'The Habit of Art'

Y Cymro – 07/05/10

Dwi’n cofio ymweld â Llundain tua deng mlynedd yn ôl, gyda’r bwriad o geisio gweld cymaint o theatr ag oedd yn bosib, dros gyfnod o 3 diwrnod. Dwi’n meddwl imi lwyddo’n rhesymol o dda, o be gofiai, wrth fedru dal ‘Beauty and the Beast’, ‘Spend, Spend, Spend’, ‘Phantom of the Opera’, ‘Whistle Down the Wind’ a drama newydd Alan Bennett, ‘The Lady in the Van’. Roeddwn i’n ffan mawr o waith Bennett, byth ers imi gael fy swyno gan y gyfres ‘Talking Heads’ ac yn ddiweddarach ‘The History Boys’.

Bellach, mae’r un tîm llwyddiannus, sef y cyfarwyddwr Nicholas Hytner, yr actorion Richard Griffiths a Frances De La Tour a’r dramodydd unigryw Alan Bennett, yn ôl ar lwyfan y Theatr Genedlaethol gyda’i ddrama newydd ‘The Habit of Art’.

Hanes cyfeillgarwch, neu fywyd carwriaethol dau eicon celfyddydol Prydeinig sydd wrth wraidd y ddrama sef y bardd W H Auden (Richard Griffiths) a’r cyfansoddwr Benjamin Britten (Alex Jennings). Cymeriadau cymhleth ac eto unigryw'r ddau, a ddenodd Bennett at eu stori, ynghyd â’r myrdd o straeon lliwgar am fywyd a phersonoliaeth Auden, wedi iddo ddychwelyd i Rydychen wedi cyfnod yn yr Amerig. O ddarllen rhagarweiniad i’r ddrama, mae’n debyg mai drama am y ddau oedd y syniad gwreiddiol, ond wedi tipyn o anghytuno gyda Hytner dros y cynnwys, lleolwyd y ddrama yn yr ystafell ymarfer.

Drama o fewn drama sydd yma yn y bôn, ac mae gwylio’r berthynas rhwng yr actorion a’u cymeriadau, y criw llwyfan a’r testun, a’r awdur a’i waith yn hynod o ddiddorol. Drwy gynnwys yr awdur ‘Neil’ (Elliot Levey) a’r rheolwr llwyfan ‘Kay’ (Frances De La Tour), cafodd Bennett gynnwys yr holl ddadleuon o blaid neu yn erbyn ei waith gwreiddiol, sef y ddrama ‘ Caliban’s Day’ sy’n cael ei ymarfer gan y cwmni. Prif naratif neu’r ‘ddyfais’ a ddefnyddir i ddweud y stori yn y ddrama wreiddiol yw’r newyddiadurwr ‘Humphrey Carpenter’ (Adrian Scarborough) a fu’n gyfrifol am gyfansoddi cofiant i’r ddau fonheddwr dan sylw.

Auden yw canolbwynt y stori, sy’n aros am ymweliad un o’r myrdd o ‘rent boys’ amrywiol, a fu’n ymwelwyr cyson â’i loches yng Ngholeg Christ Church. Pan gyrhaedda ‘Carpenter’, mae’r camddealltwriaeth yn hynod o ddoniol, a’r llinell anfarwol “But I’m with the BBC” yn dal i atsain yn fy nghlustiau! Pan gyrhaedda ‘Stuart’ (Stephen Wight), mae’r llanc ifanc yn dod yn gymaint o ran o’r brif stori a’r ddau fonheddwr enwog, a’r trydydd cymeriad yma sy’n rhoi gwerth i neges y ddrama.

Y tro yn y ddrama roddodd y mwynhad mwya’ imi, sef y diweddglo. Y ddau enw mawr, yn dadlau mai eu cymeriadau hwy, ddylai gael y gair olaf, wrth i Auden ddyfynnu ei gerdd am farwolaeth Yeats; “Time that is intolerant / Of the brave and innocent... Worships language and forgives / Everyone by whom it lives; Pardons cowardice, conceit, Lays its honours at their feet...”.. Hawdd ydi cytuno gyda’r actor, ac yn wir mae’r gerdd yn dweud y cyfan. Wedyn dadl yr awdur. Beth am y llanc ifanc? Y trydydd cymeriad. Eu hysbrydoliaeth? “The great men’s lives are neatly parcelled for posterity, but what about us? When do we take our bow? Not in biography. Not even in diaries.” A thrwy gwestiynu diniwed y llanc ifanc, rywsut, mae bywyd a gwaith y ddau arall yn troi’n ddibwys, a holl sylw’r ddrama arno ef.

Felly hefyd yng ngeiriau olaf yr awdur cyn ymadael : “But about the play. I am right, aren’t I? There is always somebody left out, one way or another.” Wrth i’r Rheolwr llwyfan ddiffodd golau'r ystafell ymarfer wag, mae’r neges yn glir...

Mae ‘The Habit of Art’ i’w weld yn Theatr Lyttleton tan 19eg o Fai cyn mynd ar daith genedlaethol (gyda chast newydd) yn yr Hydref. Mynnwch eich tocynnau nawr!