'Ghosts'

Y Cymro – 19/03/10

Roeddwn i’n falch iawn o ddarllen yn rhaglen cynhyrchiad Daniel Evans o ‘An Enemy of the People’ yn y Crucible, Sheffield, ei fod yntau, fel minnau, yn hoff iawn o ddramâu Ibsen. Yng ngeiriau Daniel, ‘does neb gwell am adrodd stori na Ibsen’, ac wedi cael tymor go hegar o gynyrchiadau o’i waith yma yn Llundain, allai mond cytuno ag ef. ‘A Doll’s House’ oedd y cynta’, a hynny yng nghynhyrchiad y Donmar Warehouse a soniais amdano yn Y Cymro fis Mehefin dwetha; ‘Ghosts’ oedd yr ail gynhyrchiad imi’i weld, yng nghynhyrchiad Iain Glen a Lesley Sharp, sydd i’w weld yn Theatr y Duchess ar hyn o bryd; ac yna cynhyrchiad Daniel o ‘An Enemy of the People’ yn Sheffield y penwythnos diwethaf.

Drwy ryw ryfedd wyrth, all yr amseru ddim wedi bod yn fwy priodol, gan mai dilyniant i’w gilydd oedd y dramâu uchod. Wedi clec y drws ar ddiwedd y ddrama ‘Tŷ Dol’, wrth i’r fam a’r wraig ‘Nora’ adael ei gŵr a’i theulu, (ac a newidiodd feddwl cynulleidfaoedd y cyfnod, gan agor y drws ar feddylfryd newydd yn yr Oes Fictoria) roedd ‘Ghosts’ yn ymgais i ddadlennu cyfrinachau teuluol, ac yn yr achos hwn, clefydau rhywiol a phechod y tadau. Cafwyd sawl cyfieithiad Cymraeg o’r ddrama dros y blynyddoedd, gyda’r teitlau Cymraeg yn fwy cywir na’r Saesneg; ‘Dychweledigion’ oedd ymgais T Gwynn Jones, a’r testun yr astudiais yn y Coleg lawer dydd; ‘Ddoe yn ôl’ oedd ymgais Gruffydd Parry, sydd eto’n nes ati, a chynhyrchiad y diweddar Graham Laker gyda Chwmni Theatr Gwynedd, yn fyw yn y cof.

Gogoniant Ibsen yw ei allu i adeiladu dramâu yn gelfydd; pob un yn ddestlus a dwys, ond ag ochor gomediol gref iddynt. Y patrwm clasurol yw’r gyfrinach; y gosodiadad, y datblygiad ac yna’r canlyniad, a thrwy’r llwybr storïol, y gallu i newid bywydau’r cymeriadau am byth.

Roeddwn i wedi dychmygu’r weddw, ‘Mrs Alving’ i fod yn wraig fonheddig, urddasol, yn ddwys yn ei distawrwydd, gan geisio cuddio’r cyfrinachau ac i wneud popeth i arbed ‘ddoe yn ôl’. Yn anffodus, doedd osgo, gwisg na chymeriadu Lesley Sharp ddim yn cyd-fynd a fy nehongliad i ohoni, ac felly fe gymrodd hi beth amser i’r portread ennyn fy nghydymdeimlad a fy niddordeb. Does dim dwywaith fod y gallu ganddi i gyrraedd y nod, ac roedd ei hymateb i’r ‘ysbrydion’ yn gofiadwy iawn, felly hefyd diwedd y ddrama, wrth i realiti pechod y tad, gael ei ail-adrodd yng nghymeriad ei mab ‘Oswald’ (Harry Treadaway ). Cyson a chadarn oedd portread Iain Glen o’r Parchedig ‘Manders’, a’i allu geiriol i swyno a sleifio i le bynnag y myn, a’i angor cyson i ofnau a chyfrinachau ‘Mrs Alving’. Perthynas y forwyn ‘Regina’ (Jessica Raine ) gyda ‘r mab yw’r dechrau’r diwedd, yn hanes y teulu, pan ddadlenni’r mai’r diweddar Gapten Alving, oedd ei thad hithau hefyd. Rhagrith teulu a chymuned, a’r cyfan yn fud a diffrwyth wedi dadlennu’r gwirionedd, a chwffio ysbrydion ddoe.

Roedd yr ymateb i’r cynhyrchiad gwreiddiol ym 1898 yn ddamniol, a hynny am fod Ibsen wedi meiddio dyrchafu’r fath destun i ogoniant llenyddol. Galwyd y ddrama wreiddiol yn “An open drain: a loathsome sore unbandaged; a dirty act done publicly....Gross, almost putrid indecorum....Literary carrion.... Crapulous stuff" yn ôl y Daily Telegraph. Anodd dychmygu’r effaith ar gynulleidfaoedd yr unfed ganrif ar hugain, ac oherwydd hynny, collwyd llawer o’r elfen amrwd, fentrus ac erchyll, fel y profwyd bryd hynny. Serch hynny, drwy’r set foethus a chyfarwyddo medrus Iain Glen, roedd yma gyfle i ddathlu gwaith Ibsen, er gwaetha absenoldeb anghyffyrddusrwydd y gwreiddiol.

Mae ‘Ghosts’ i’w weld yn Theatr Duchess, Llundain tan fis Mai.