'State Fair'

Y Cymro 24/09/10

Roedd 'na gryn gynnwrf rai misoedd yn ôl, pan gyhoeddwyd fod drama gerdd unigryw Rodgers & Hammerstein ‘State Fair’ i’w weld yn y Trafalgar Studios am gyfnod byr. Dyma’r tro cyntaf, yn ôl yr ‘ohebiaeth, i ddrama gerdd gael ei lwyfannu ar lwyfannau’r Stiwdio. Fel ymwelydd cyson â’r theatr dros y blynyddoedd, mi wyddwn fod yma ddau ofod cwbl wahanol - y prif ofod enfawr, a fu’n llwyfan i gynyrchiadau cofiadwy fel ‘Bent’, ‘Entertaining Mr Sloane’ a ‘Holding the Man’ i’r stiwdio danddaearol llawer llai a fu’n gartref i ‘A Night in November’ a ‘Private Peaceful’ i enwi ond dwy. Dwy fonolog gyda llaw! Dychmygais mai’r prif lwyfan fyddai’n addas ar gyfer y sioe enfawr hon, gyda cherddorfa yn nyfnderoedd y ‘pit’ a’r setiau mawr yn sefydlu’u hunain fry uwchben.

Ond, na... unwaith yn rhagor, cael fy swyno gan bosibiliadau llwyfannau llai, gweledigaeth arbennig y cyfarwyddwr a chryfder cwmni o 14 actor i gyflwyno stori epig i gyfeiliant piano sydd hefyd yn rhannu’r hances boced o lwyfan gyda’r cwmni!

‘State Fair’ ydi’r unig ddrama gerdd a gyfansoddodd Rodgers & Hammerstein yn arbennig ar gyfer y sgrin fawr. Ym 1945, gwelwyd y ffilm am y tro cyntaf, gyda chaneuon cofiadwy fel "It Might As Well Be Spring" a "It's A Grand Night For Singing".

Dilyn hanes teulu’r Frake dros gyfnod o dridiau ydi’r prif ffocws, wrth iddyn nhw baratoi ar gyfer yr Iowa State Fair. Mae gan bob aelod o’r teulu obeithion gwahanol am y ffair fel y fam ‘Melissa’ (Susan Travers) sy’n awyddus iawn i ennill y gystadleuaeth goginio gyda’i briwfwyd unigryw, sy’n boddi mewn brandi! Mae’r tad ‘Abel’ (Philip Rham) yn rhoi’i obaith i gyd ar y baedd ‘Blue Boy’ tra bod eu mab ‘Wayne’ (Karl Clarkson) am ddysgu gwers i’r stondinwyr, sy’n eu twyllo’n flynyddol o’u harian prin. A’r gobaith olaf yw’r ferch ‘Margy’ (Laura Main) sy’n dyheu am unrhyw beth fydd yn llwyddo i lonni’r lleddf yn ei bywyd llwm.

I gyfeiliant hudolus Philippa Mumford ar y piano, llwyddodd y cwmni i fynd â ni ar y daith flynyddol , a sawl golygfa fel y daith yn y cerbyd yn gofiadwy tu hwnt, diolch i ddychymyg theatrig a gweledigaeth y cyfarwyddwr Thom Southerland.

O dderbyn y cyfnod, a’r pynciau dan sylw, (ac efallai cyfyngderau’r gofod) roeddwn i’n falch iawn bod yna elfen gref o’r tafod yn y boch drwy’r cynhyrchiad, ac oherwydd hynny, cefais fwynhad mawr o’u gwylio. Mae rhan o’r clod am hynny yn aros efo’r cyfansoddwyr sydd i’w canmol i’r cymylau am droi stori am deulu, baedd a brifwyd yn ddrama gerdd ddwy awr a hanner (bron) o hyd!

Cafwyd chwip o berfformiadau gan y flonden drwsiadus ‘Emily Arden’ (Jodie Jacobs) sy’n dwyn calon y mab ‘Wayne’ a hefyd y ddau gymeriad cwbl gomig y ffotograffydd ‘Charlie’ (Gillian McCafferty) a’r Beirniad meddw (Anthony Wise).

O astudio’r rhaglen yn fwy manwl, cefais wybod mai yn un o fy hoff theatrau llai sef y Finborough y llwyfannwyd y gwaith am y tro cyntaf, a hynny’n egluro’n llawn pam bod yr hances boced o lwyfan y Trafalgar yn apelio’n fawr at y cwmni, sydd wedi arfer cyflwyno’r cyfan mewn gofod llawer llai!

