'Cariad Mr Bustl'

Y Cymro - 25/5/07

Roedd hi’n brofiad od iawn camu i Theatr Gwynedd nos Wener ddiwethaf - a hynny yn bennaf am fod taith ein Theatr Genedlaethol, efo’u cynhyrchiad diweddara sef ‘Cariad Mr Bustl’, yn ei anterth. Fel arfer, fyddai’n ceisio gweld y cwmni ar gychwyn eu taith, ond y tro yma, roedd mwy na digon o amser i roi fy nhroed yn y dŵr, a cheisio gwrando ar beth oedd barn y gweddill.

Roedd Gareth Miles eisioes wedi datgan wrthyf ei fwynhad mawr o weld y cynhyrchiad ar lwyfan, a braf hefyd oedd darllen adolygiadau positif gan Lowri Davies ar wefan BBC Cymru’r Byd ac felly hefyd gan Dafydd Llywelyn yn Golwg. Ac wrth sôn am Golwg, allwn i’m peidio cyfeirio at lythyr Emyr Edwards yn canmol perfformiad Jonathan Nefydd i’r cymylau, a’i gymharu ag Anthony Sher yn ‘Kean’ o waith Sartre. A beth amdana i, medda chi? Wnes i fwynhau?

Do, ar y cyfan. Dyma’r AIL gynhyrchiad sy’n deilwng o fantell ein ‘Theatr Genedlaethol’ gydag ‘Esther’ fel y cyntaf. A’r tro yma, fel ag o’r blaen NID Cefin Roberts sy’n cyfarwyddo.
Comedi fohemaidd ydi ‘Cariad Mr Bustl’ sef cyfieithiad Gareth Miles o ddrama Moliere ‘Le Misanthrope’ Mae’n stori syml. Criw o ddynion, o gefndiroedd gwahanol, yn brwydro draws ei gilydd i geisio llaw’r weddw gyfoethog, Selina (Mirain Haf). Yn eu mysg, mae’r dywededig ‘Mr Bustl’ (Jonathan Nefydd) sydd hefyd yn ganolbwynt i’r stori. Wrth iddo bregethu am werthoedd cymdeithas a phwysigrwydd siarad yn blaen, mae’r eironi yn amlwg, ac yn ei ymdrech i ddatgan ei gariad o’r mwyaf tuag at Selina, mae’n canfod ei hun mewn dŵr poeth cyfreithiol.

Y peth cyntaf a’m trawodd oedd symlrwydd godidog set Colin Falconer. Chwe drws gwyn dwbl, mainc wen ar dro a Chandelier modern, i gyd wedi’i gosod ar garped wen hynod o foethus. Diolch Judith am ddangos mawredd symlrwydd. Drwy oleuo hynod o effeithiol gan Iestyn Griffiths oedd yn newid yn ôl teimlad yr olygfa, a’r cameos hyfryd iawn y tu cefn i’r gauze, fe grewyd byd theatrig gweledol ac effeithiol. Yn gyfeiliant i’r cyfan, trac cerddorol pwrpasol, oedd hefyd yn ychwanegu at naws y 1930au. Roedd y gwisgoedd eto’n foethus a chydnaws, ac yn gweddu i’r dim i’r cyfanwaith steilish yma.

Oedd yna wendidau? Oedd, yn anffodus. Er cystal perfformiadau’r tri phrif ŵr bonheddig sef Jonathan Nefydd, Huw Garmon a Dyfrig Morris a chameos cofiadwy Rhian Morgan fel y weddw gyfoethog rwystredig a Llion Williams fel y Gwas, gwan iawn oedd y gweddill. Braidd yn stiff ac adroddllyd oedd Mirain Haf fel y wraig weddw ifanc, ac roedd angen actores dipyn cryfach i gynnal y rhan flaenllaw yma. Roedd angen mwy o urddas fflyrti yn ei chymeriad, yn hytrach na’r caledi hyderus. Siawns, erbyn hyn, bod gennym ddigonedd o actoresau ifanc fyddai wedi bod yn fwy addas? Er cystal ymdrechion Ffion Wyn Bowen fel y forwyn a Clare Hingott fel Elianna, digon disylw oedd eu cymeriadau. Felly hefyd efo cymeriadau Glyn Morgan, Seiriol Tomos a David Evans oedd yn cael trafferth fawr i ynganu’r Gymraeg heb sôn am gynildeb!

