

Cryfder unrhyw gynhyrchiad ydi’r castio cywir. Gall criw o actorion cryf wneud drama wan yn ddrama dda, ac i’r gwrthwyneb. Ond o bryd i’w gilydd, fel yn yr achos yma, pan roddir drama wych yn nwylo actorion gwych, mae’r canlyniad yn wefreiddiol. O’i hymddangosiad cynta’ ar y llwyfan, mae portread Catherine Skinner o’r ‘Margaret’ fechan stwbwrn yn fy argyhoeddi’n llwyr; o’i gwallt cringoch i’w hosgo penderfynol. Mae’r cyfan yma, a hawdd iawn gweld nodweddion corfforol y ‘Fargaret’ hŷn a ddaeth mor enwog yn sgil datganiadau tebyg i “U-turn if you want to. The Lady is not for turning”

Cymeriad tawel ond cadarn wedyn yw ei thad ‘Roberts’ (James Allen) sy’n galw mewn i’r llofft drwy gydol y ddrama, gan dorri ar yr olygfeydd sy’n rhagfynegi dyfodol ei ferch. Cynnil ond hynod o effeithiol hefyd oedd ei bortread o ‘Bobby Sands’, aelod o’r IRA, sy’n herio ‘Margaret’ liw nos, trwy ffenest ei llofft. “We’ve warned you Maggie” yw ei eiriau olaf, cyn cael ein bwrw gan y ffrwydrad yn y gwesty yn Brighton yn ystod cynhadledd y blaid Geidwadol ym mis Hydref 1984. Clod hefyd i’r cyfarwyddwr ifanc Kate Wasserberg a’r cynllunydd Alex Marker, am fedru mynd â ni trwy’r fath ystod o flynyddoedd ac atgofion, a hynny mor ddidrafferth ac effeithiol.

Ymysg yr actorion eraill, sy’n portreadu dros ddeg ar hugain o gymeriadau gwahanol yn ystod y sioe, mae Simon Yadoo. Ef sydd â’r dasg anodd o bortreadu’r dawel unigryw ‘Denis Thatcher’, ac allwn i’m llai na rhyfeddu at yr olygfa ble mae o’n ceisio caniatâd ‘Margaret’ i’w phriodi, a hithau yn ateb pob cais yn ôl ei rheolau hi’i hun. Ian Barritt wedyn, yn un o’r actorion hŷn, ynghanol y criw gweddol ifanc yma, yn cyflwyno inni gymeriadau gwych fel y ‘tedi bêr’ sy’n troi mewn i ‘Ted Heath’; rhan o’r ddeuawd gynllunio enwog ‘Saatchi and Saatchi’ ar y cyd â William McGeough, Archesgob Caergaint, a’r cymeriad sy’n rhoi imi’r olygfa fwya' gofiadwy ar ddiwedd y ddrama, sef y glöwr sy’n dod wyneb a wyneb â ‘Maggie’ ynghanol y duwch a’r mwg wedi’r ffrwydrad. Dyma’r olygfa sy’n crisialu meddylfryd ‘Maggie’ ynglŷn â’r ffaith y dylai pob unigolyn fod yn gyfrifol am wella’i stad ei hun. Mae’n crefu am i’r glöwr ddyheu am ddyfodol gwell i’w blant, ac i blant ei blant, trwy beidio eu gyrru nhw i weithio yn y Pyllau Glo. Ond, am y tro cynta’ yn ei hanes, mae hithau hefyd yn gorfod dechrau gwrando arno yntau, ac yn sgil eu sgwrs, a’r holl brofiadau a fu cyn hynny, mae’r ‘fadam fechan’ yn gorfod ildio i’w thad ar ddiwedd y dydd.

Dyma berl o ddrama unwaith eto yng nghragen werthfawr y Finborough; drama sy’n rhoi ystyr a golwg wahanol ar yrfa un o ffigyrau mwya’ dadleuol y byd gwleidyddol, ac a brofodd i minnau, pam bod cynifer o bobol yn parhau i gasáu’r ‘fadam fechan’ styfnig yma.