Prawf arall mai nid y maint sy’n bwysig, ond y ddawn a’r weledigaeth. Yn anffodus unwaith eto, fe ddaeth ymweliad byr y cwmni i ben .

'Into the Woods'

Y Cymro – 17/09/10

Stephen Sondheim, enw (er mwya’r cywilydd imi) na wyddwn i ddim amdano tan tua 2005! Y penna reswm am hynny oedd y ffaith bod Daniel Evans yn portreadu’r brif ran yn ei ddrama gerdd ‘Sunday in the Park with George’ yma yn Llundain, gan ennill Gwobr Olivier am ei berfformiad, cyn teithio gyda’r sioe i Broadway yn ddiweddarach. Ei gyd-actor, a chyd enillydd y Wobr Olivier y flwyddyn honno oedd yr amryddawn, hyfryd Jenna Russell, sydd newydd gwblhau cyfnod mewn drama gerdd arall o eiddo Sondheim, ‘Into the Woods’ yn theatr awyr-agored Regent’s Park.

Byth ers gweld y sioe cynta’ honno, aeth na iâs oer i lawr fy nghefn bob tro y clywai gerddoriaeth yr athrylith, sy’n dathlu ei ben-blwydd yn 80oed eleni. Nid yn unig yng nghreadigrwydd y defnydd o nodau ac amseriad cerddorol, fel y crosietau stacato yn ‘Sunday in the Park’ sy’n adlewyrchu arddull peintio dotiau Georges Seurat, ond hefyd yn y melodïau bythgofiadwy a’r harmonïau fel sydd i’w gael yn un o’i Glasuron arall, ‘Sweeney Todd’. Y wefr, a’r hunan adnabyddiaeth wedyn yn y sioe ‘Company’, yr angerdd yn ‘Passion’ (fydd yn dod i’r Donmar yn yr Hydref) neu’r hiwmor hyfryd yn ‘Into the Woods’.

Mae’r syniad tu ôl i’r ddrama gerdd ‘Into the Woods’ yn gampwaith ynddo’i hun, a’r ‘Llyfr’ neu’r stori o waith James Lapine, sydd wedi cyd-weithio llawer â Sondheim, wedi’i ysbrydoli o waith Bruno Bettelheim. Dychmygwch ddod â bron i bob cymeriad ffuglennol o Fyd straeon lliwgar y Brodyr Grimm at ei gilydd, a’u dilyn, wrth i’r straeon eu harwain i ganol y goedwig. O’r ‘Little Red Riding Hood’ i ‘Rapunzel’, o ‘Cinderella’ i ‘Jack and the Beanstalk’.

Y Llefarydd sy’n agor y stori, ac yn y cynhyrchiad yn Regent’s Park, llanc ysgol (Joshua Swinney) sy’n amlwg wedi ffoi o’i gartref i’r goedwig, sy’n ein cyflwyno i’r cymeriadau lliwgar; o’r ‘Cinderella’ (Helen Dallimore) sy’n dyheu am gael mynychu Gŵyl y Brenin (Michael Xavier), ‘Jack’ (Ben Stott) sy’n dyheu am gael llaeth o’i fuwch glaer wyn, i’r ‘Pobydd’ (Mark Hadfield) a’i wraig (Jenna Russell) sy’n dyheu am blentyn a’r ‘Little Red Ridinghood’ llond ei chroen (Beverly Rudd) sy’n dyheu am fwyd gan y pobydd i’w nain, ond sy’n bwyta’r cyfan cyn cyrraedd y coed!

Beth sy’n hyfryd am y gwaith, a’r cynhyrchiad yma’n enwedig, ydi’r elfen tafod-yn-y-boch sydd mor amlwg drwy’r cyfan. Mae hi mor amlwg o nodau gynta’r gerddoriaeth fod y cwmni cyfan wrth eu bodd efo’r gwaith, ac yn mwynhau bob eiliad o bortreadu’r straeon lliwgar. Mae’r sioe’n llifo’n llawen drwy’r Act Gyntaf, yn llawn lliw ac hiwmor, a set odidog, aml lefel, goediog Soutra Gilmour yn gweddu’n berffaith i’r deunydd, o nyth uchel ‘Rapunzel’ (Alice Fearn) a’i gwallt golau ddiddiwedd, i’r ‘Cawr’ dychrynllyd (llais Judi Dench) sy’n ymddangos dros erchwyn y cyfan. Felly hefyd gyda’r gwisgoedd, sy’n gyfuniad perffaith o’r deniadol a’r dychmygol, ac sy’n drewi o arian mawr!