Efo’r castio cywir, dyma gynhyrchiad fyddai wedi mynd â’r cwmni i dir uchel iawn. Does neb arall wedi mentro gofyn pam bod merch y Cyfarwyddwr Artistig presennol wedi cael un o’r prif rannau ar draul actoresau llawer mwy profiadol? Ac felly, tawaf innau! Ond mae’n gwestiwn y dylid ei ofyn, ac fel Cwmni Cenedlaethol, y dylwn ddisgwyl safonau uwch.

Cyfoeth cyfieithiad hyfryd Gareth Miles - oedd yn llithro mor rhwydd nes peri i rywun amau os mai cyfieithiad ta ddrama wreiddiol oedd yma, a llwyfanu syml ond llwyddianus Judith Roberts fydd yn aros yn y cof. Er bod y theatrau ddim hanner mor llawn â thaith y ‘Cysgod’ diweddar, eich colled chi yw hynny. Beth sy’n fwya buddiol - theatr lawn ac enw gwael, ta theatr hanner llawn ac enw da...

Mae’r ddrama ar daith tan y 9fed o Fehefin ac yn ymweld nesa â Llundain, Aberystwyth, Yr Wyddgrug ac Aberteifi.

'Leaves of Glass'

Y Cymro - 18/5/07

Cryfder unrhyw ddrama ydi medru gwneud imi uniaethu â’r cymeriadau neu’r stori; i gydymdeimlo efo nhw neu i ddeall yn iawn eu pryder neu’r boen. Efallai mai dim ond am rai munudau y digwydd hynny - rhyw atgof pell neu hiraethu byr, ond gall hynny fod yn ddigon i aros yn y cof ymhell wedi cau’r llen. Rhyw brofiad felly ges i wrth wylio cynhyrchiad Theatr y Soho o ddrama Philip Ridley, ‘Leaves of Glass’.

Hanes dau frawd a’u mam sydd yma yn y bôn, er bod gwraig y brawd hynaf yn rhan o’r stori hefyd. Mae Steven (Ben Whishaw) yn ddyn busnes llwyddianus. Ar y wyneb, mae ganddo bopeth - tŷ newydd, gwraig brydferth, a digonedd o arian. Ond yn cuddio o dan y ddelwedd berffaith mae cyfrinachau lu - cyfrinachau fydd yn chwalu’r teulu maes o law. Barry (Trystan Gravelle) yw’r brawd ieuenga’, sydd yn wrthgyferbyniad llwyr â’i frawd hŷn. Yn feddwyn di-waith, mae’n ceisio gwneud enw i’w hun fel artist, ond yn sgil dirywiad ei frawd, mae gwirioneddau’r gorffennol yn newid popeth. Hunan laddiad y tad yn drideg pump oed yw rhan o’r broblem, a hynny yn bennaf oherwydd agwedd ddall y fam (Ruth Sheen). Agwedd sy’n cael ei amlygu dro ar ôl tro yn sgil perthynas stormus Steven a’i wraig Debbie (Maxine Peake).

‘Cyflawnwch drosedd, ac fe dry’r ddaear yn wydr’. Drwy ddyfyniad Wallace Stevens ar glawr y sgript, dyna dderbyn eglurhad am deitl y ddrama. Ond mae yn ei ddyfyniad ystyr llawer dyfnach. Wnai ddim ymhelaethu, rhag chwalu stori’r ddrama.

Un o’r prif resymmau dros ddewis y ddrama hon oedd y ffaith bod y Cymro o Lanelli Trystan Gravelle yn rhan o’r cast. Cefais fy swyno gan berfformiad Trystan yng nghynhyrchiad Clwyd Theatr Cymru o ddrama Pinter ‘The Birthday Party’ y llynedd. Unwaith eto, cafwyd portread gwerth chweil ganddo o’r brawd ifanc, yn enwedig felly yn yr olygfa yn y selar, wrth i’r ddau frawd siarad â’i gilydd o’r galon am y tro cyntaf. Dyma’r olygfa a’m swynodd innau. Cefais fy nhynnu i mewn yn llwyr i stori’r ddau yng ngolau’r gannwyll wrth i’r gwir ddod i’r wyneb am ddigwyddiadau yn eu plentyndod. Wrth i’r dagrau gronni yn ei lygaid, mae’n rhaid cyfaddef bod deigryn yn fy llygad innau hefyd.