Mae ‘Little Madam’ i’w weld yn Theatr y Finborough tan Hydref 27ain. Am fwy o wybodaeth, ymwelwch â www.finboroughtheatre.co.uk

'The Burial at Thebes'

Y Cymro – 5/10/07

Dwi am aros yn y Barbican yr wythnos hon, ac yn wir am aros efo fy atgofion o ddyddiau’r ysgol, ar gyfer yr ail gynhyrchiad welis i yno’n ddiweddar. Cynhyrchiad y Nottingham Playhouse o’r ddrama ‘The Burial at Thebes’ oedd dan sylw, sef cyfieithiad Seamus Heaney o ddrama enwog Sophocles, ‘Antigone’. Fel y cannoedd o fyfyrwyr eraill dros y blynyddoedd, fe gefais i wefr o astudio’r ddrama yma, sy’n adrodd hanes peryglon unbennaeth a diffyg democratiaeth.

Wedi brwydr fawr ar gyrion dinas Thebes, ble mae dau o frodyr ‘Antigone’ (Abby Ford) wedi lladd ei gilydd, mae’r brenin ‘Creon’(Paul Bentall) sy’n ewythr iddynt, yn cyhoeddi proclamasiwn i wrthod claddu un o’r brodyr. Mae hyn yn peri cryn boendod i ‘Antigone’ sy’n penderfynu dilyn ei chalon, yn hytrach na deddf gwlad, ac yn claddu corff ei brawd. Pan ddaw ‘Creon’ i wybod am ei gweithred, mae’n ei dedfrydu i farwolaeth am feiddio mynd yn ei erbyn, ac yn ei chloi’n fyw mewn ogof yn y creigiau. Mae ‘Haemon’ (Sam Swainsbury) sy’n fab i ‘Creon’, mewn cariad gydag ‘Antigone’, ac wedi erfyn am i’w dad drugarhau wrthi, mae’n ymuno a’i ddarpar briod yn yr ogof. Ond, fel rhybuddiodd y duwiau, toes na’m dianc rhag ffawd, ac mae ‘Creon’ yn derbyn ei gosb ar ddiwedd y ddrama, drwy fod, nid yn unig â gwaed ‘Antigone’ ar ei ddwylo, ond hefyd ei fab a’i wraig ‘Eurydice’ (Joan Moon).

Er bod hi’n ffaswin erbyn hyn i ail-osod y trasiedïau Groegaidd o fewn cyd-destun cyfoes, dwi’n falch o ddweud bod y cwmni yma wedi glynu at y cyfnod, ac roedd cynllun a lliwiau’r gwisgoedd, yn ogystal â moelni’r set yn apelio’n fawr. Clod hefyd i gyfarwyddo Lucy Pitman-Wallace, a lwyddodd i greu darluniau hyfryd ar y llwyfan gyda’r deg actor, wrth wneud iddynt bortreadu trigolion y ddinas a’r corws, yn ogystal â’u cymeriadau unigol.

Yma eto, fel yn y cynhyrchiad o’r ‘Bacchae’ welais i yng Nghaeredin, ac yn wir fel roedd yr arfer yng nghyfnod y Groegiaid, fe ganwyd geiriau’r corws bob tro, a hynny i gyfeiliant offerynnau syml fel y soddgrwth, ffliwt a gitâr, gyda’r actorion yn cyfeilio i’w hunan. Yn anffodus, doedd safon y cyfansoddi ddim cystal, ac roedd undonedd yr alawon yn difetha’r ystyr mewn ambell i fan.

Roedd safon yr actio yn foddhaol iawn ar y cyfan, gyda chanmoliaeth fawr i Paul Bentall fel ‘Creon’. Wedi dechreuad digon simsan a gwan rhwng y ddwy chwaer ‘Antigone’ ac ‘Ismene’ (Sian Clifford) yng ngolygfa agoriadol y ddrama, fe wellodd y ddwy yn arw wrth i’r ddrama barhau, ac roedd yr olygfa wrth i ‘Antigone’ fynd i’w hangau yn effeithiol iawn.

Mae’r cynhyrchiad i’w weld ar hyn o bryd yn y Playhouse, Rhydychen tan Hydref 13eg.