Siom oedd yr ail act, sy’n gamgymeriad mawr yn fy marn i. Wedi diweddu’r act gyntaf yn daclus, gan ddod â diwedd hapus i bob stori, gan sicrhau’r ‘happy ever after’ angenrheidiol, mae’r ail act yn fwy garw ac onest, gan ofyn pa mor hapus ydi pawb mewn gwirionedd?. Efallai mai bai’r cynhyrchiad a’r problemau sain ofnadwy a gafodd y cwmni'r prynhawn y gwelais y sioe oedd rhan o fy siom, ac eto, fe deimlais nad oedd y gerddoriaeth mor sionc a chofiadwy a’r act gyntaf, heb sôn am lyfnder y stori, a’r hiwmor.

Wedi dweud hynny, fyddwn i wedi ail-ymweld â’r act gyntaf sawl gwaith, a mawr hyderaf y bydd y cynhyrchiad yn cael cartref o dan do yn y West End, yn fuan iawn.

Yn anffodus, mae’r tymor o ddramâu awyragored yn Regent Park wedi dod i ben y penwythnos diwethaf. Os am flas o’r cynnyrch, ymwelwch â www.openairtheatre.org

Les Miserables

Y Cymro – 10/09/10

Mi fydd na ddathlu mawr, a chreu hanes yn Llundain ar benwythnos yr 2il a’r 3ydd o Hydref, wrth i ddau gynhyrchiad o’r sioe hudolus, Les Miserables gael ei berfformio ochor yn ochor a’i gilydd yn yr un ddinas. Nid yn unig yn ei chartref arferol yn Theatr Queen’s, ond hefyd yn ei man genedigol bum mlynedd ar hugain yn ôl, yn y Barbican. A phetai hynny ddim yn ddigon, i ddathlu’r pen-blwydd arbennig, bydd y ddau gwmni uchod, yn ymuno â chwmni unigryw o hen wynebau cyfarwydd ar gyfer Cyngerdd Dathlu godidog yn yr O2 ar y dydd Sul.

Ynghanol y dathlu, a bellach ar ei ail flwyddyn yn rhan o’r cwmni presennol yn y Queen’s mae’r actor dawnus Dylan Williams o Fangor, fydd hefyd yn rhan o’r cyngerdd arbennig yn yr O2.

Mae Les Mis wedi’i weld gan dros 56 miliwn o bobl ar draws y byd, mewn 21 iaith, gan gynnwys y Gymraeg yn Eisteddfod yr Urdd yn 2005. Heb os, y stori gref, emosiynol a dirdynnol sy’n cydio, am y werin yn cwffio yn erbyn eu trallod, er mwyn ennill y dydd.

Rhan o arlwy Cwmni’r Royal Shakespeare oedd y cynhyrchiad gwreiddiol nôl ym 1985, a hynny dan gyfarwyddyd Trevor Nunn a John Caird, a’r set nodedig o waith yr arch gynllunydd John Napier. Ymysg yr actorion roedd Alun Armstrong, Roger Allam, Ken Caswell a Michael Ball. Roedd yna gryn ansicrwydd am ddyfodol y sioe yn y dyddiau cynnar, gyda rhai yn casáu’r ffaith ei bod hi mor llwm a digalon, heb sôn am fod dros dair awr o hyd! Ond rywsut, fe gydiodd stori dwymgalon Victor Hugo a cherddoriaeth byth ganadwy Claude-Michel Schönberg yn nychymyg y cyhoedd, ac sydd wedi sicrhau mai hon bellach yw’r sioe sydd wedi rhedeg hiraf yn y byd. Mae hi hefyd wedi sicrhau bywyd cyffyrddus iawn i’r RSC dros y 25 mlynedd diwethaf!

Mae’r stori’n cwmpasu cyfnod o ddeunaw mlynedd, gan gychwyn mewn carchar yn Toulon, Ffrainc ym 1815 lle mae ‘Jean Valjean’ wedi treulio cyfnod o ddeunaw mlynedd o garchar, ac sydd bellach am gael ei ryddhau ar fechnïaeth gan yr heddwas ‘Javert’. Mae’n cael cynnig llety gan ‘Esgob Digne’ ac er iddo geisio dwyn ei lestri arian, mae’n derbyn maddeuant gan yr Esgob, sy’n dweud celwydd wrth yr heddlu. Wedi derbyn cyngor gan yr Esgob i dorri’r fechnïaeth, mae’n dianc. Wyth mlynedd yn ddiweddarach, ac mae gan ‘Jean Valjean’ fywyd newydd o dan yr enw ‘Monsieur Madeleine’ , nid yn unig yn berchennog ffactri gyfoethog, ond hefyd yn faer dros Montreuil-sur-Mer. Er gwaethaf ei holl ymdrechion, tydi ‘Javert’ ddim yn bell ar ei ôl, a buan y daw’r heddwas i wybod pwy yn union yw’r gŵr cefnog sy’n rhoi cymorth i lawer ar ei lwybr. Wedi helpu’r ferch ifanc ‘Fantine’ (sy’n cael canu’r gân hyfryd ‘I dreamed a dream’ wrth ddyheu am fywyd gwell) a’i merch ‘Cosette’, mae’r stori’n neidio naw mlynedd arall i Paris ble mae’r chwyldro ar gychwyn, a’r myfyrwyr yn ysu am gael newid y drefn, ac unioni cam y werin.