Roedd portread Ben Whishaw o’r brawd hynaf hefyd i’w ganmol yn fawr - o’r caledwch hyderus ar gychwyn y ddrama, i’w sensitifrwydd truenus yn ei wewyr. Maxine Peake wedyn yn hyfryd i’w gwylio fel y wraig feichiog, yn dioddef llid a balchder ei gŵr, a’r un modd efo Ruth Sheen fel y fam. Pedwar perfformiad yn cyd-weddu a phlethu â’i gilydd.

Ond roedd yna wendidau hefyd yng nghynhyrchiad cyntaf cyfarwyddwr artistig newydd y theatr - Lisa Goldman. Rhaid bod yn hollol onest a chyfaddef ei bod hi wedi cymryd dros awr imi gael fy nhynnu i mewn i stori’r teulu. Mae’n dda o beth nad oedd egwyl yn y ddrama, neu mi faswn i wedi cael hi’n anodd iawn i ddychwelyd, ond rwy’n falch mod i wedi gweld yr awr olaf.

Dim ond efo’r olygfa hyfryd rhwng y ddau frawd yng ngolau’r gannwyll y gwnes i wir deimlo’n rhan o’r stori, ac eisiau gwybod beth oedd eu tynged. Syml iawn oedd cynllun y set - dau lwyfan troi yn bennaf, efo’r dodrefn yn cael ei osod arno tu ôl i’r llen, ac yna ei droi i’w osod yn y man pwrpasol. Ond dibwrpas iawn oedd y sgrin neu’r ffenest fawr yng nghefn y llwyfan, a’r modd y tynnwyd y sgrin ymlaen ar gyfer yr olygfa olaf, gan osod y cymeriadau tu ôl iddo. Doedd hynny’n ychwanegu fawr ddim at yr hyn oedd yn cael ei ddweud na’i awgrymu.

Mae’r cynhyrchiad yma wedi derbyn canmoliaeth uchel iawn yn y Wasg, gan ennill pedwar seren yn y Sunday Times y Sul diwethaf. Er bod yna bethau i’w canmol, munudau prin iawn oeddynt, mor frau a’r dail gwydr yn nheitl y ddrama. Mae’r ddrama i’w gweld yn Theatr y Soho tan y 26ain o Fai. Am fwy o wybodaeth, ymwelwch â www.sohotheatre.com

'Leaves of Glass' review (English translation)

Y Cymro - 18/6/07

If a play can make you identify with the characters or the story or can make you understand what they’re going through, then it’s a success. This might only be a brief moment – a childhood memory or a longing for the past, but it can be enough to remain with you, long after the fall of the curtain. I had one of these moments in the Soho Theatre’s latest production of Philip Ridley’s ‘Leaves of Glass’.

It’s a story about two brothers and their mother, although the older brother’s wife also makes an appearance. Steven (Ben Whishaw) is a successful business man. On the surface he has everything – a new home, a pretty wife and plenty of money. But hiding under the perfect exterior lie many secrets – secrets that will eventually shatter the family unit. Barry (Trystan Gravelle) is the younger brother, totally different to his older brother. As an out-of-work drunk, he tries to make a living as an artist, but as their relationship deteriorates, some home truths from their childhood surface, and shatters everything. Part of the problem lies with their father’s suicide aged only thirty five, partly as a result of the mother’s (Ruth Sheen) blind attitude towards him. An attitude which is reflected in her reaction to the stormy relationship between Steven and his wife Debbie (Maxine Peake)

‘Commit a crime, and the earth turns to glass’. Through Wallace Stevens’ quotation, we get a hint of the play’s meaning and I won’t elaborate in case I ruin the story.

One of the main reasons in wanting to see this play was the fact that the Llanelli born actor Trystan Gravelle was in the cast. I was very impressed with his performance last year in Clwyd Theatre Cymru’s production of Pinter’s ‘The Birthday Party’. Again, I was not disappointed in his portrayal of the younger brother, especially in the cellar scene, as the two brothers had a heart-to-heart for the first time. This is the scene which really captured my attention and took me in totally as their childhood was taken apart by candlelight. As the tears welled up in his eyes, there were a few in my eye too. Ben Whishaw’s portrayal of the older brother also deserves praise – from his confident hard shell at the start of the play to the pitiful sensitivity in his grief. Maxine Peake was also a joy to watch as the pregnant wife, taking all the snipes from her proud husband, and also Ruth Sheen as the mother. Four performances that beautifully came together and intertwined.