Ysgoloriaeth Bryn Terfel 2007

Y Cymro - 28/9/07

A chyn cloi, gair o ganmoliaeth i Manon Wyn Williams o Sir Fôn am ennill Ysgoloriaeth Bryn Terfel eleni. Da iawn yn wir. Fues i’n dilyn y gweithdai gyda’r arbenigwyr ar wefan S4C, ac yn falch iawn bod Manon wedi gwrando ar arweiniad doeth Daniel Evans. Mae’n rhaid imi fod yn onest a chyfaddef imi synnu’n fawr o weld a chlywed bod y llefarydd arall sef Elin Mair o Gaernarfon wedi dewis (neu wedi’i chynghori) i beidio â derbyn dim o gyngor Daniel. Pan glywais i eiriau agoriadol ei chyflwyniad : ‘Ni ddeelli fyth, fyth, fyth fy ngofid i...’, o’r ddrama ‘Blodeuwedd’, mi wyddwn yn syth, er mawr siom, fod cyngor Daniel i ddifa’r ystum ‘eisteddfodol’ wedi’i anwybyddu’n llwyr. Siawns ar ôl ‘penwythnos’ o weithdai - sydd fan lleiaf, gobeithio, tua wyth awr yr un dros y ddau ddiwrnod, nad oedd pregeth Daniel ‘…does na ddim gwahaniaeth rhwng actio a llefaru’ wedi’i gofnodi? A thra dwi’n deud y drefn, plîs saethwch y person a fu’n gyfrifol am ganiatáu i Glesni Fflur, enillydd yr unawd o sioe gerdd i ganu efo meicroffon yn ei llaw! Wedi’r holl sioeau cerdd dwi wedi’i weld dros y blynyddoedd, welais i rioed unrhyw actores yn canu tra’n dal meicroffon! Os lwydda nhw i osgoi’r fwled, falle’n wir mai rhai o’r hyfforddwyr ddylai dderbyn y gweithdai'r flwyddyn nesaf!

'A Disappearing Number'

Y Cymro - 28/9/07

Roedd yn gas gen i fathemateg yn ‘rysgol. Ddeallais i ‘rioed pam bod cymaint o bwyslais yn cael ei roi ar rifau a thablau. Cofio eistedd adre fin nos yn ceisio dysgu’r ‘un dau dau, dau dau pedwar...’ fel parot, a dechrau stryglo go iawn o gyrraedd y ‘ chwe saith...ymmmm, a’r saith saith...’ Pan glywais i mai ‘mathemateg’ a ‘rhifau’ oedd sail sioe ddiweddara’r cwmni unigryw Complicite, roeddwn i’n bryderus iawn wrth gamu mewn i’r Barbican, ynghanol dinas Llundain.

Byth ers eu sefydlu yn 1983 gan Simon McBurney, Annabel Arden a Marcello Magni, bu Complicite yn gwmni o berfformwyr a chydweithwyr sydd wastad wedi gwthio’r ffiniau dramatig, gan greu cynyrchiadau theatrig ac unigryw. Bellach o dan arweiniad eu cyfarwyddwr artistig Simon McBurney, maent yn parhau i swyno a denu’r gynulleidfa gyda chynyrchiadau sy’n gyfuniad o theatr gorfforol a gweledol. Yn y gorffennol, mae’r cwmni wedi addasu clasuron llenyddol yn ogystal â chreu gweithiau newydd, ac wedi mentro gyda sawl cyfrwng gan gynnwys gwaith radio a gwaith aml-gyfrwng mewn hen orsaf danddaearol. Beth bynnag fo’r prosiect, mae popeth yn cael ei greu yn ôl symbyliad gwreiddiol y cwmni sef : ‘i gyfannu geiriau, cerddoriaeth, delwedd a’r digwydd i greu theatr annisgwyl ac aflonyddgar’. Yng ngeiriau’r cwmni, ‘Does yna ddim dull o ddysgu Complicite. Cydweithrediad yw’r cwbl sydd angen’.

A chydweithredu sydd wrth wraidd eu cynhyrchiad diweddara sef ‘A Dissappearing Number’, sy’n bwrw golwg ar berthynas y mathemategydd o Loegr, G. H. Hardy, yng Nghaergrawnt ym 1914, gyda’r gŵr Indiaidd ryfeddol Scrinivasa Ramanujan. Yr hyn sy’n plethu hanes y ddau, a’r ddwy wlad, a’r amodau byw mor wrthgyferbyniol, yw gallu’r ddau i ddelio gyda damcaniaethau rhifyddeg a dadansoddiadau mathemategol. Cafodd Hardy ei swyno gan allu anhygoel Ramanujan, a phan ofynnwyd iddo mewn cyfweliad, beth oedd ei gyfraniad mwyaf i fyd mathemateg, atebodd ar unwaith mai darganfod yr athrylith ifanc o’r India oedd hynny, darganfyddiad a fu hefyd ‘yr unig ddigwyddiad rhamantaidd’ yn ei fywyd.