Un o’r myfyrwyr hynny yw ‘Joly’ sef cymeriad Dylan yn y sioe, ac roedd ei berfformiad mor gadarn a chofiadwy â gweddill y cwmni. Dwi’n cofio gweld Dylan yng nghynhyrchiad Clwyd Theatr Cymru o’r sioe ‘Oh what a lovely war’ flynyddoedd maith yn ôl, ac mi wyddwn yn iawn bryd hynny fod dyfodol disglair o’i flaen. Mae bod yn rhan o’r sioe Les Mis yn farathon i unrhyw actor, gan fod cymaint i’w wneud arwahan i’r canu. Mae’r ffaith fod y cynhyrchiad gwreiddiol yn cael ei lwyfannu ar lwyfan tro, yn her ynddo’i hun, a’r cwmni cyfan yn gorfod ymdopi gyda’r troi cyson, rhag mynd yn chwil!

Bu Les Mis yn gartref i nifer o Gymry nodedig eraill hefyd dros y blynyddoedd, nid yn unig yr unigryw Stifyn Parri, a fu’n un o’r rhannau blaenllaw am flynyddoedd, ond hefyd John Owen-Jones, Peter Karrie, Ria Jones, Gareth Nash a Michael Ball. Yn 2002, y tro cyntaf imi weld y sioe, pleser oedd gweld Llio Millward yn y cwmni, a hynny fel ‘Fantine’.

Gogoniant Les Mis yw’r stori, sy’n cydio’n dynn wrth y galon, ac sydd wedyn yn cael ei anwesu gan y gerddoriaeth nes bod pob emosiwn yn cael ei gyffwrdd. Y mae, ac y bydd, ymysg fy hoff sioeau cerdd, a’r Cymry yn eu canol yn rhoi mwy o falchder a mwynhad imi.

Mae Dylan Williams i’w weld yn nos weithiol yn Theatr y Queen’s, Shaftesbury Avenue, a hefyd yn y Cyngerdd Dathlu yn yr O2, ar y 3ydd o Hydref. Bydd y cwmni teithiol yn ymweld â’r Barbican am 22 perfformiad yn unig rhwng 14eg o Fedi a’r 2il o Hydref. Mwy o fanylion drwy ymweld a www.LesMis.com

'Gwlad yr Addewid'

Y Cymro 03/09/10

All neb wadu ei bod hi’n gyfnod bregus yn hanes ein Theatr Genedlaethol. A rhaid i minnau gytuno cant y cant gyda sylw'r bonheddwr Arthur Morris Jones o Gaerdydd yn Y Cymro’r wythnos dwetha (rhifyn 27 Awst), mai’r diffyg mwyaf ydi absenoldeb unigolion sydd â thân yn eu boliau, a gweledigaeth artistig amlwg.

Yn sgil ymadawiad Cefin, (a hynny wedi cyhoeddi gweddill ei raglen) roedd gan y cwmni dasg anodd sef i ganfod cyfarwyddwr/wyr i ymdrin â’i waddol. Betsan Llwyd gafodd y gwaetha, (y ddwy ddrama fer), gan adael y ‘ddrama fawr’ yn nwylo Tim Baker. ‘Gwlad yr Addewid’ sef cyfieithiad Sharon Morgan o ‘House of America’ Ed Thomas oedd y ddrama honno, i’w llwyfannu yng Nglyn Ebwy yn ystod wythnos yr Eisteddfod, cyn mynd ar daith o gwmpas Cymru.