But there were also weaknesses in Lisa Goldman’s first production as the new artistic director of the theatre. I have to be totally honest and declare that it took me an hour to get into the family’s story. It was a good move not to include an interval as I’m not sure if I would have returned, but I’m glad that I saw the final hour. It was only with the moving scene by candlelight that I felt a part of the story and wanted to find out what was to happen to both of them.

The set design was simple – two revolves with the furniture and props placed onto them from behind the tabs, before turning them to their place. But the screen or window upstage was totally pointless, especially when it was brought downstage, and the characters placed behind it. This didn’t add anything to the scene, or the meaning of it.

This production has received great reviews in the Press, winning four stars in the Sunday Times last week. Although there were elements that deserved the praise, they were rare, and as delicate as the glass leaves in the title of the play. ‘Leaves of Glass’ can be seen at the Soho Theatre until the 26^th of May. For more information, please visit www.sohotheatre.com

'A Midsummer Night's Dream'

Y Cymro - 11/5/07

Dwi am fynd â chi i’r India'r wythnos hon, a hynny drwy gymorth yr arch-ddramodydd Shakespeare!. ‘Breuddwyd Noswyl Ifan’ yw’r ddrama, theatr unigryw'r ‘Roundhouse’ yn Llundain yw’r lleoliad, ond mae hanes y cast yn ddrama ynddo’i hun…

Ar gais swyddfa Llundain o’r Cyngor Prydeinig y daeth y cynhyrchiad hwn i fod, a hynny nôl yn 2004. Gofynnwyd i’r cyfarwyddwr theatr Tim Supple i ymweld ag India, a chyfarfu yntau â chyfarwyddwyr, perfformwyr, cynllunwyr, technegwyr, cynhyrchwyr yn ogystal ag ymweld â sawl lleoliad. Fe welodd berfformiadau anhygoel mewn theatrau trefol, strydoedd llychlyd a choedwigoedd chwyslyd. Dewiswyd ‘Breuddwyd Noswyl Ifan’ fel y ddrama, a phenderfynwyd y byddai’r holl griw a’r cast o dras Indiaidd a Sri Lanka. Allan o’r cannoedd o bobl dalentog a welwyd ar y daith, dewiswyd 60 i ddod i Mumbai am wythnos i gyd-weithio ar theatr arbrofol. Er mai prin iawn oedd dealltwriaeth Supple o draddodiadau ac ieithoedd yr India, buan iawn y daeth ‘geiriau Shakespeare i flodeuo mewn deialogau rhwng y Saesneg a’r Malayalam; Tamil a’r Hindi; Gujuranti a’r Sinhala; Marathi a’r Kannada’. Gan fod yr India yn genedl amlieithog, roedd Supple am i’r cynhyrchiad efelychu hynny.

Wedi mis anodd o drin a thrafod, dewiswyd yr 22 perfformiwr a’r tîm creadigol oedd am lwyfannu’r fenter fawr hon. Roedd ganddynt bedwar mis i gynllunio taith wyth wythnos o’r India. Treuliodd y cwmni ran helaeth o’r cyfnod yma efo’i gilydd - yn cyd-weithio o naw'r bore tan naw'r nos. Gwahoddwyd arbenigwr ar ddringo atynt i rannu ei brofiad ac i ddysgu’r criw, a buan y daeth y 22 yn 23!. Wedi wythnosau lawer o broblemau o ddilyw i ‘alar i greisus fiwrocrataidd, fe lwyfannwyd y gwaith a hynny mewn theatr wedi’i adeiladu dros-dro ynghanol gerddi canolfan gelfyddydol yn Delhi. Bu’n llwyddiant ysgubol. Ymlaen â’r daith gan sicrhau'r un llwyddiant yn Mumbai, Chennai a Kolkata. Gwahoddwyd y cynhyrchiad i Stratford-upon-Avon, ac ymlaen wedyn i Lundain.