Mae’r stori’n cychwyn mewn ystafell ddarlith ble mae’r Saesnes ‘Ruth’ (Saskia Reeves) yn llenwi’r bwrdd gwyn sydd ar y mur efo theorïau mathemategol. Mae hi’n rhaffu, ac yn wir yn fy nallu i’n bersonol, efo’r fath rifyddeg; patrymau o ffigyrau sy’n pentyrru hyd anfeidroldeb, nes i’r ffisegwr Americanaidd ( Paul Bhattacharjee) dorri ar ei thraws. Pwrpas yr olygfa hon yw dangos dylanwad y ddau athrylith fathemategol ar addysg a damcaniaethau’r presennol, ond hefyd i gyflwyno’r stori garu sy’n digwydd rhwng ‘Ruth’ a’i chymar (Firdous Bamji).

Drwy ddefnydd hynod o effeithiol o sawl taflunydd yn ogystal â set syml sy’n troi a chodi, gwahanu a diflannu, mae’r ddrama yn symud mor rhwydd rhwng y presennol a’r gorffennol; rhwng y darlithwyr a’r ffisegwyr a’r ddau athrylith sef Hardy (David Annen) a Ramanujan (Shane Shambhu).

Rhyw jig-so o gynhyrchiad ydi hwn, fel un o ddramâu Povey, sy’n gneud i’r gynulleidfa weithio’n galed er mwyn rhoi’r darnau at ei gilydd. Er imi deimlo ar brydiau bod y ddrama rhyw hanner awr rhy hir, a’r sôn parhaol am fathemateg yn drysu fy meddwl, cefais fy ngwefreiddio gan yr hyn a welais ar y llwyfan. Roedd y modd y llifai’r cynhyrchiad o un olygfa i’r llall yn agoriad llygad, a’r ganmoliaeth uchel i’r actorion a’r criw cynhyrchu am wneud y defnydd helaethaf o driciau llwyfan, ac amseru perffaith.

Faswn i’n annog unrhyw un i geisio gweld o leiaf un cynhyrchiad gan y cwmni yma, petai ond i weld yr arddull unigryw, sy’n cyflawni gwir ystyr y gair ‘theatrig’ yn ei holl ogoniant.

Mae ‘A Dissappearing Number’ i’w weld yn y Barbican tan Hydref 6ed. Am fwy o fanylion, ymwelwch â www.barbican.org.uk/bite neu www.complicite.org

Sunday on the Southbank with Olivier

Who’d have thought that I’d bump into some of my favourite theatre actors, on my Sunday afternoon stroll on the Southbank! There I was, walking along, minding my business, when I noticed a crowd of people gathered outside the National Theatre. As I joined the crowd, which surrounded a covered blue plinth, I noticed Peter Bowles to my left. When I turned to my right, I saw Simon Callow, Nigel Harman and David Bradley. Then an entourage of familiar faces proceeded towards the gathering press, which included Richard Attenborough, Anna Carteret, Edward Petherbridge, Maggie Smith, Joan Plowright and Eileen Atkins, to name but a few.

I then remembered reading about ‘A Celebratory Performance’ on the Centenary of Laurence Olivier at the National theatre, with tickets priced at £250! To coincide with the celebration was the installation outside the National of a new statue of Olivier as Hamlet, created by the sculptor Angela Conner and funded by private subscription.

From now on, every time I pass the Statue, I shall remember this day with great joy.

'Private Peaceful'

Y Cymro - 21/9/07

Mae’r ddau Ryfel Byd wastad wedi denu sylw a dychymyg artistiaid a cherddorion, ac yn ddiweddar bu’r dramodwyr hefyd yn ychwanegu at y dystiolaeth er mwyn ceisio deall a chofio’r erchyllterau. Dro yn ôl mi welais i’r ddrama ‘Forgotten Voices’ sef addasiad o waith Max Arthur sy’n seiliedig ar dystiolaethau milwyr o’r Rhyfel Byd cyntaf, o gasgliad yr Imperial War Museum, a newydd agor yn Stiwdio Trafalgar mae addasiad o nofel Michael Morpurgo, ‘Private Peaceful’.