Dwi di bod yn ffan fawr o waith Tim ers blynyddoedd, o ddyddiau cynnar Theatr Gorllewin Morgannwg, hyd ei gyfnod presennol yng Nghlwyd Theatr Cymru. Roedd pob cynhyrchiad wastad yn taro deuddeg, yn llawn emosiwn, gydag ensemble cryf o actorion profiadol yn mynd â ni ar daith, er gwaethaf eu hamgylchiadau. Yn wir, af i gyn belled a dweud fod enw Tim yn uchel ar fy rhestr o gyfarwyddwyr posib i arwain y Theatr Genedlaethol. Hyn i gyd, cyn imi weld ‘Gwlad yr Addewid’.

O’r fath siom, poenus a phryderus. Roedd yma berl o gyfieithiad gan Sharon Morgan yn canu’n farddonol yn acenion a dywediadau Cwm Tawe; yn eistedd mor gyffyrddus yn y Gymraeg a’r Saesneg gwreiddiol, yn gredadwy, yn ganadwy ac yn gofiadwy. Trueni na chafwyd cynhyrchiad oedd yn deilwng o’i gwaith.

Mae’n stori gref, ac yn ddrama wych am deulu sy’n ceisio atebion; sy’n cwffio yn erbyn pawb a phopeth er mwyn profi eu hunaniaeth. Gydag absenoldeb y tad, mae’r plant yn credu ei fod wedi dianc i’r Amerig, wedi dilyn y Freuddwyd Fawr sy’n parhau i ddallu a denu ‘Sid’ (Rhodri Meilir). Wrth i Bwll Glo arall gael ei agor gerllaw, mae’r ysfa am waith yn atyniad mawr i ‘Sid’ a ‘Boyo’ (Siôn Young) ond yn codi ofn brawychus ar y fam (Sara Harries Davies). Ofn sy’n cael ei egluro a’i arteithio wrth i gyfrinachau ddaear ddod i’r wyneb. Yng ngwyneb yr holl anobaith, mae ‘Sid’ a ‘Gwenny’ (Elin Phillips) yn boddi eu gofidiau drwy gyffuriau a gwirodydd, gan geisio dianc i fyd sy’n well.

Gyda phob dyledus barch i Sara Harries Davies, sydd wedi gweithio ers blynyddoedd gyda Tim, ac sydd â’r gallu mi wn i fynd dan groen cymeriad, mi fethodd hi’n llwyr y tro hwn. Hi oedd y fam, y matriarch, y pen teulu sy’n angor i’r cyfan. Dyma un o gymeriadau benywaidd cryfaf y theatr Gymreig dros y bum mlynedd ar hugain diwethaf, sydd wedi’i phortreadu’n berffaith gan Sharon Morgan ei hun a Siân Phillips yn yr addasiad ffilm o’r gwaith. O’i hymddangosiad cyntaf ar y llwyfan, yn orhyderus, heb arlliw o gwbl o’r dyfnder, yr euogrwydd na chynildeb y salwch meddwl, methodd yn llwyr a fy argyhoeddi, ac fe syrthiodd y cymeriad mor fflat â’r set druenus o waith Mark Bailey.

Boddhaol oedd portreadu Rhodri Meilir fel y mab ‘Sid’ ac felly hefyd Elin Phillips fel y fel y ferch ‘Gwenny’, ond y diffyg yn y cyfarwyddo yn amlwg yn eu herbyn; unwaith eto, fe gafwyd chwip o berfformiad gan Siôn Young fel y mab ieuenga’ ‘Boyo’, a’i bresenoldeb llwyfan hudolus yn wefreiddiol o ystyried ei fod ar gychwyn ei flwyddyn olaf yn y Coleg.

Ond rhaid dychwelyd at y siambls o set a’r methu cyfle trychinebus a gafwyd yma; mi wn fod yn rhaid i’r sioe deithio, ond weles i ddim set mor ddiddychymyg erioed. Feddylies i na fyddai posib gwaethygu o’r olygfa agoriadol, ond rywsut, fe lwyddodd y cynhyrchiad i wneud hynny, ac roedd gorfodi Rhodri Meilir i godi darnau cyfan o 8x4 o’r llawr, a’u gosod yn erbyn y mur cefn, yn anfaddeuol.

Siom, siom, siom a sarhad ar glasur o gyfieithiad. Yn anffodus i Tim, rhaid imi osod rhan helaeth o’r bai ar ei ysgwyddau ef. O’r castio hyd y cynllunio, heb sôn am y cyfarwyddo. Cynhyrchiad nas anghofiaf, am y rhesymau anghywir.

Mae ‘Gwlad yr Addewid’ yn cychwyn eu taith yng Nghaerfyrddin ar y 9fed o Fedi. Mwy o fanylion ar wefan (ddiddychymyg) y cwmni www.theatr.com