Mawredd y cynhyrchiad imi oedd yr elfen weledol liwgar sy’n swyno’r llygaid. O’r pridd coch ar y llawr i’r wal bapur enfawr ar ffrâm Bambŵ sy’n gorchuddio cefn y llwyfan. Drwy’r wal y daw’r perfformwyr i’w llwyfan, a buan iawn mae’r wal yn diflannu a’i weddillion fel gwe pry-cop, sy’n ddelwedd hynod o drawiadol. Drwy gampau’r perfformwyr o ddawns i gymnasteg, mae stori garu enwog Shakespeare am anturiaethau pedwar o gariadon a chriw o actorion amatur mewn coedwig olau leuad, yn dod yn fyw drwy’r holl synhwyrau.

Er na ddeallais fawr ddim o’r ddialog, hyd yn oed rhannau o’r Saesneg ar brydiau, mae cynhyrchiad yn llwyddo, am fod yma synnwyr theatrig cryf - o’r gerddoriaeth, i’r set i’r goleuo. Allwn i’m llai nag edmygu doniau corfforol y cast - a hynny o bob oed, wrth iddyn nhw blethu’i cyrff o dwll i dwll yn wal, neu ddringo’r llenni coch, a chreu ynddynt wely a chuddfannau fry uwchben y llwyfan. Roedd yma hefyd fwynhad yn amlwg ar wyneb bob un, a’r mwynhad hwnnw i’w weld yn amlwg ar ddiwedd y ddrama, wrth dderbyn cymeradwyaeth y gynulleidfa lawn yn Llundain.

Er bod eu hymweliad â’r Roundhouse wedi dod i ben, mae’r cynhyrchiad yma’n teithio dros y misoedd nesaf gan ymweld â Theatr y Swan yn Stratford-upon -Avon tan y 19eg o Fai, ac yna Theatr y Watford Palace, Theatr Richmond, Theatr Gŵyl Malvern, Theatr Frenhinol Newcastle, Theatr Frenhinol Caerfaddon, Playhouse Rhydychen, Theatr y Kings Caeredin, Canolfan Lowry, Manceinion a Theatr Frenhinol Plymouth. Mwy o wybodaeth ar gael oddi ar WWW.DREAMONSTAGE.CO.UK

'The Wonderful Word of Dissocia'

Y Cymro - 4/5/07

Neithiwr oedd noson agoriadol taith ddiweddaraf ein Theatr Genedlaethol efo’r cynhyrchiad ‘Cariad Mr Bustl’. Mi fydda innau’n gobeithio mynd i weld y ddrama yn ystod eu hymweliad â Theatr Gwynedd ymhen bythefnos. Ond yr wythnos hon, dwi am fwrw golwg ar gynhyrchiad diweddara Theatr Genedlaethol yr Alban sef ‘The Wonderful World of Dissocia’ o waith Anthony Neilson, sydd hefyd yn cyfarwyddo.

Falle i rai ohonoch gofio imi gael fy swyno gan waith y cwmni a’r dramodydd yma nôl yng Ngŵyl Caeredin fis Awst diwethaf, efo’u cynhyrchiad arbennig o’r ddrama ‘Realism’. Fe berthyn y ddrama ddiweddara yma yn agos i’r ddrama flaenorol, gan fod y ddwy yn delio efo salwch meddwl. Yn ôl yr awdur ‘Tra bod ‘Dissocia’ yn ymdrech theatrig i geisio cynrychioli tirlun mewnol rhywun sy’n sâl yn feddyliol, roedd ‘Realism’ yn ymgais i wneud ‘run fath i rywun sy’n iach’. Dwy wedd wahanol felly, a dwy ddrama hynod o lwyddiannus.

Lisa Jones (Christine Entwhisle) sy’n mynd â ni ar y daith i wlad ‘Dissocia’ a hynny am ei bod hi’n cael ei chyflyru i gredu bod hi wedi colli awr yn ei bywyd, ac yn gorfod mynd i’w ganfod. O gyrraedd y wlad ddychmygol hon, mae’r wedd gychwynnol i’w weld yn eithaf normal, ond buan y newidia petha. Daw wyneb yn wyneb â dau swyddog diogelwch - neu yn fanwl gywir ‘insecurity guards’ ac yna’r dyn sy’n hanner gafr neu’r ‘scapegoat’. Mae yma Arth Wen sy’n canu iddi a sdonin ar gyfer nwyddau coll sydd ar goll! Wrth iddi gael hwyl yn eu cwmni, daw’r ‘time fly’s’ i’w phoeni, fel dywed y Saeson… ‘time flies when you have fun!’. Natur fel yma yw hanfod Act gynta’r ddrama, gyda holl drigolion y wlad od yn ceisio dod o hyd i’w brenhines ac osgoi llid Brenin y Cŵn Duon. Delweddau sy’n atgoffa rhywun o stori ‘Alice in Wonderland’ neu Dorothy yn ‘Y Dewin Os’.