Adrodd hanes y milwr ifanc ‘Tommo Peaceful’ mae’r ddrama, milwr cyffredin yn y Rhyfel Byd cynta sy’n disgwyl cael ei ddienyddio ar doriad y wawr. Yn ystod ei noson olaf, mae’n edrych yn ôl dros ei fywyd byr, o’i fagwraeth yn Nyfnaint i’w ddyddiau yn yr ysgol, marwolaeth ei dad, ei anturiaethau efo’i gariad ‘Molly’ ac anghyfiawnder rhyfel.

Roedd ‘Private Peaceful’ yn un o’r 290 o filwyr a gafodd ei saethu rhwng 1914 a 1918 am fod - yn llygaid yr awdurdodau, yn gachgwn. Roedd llawer ohonynt yn dioddef o’r hyn sy’n cael ei gydnabod bellach yn ‘shell-shock’, a bron i 90 mlynedd yn ddiweddarach, fe gydnabu'r llywodraeth Brydeinig eu camgymeriadau, gan estyn eu maddeuant i’r cyfan ohonynt yn 2006.

Alexander Campbell yw’r actor dewr sy’n portreadu’r milwr, a fo sydd â’r dasg anodd o gynnal y sioe o’i dechrau hyd y diwedd. Ac mae hi’n dipyn o dasg gan fod angen cyfleu’r pryder o wynebu ei farwolaeth ymhen ychydig oriau, a hefyd edrych yn ôl dros ei fywyd, gan gofio’r dyddiau da a’r hyn a arweiniodd at ei sefyllfa bresennol.

Yn anffodus, er cystal perfformiad Campbell, roedd yma wendid mawr yn y sgript. Chefais i ddim mo’n argyhoeddi o bryder y milwr ifanc. Byr iawn oedd yr ol-fflachiadau i’r presennol, sef ei noson olaf, ac felly fe gollwyd llawer o wir ddrama’r sefyllfa. Er bod yna effeithiau sain i gynorthwyo’r actor i gyfleu’r atgofion, roedde nhwtha hefyd yn rhy dawel, ac o’r herwydd fe gollwyd yr elfen ddramatig yn gyfan gwbl.

Wedi dweud hynny, mae cyfarwyddo Simon Reade yn werth ei weld. Hoffais yn fawr y modd y defnyddiodd yr actor yr ychydig bropiau oedd ganddo yn hynod o lwyddiannus, gan fynd â ni o’r beudy llwm i faes y gad.

Gwerth a chyfoeth y cynhyrchiad ydi rhoi llais ac esboniad i’r trueiniaid fel Peaceful a gafodd eu dienyddio, gan sicrhau bod cenhedlaeth newydd yn cofio a gwerthfawrogi eu haberth.

Mae ‘Private Peaceful’ i’w weld yn y Trafalgar Studios tan y 26ain o Fedi.

'Bad Girls - The Musical'

Y Cymro - 21/9/07

‘It’s so bad, it’s brilliant!’. Dyna oedd barn un adolygydd a ymunodd â mi ar noson agoriadol y sioe ddiweddara i gyrraedd y West End sef ‘Bad Girls- The Musical’.

Ymateb cymysg iawn oedd yn chwildroi yng nghelloedd y co’ cyn camu i mewn i Theatr y Garrick. Er imi wylio’r gyfres gynta o ‘Bad Girls’ ar ITV, allwn i ddim credu yn eu sefyllfa. Roedd bob un o’r genod drwg yn rhy berffaith; eu gwalltiau a’r colur o’r safon ucha’, eu dillad yn ddrudfawr a chwaethus, a’u straeon yn rhy dros-ben-llestri i fod yn gredadwy.

Ymateb cymysg hefyd oedd gan y beirniaid pan ddarlledwyd y gyfres gynta ym mis Mai 1999. Ond, roedd yna ryw hud ynglŷn â’r cyfan, a’r hud hwnnw a greodd dros gant o benodau dros yr wyth mlynedd o’i fodolaeth. Yr hud hwnnw hefyd a barodd i’r gyfres gael ei gweld nid yn unig ym Mhrydain, ond hefyd yn yr Amerig, Canada, Ffrainc, Sweden, Seland Newydd, Awstralia a De’r Affrig.