Ond efo’r Ail act y daw’r ergyd. Mewn cwta bymtheg tudalen o sgript, efo un-olygfa-ar-bymtheg sy’n cynnal deugain munud, mae Nielson yn creu un o’r Actau mwya dramatig imi weld ers tro. Mae’r wlad od wedi hen fynd, ac mae’r llwyfan wedi’i drawsnewid i fod yn ystafell wen foel mewn ysbyty meddwl, efo Lisa yn gaeth yn y gwely. Mae ffenest wydr mawr rhyngom â’r llwyfan, sy’n ychwanegu at yr elfen ‘fewnol’ a chlinigol. Sŵn traed ar gychwyn pob golygfa fer. Daw nyrs i mewn. Mynd at Lisa, ei deffro, rhoi meddyginiaeth iddi, cyn ymadael. Duwch. A dyna ni mwy neu lai dros yr Act. Sawl golygfa fer, gydag amrywiadau yn yr ymwelwyr o’i meddygon i’w chwaer, i’w chariad ‘Vince’ (Jack James). Mae’n amlwg mai dychmygol hollol yw ‘Dissocia’ a hynny am fod Lisa wedi dewis peidio â chymryd ei meddyginiaeth. Er inni chwerthin a mwynhau ei phrofiadau hurt yn y wlad ddychmygol hon, buan y daw hi’n amlwg difrifoldeb ei sefyllfa. Ond mawredd y ddrama ydi cyfleu pa mor oeraidd a dideimlad ydi’r bywyd go iawn iddi, sy’n gwneud i ni fel cynulleidfa lawn gydymdeimlo â Lisa, ac sy’n egluro’r awgrym pam ei bod hi’n dychwelyd i Dissocia ar ddiwedd y ddrama.

Un peth a’m trawodd eto eleni oedd cynllun set Miriam Buether a’i llwyfan wedi’i garpedu yn gyfangwbl, yn ogystal â goleuo trawiadol Chahine Yavroyan sy’n ychwanegu gymaint at deimlad theatrig y gwaith. Roedd portread sensitif Christine Entwhisle fel Lisa hefyd i’w ganmol yn fawr, fel efo’r cast cyfan.

Allwn i’m llai na datgan fy nghenfigen fawr wrth y cwmni ar ddiwedd y sioe, a hynny am fod ein Theatr Genedlaethol ni flynyddoedd ar ei hôl hi. Does 'na ddim cymhariaeth. Yr hyn sy’n waeth yw bod y cwmni o Gymru yn hŷn, gan mai dim ond ers mis Chwefror 2006 y sefydlwyd y cwmni o’r Alban. Ers hynny mae dros 130,000 o bobl wedi gweld eu gwaith, maent wedi cynhyrchu 28 darn o waith mewn 62 o leoliadau o ynysoedd y Shetland i Dumfries o Belfast i Lundain gan ennill gwobrau lu. A cyn ichi ddechrau dadlau dros yr iaith - mae gan y theatr iaith ei hun - iaith weladwy, fel y soniai amdani'r wythnos nesaf yn dilyn gweld perfformiad o ddrama Shakespeare, ‘Breuddwyd Noswyl Ifan’ o’r India!

Mae’r ddrama hon o’r Alban ar daith ar hyn o bryd, a da chi, ceisiwch ei weld. Wedi’u hymweliad â’r Royal Court yn Llundain, maen nhw’n ymweld â Rhydychen wythnos yma, ac yna Warwick, Efrog, Caeredin a Newcastle tan ganol mis Mehefin. O siarad efo Anthony Nielson wedi’r sioe, chawsant nhw ddim gwahoddiad o gwbl i Gymru, ac nid dyma’r tro cynta ‘chwaith. Gwarthus ddweda i a cholled inni gyd. A’i cenfigen ta cywilydd sydd wrth wraidd hyn…?