Sut felly oedd yr awduron Maureen Chadwick ac Ann McManus am drosglwyddo’r gyfres boblogaidd hon o’r sgrin i’r llwyfan?

O’r eiliad cynta, mi ges i’n swyno. Gyda’r glec o gloi drws y gell sy’n agor y sioe, a’r delweddau o’r carchar sy’n cael ei daflunio ar y gefnlen, roeddwn i yn HMP Larkhall. Cawsom ein cyflwyno i’r carcharorion fesul un yn y gân agoriadol ‘I shouldn’t be here’, a phawb - fel mae teitl y gân yn awgrymu, yn pledio’i achos, gan ddatgan eu rhesymau pam na ddylent fod yno. Ymlaen aeth y stori, gan gyfuno elfennau o’r tair cyfres deledu gynta. Fe gawson ni’r stori garu enwog rhwng y carcharor ‘Nikki Wade’ (Caroline Head) a’r rheolwr ‘Helen Stewart’ (Laura Rogers); fe gawson ni’r gwarchodwr twyllodrus ‘Jim Fenner’ (David Burt) yn camarwain y genod, ac yn cael ei haeddiant ar ddiwedd y sioe; a’r elfen fwya anghredadwy oedd cyrhaeddiad y cymeriad ‘Yvonne Atkins’ (Sally Dexter) sy’n wraig i arweinydd y ‘Maffia’, a thrwy ei bygythiadau, a’i chysylltiadau, yn llwyddo i ennill y dydd, ac yn ennill ei rhyddid ar ddiwedd y sioe.

Er mwyn plethu’r cyfan, roedd yma wynebau cyfarwydd o’r gyfres deledu - er mai prin iawn oedda nhw. Yr un mwya cyfarwydd, a dderbyniodd gymeradwyaeth wrth ddod ar y llwyfan oedd Helen Fraser oedd yn portreadu ‘Sylvia Bodybag Hollamby’, un o’r gwarchodwyr cas sy’n ceisio cadw trefn ar y genod. Un carcharor yn unig a adnabyddais o’r gyfres sef yr hen wraig ‘Noreen Biggs’ (Maria Charles). Ond roedd y cymeriadau cofiadwy o’r gyfres deledu yno i gyd; y ddwy gyn-butain oedd yn gyfrifol am y bwyd ‘Julie Saunders’ (Julie Jupp) a ‘Julie Johnston’ (Rebecca Wheatley); y ferch groen tywyll ‘Denny Blood’ (Amanda Posener) oedd yn gi bach i’r ‘top dog’ ‘Shell Dockley’ (Nicole Faraday).

Beth felly a barodd i’n nghyfaill alw’r cyfan yn ‘brilliant’? Mae’n anodd deud. Er mor anghredadwy ydi’r straeon, a’r eiliadau o wir ddrama yn cael ei lesteirio wrth i’r actorion ddechrau canu a dawnsio o flaen llenni gliter a sequins drostynt, yr hyn sy’n ennill y dydd ydi proffesiynoldeb y cynhyrchiad. Mae’r sioe yn llifo’n rhwydd o un olygfa i’r llall, gan gyfuno delweddau sy’n cael ei daflunio ar y gefnlen efo’r actorion ar y llwyfan. Er bod yma ambell i gân wnaeth imi wingo fel ‘All banged up with no bang bang’ a ‘Life of grime’, mae rhywun yn derbyn y cyfan yn ysbryd y sioe.

Tydi hi ddim y math o sioe y bydd plant bach Cymru yn canu unawdau ohoni yn ein heisteddfodau, nac ychwaith y math o sioe fydd yn y West End am flynyddoedd i ddod. Ond rhaid cyfaddef ei bod hi’n adloniant pur am ddwy awr a hanner, ac werth ei weld tae o ond i ryfeddu at weledigaeth a chyfarwyddo Maggie Norris.

Mae ‘Bad Girls - The Musical’ i’w weld ar hyn o bryd yn Theatr y Garrick.

Mwy o fanylion ar www.badgirlsthemusical.com