'Peter Pan'

Y Cymro 28/05/10

Wedi blynyddoedd o wylio a gweithio ar sawl cynhyrchiad, dwi di penderfynu o’r diwedd, mod i’n casáu stori J.M.Barrie, ‘Peter Pan’. Cynhyrchiad diweddara Theatr Genedlaethol yr Alban fu’n gyfrifol am bennu’r ddedfryd, er bod eu cynhyrchiad lliwgar, dramatig a cherddorol yn dra diddorol. Gwendid y cyfan oedd y deunydd craidd.

Does dim dwywaith fod y stori hudolus am y bachgen ifanc sy’n gwrthod tyfu, ac yn fythol ifanc, wedi swyno darllenwyr a chynulleidfaoedd ers blynyddoedd. Does gen i ddim yn erbyn y syniad craidd, gan fod pob un ohonom yn ceisio cwffio henaint, yn mynnu cadw’r ysbryd yn ifanc, ond yr elfen pantomeimaidd wirion sy’n fy nrysu a’m gwylltio. Y ‘gelyn’ Capten ‘Hook’ a’r ‘dylwythen deg’ ‘Tinkerbell’, y crocodeil a’r cwffio, a’r famol ‘Wendy’ a’i thŷ bach twt a’r sanau bondigrybwyll! Grrrrrrrr!

Mae pob cynhyrchiad llwyfan o’r stori yn ceisio gogwydd newydd. O droi’r cyfan yn stori gyfoes, neu yng nghyd-destun yr Albanwyr, ar y cyd a’r Barbican yn Llundain, hawlio’r stori yn ôl i’r Alban, a daearu’r cyfan o gwmpas Pont Rheilffordd Forth yng Nghaeredin. Yr hyn mae’r dramodydd David Greig wedi ceisio’i wneud, yw canolbwyntio ar y flwyddyn 1890, pan roedd y bont ar fin ei chwblhau, a blwyddyn cyn nofel gyntaf Barrie. Yn ôl yr hanes, drwy gymorth nifer fawr o blant y cwblhawyd y gwaith, ac felly dyma greu’r byd cywir ar gyfer y ‘plant coll’ yn y stori wreiddiol.

Mae teulu’r Darlings yn ymweld â’r maes adeiladu, ac mae ‘Mr Darling’ (Cal MacAninch) yn prysur egluro pwysigrwydd y bont i’w blant ‘Michael’ (Tom Gillies), ‘Wendy’ (Kirsty Mackay) a ‘John’ (Roddy Cairns). Yn amlwg yn yr olygfa gyntaf mae’r gweithwyr ifanc, sy’n llenwi’r llwyfan a’r bont, ac yn taflu’r rivets poeth i’w gilydd (a gyfleuwyd yn grefftus iawn drwy allu theatrig y ‘cynllunydd delweddau’ Jamie Harrison) yn perthyn i fyd ‘Neverland’. Mae yma hefyd chwarae â thân, sy’n arwain yn gyfleus iawn at gyflwyno mwy o hud delweddol, yn ddiweddarach yn y sioe.

Ond, dyna ni. Wedi’r olygfa gyntaf wrth y bont, ryda ni yn ôl yn y stori wreiddiol, ac yn y llofft, ble y daw ‘Peter Pan’ (Kevin Guthrie) i ymweld â’r teulu, drwy hedfan (neu yn yr achos yma cerdded i lawr y Proseniwm!) i’r llofft. Oedd, roedd ganddo acen yr Alban gyfoethog, fel y cast cyfan, ond dyna’r cwbl oedd yn weddill o’r daearu Albanaidd. Wrth gyrraedd ‘Neverland’, roedda ni nôl yn y ‘Pantoland’, oni bai am kilt ‘Hook’ (Cal MacAninch)!

Yn weledol, roedd y cynhyrchiad yma yn dra gwahanol i’r arferol, gan fod y testun yn llawer mwy tywyll, a’r ‘Hook’ fron-noeth, benfoel a thatŵs drosto yn edrych yn ddychrynllyd, ond yn methu dianc rhag byd y Panto. Roedd y ‘Tinkerbell’ ddel arferol hefyd yn absennol, ac yn ei lle, pelen o dân oedd yn hedfan ar draws y llwyfan, ac yn cyfathrebu drwy sŵn y fflamau cras. Roedd yma lawer mwy o gwffio a lladd, a ‘Peter Pan’ ei hun yn oeraidd, unig, yn methu perthyn i fyd y plant, na gadael i ‘Wendy’ ei gyffwrdd. Ond dro ar ôl tro, er gwaetha ceisio creu byd tywyll i’r oedolion, roedd y stori’n mynnu tynnu’r cyfan yn ôl i fyd plant, i fyd ffantasi yn hytrach na realaeth.

Eto, i angori’r elfen Albanaidd, roedd y gwaith yn llawn o alawon ac offerynnau traddodiadol yr Alban, gyda ‘Mrs Darling’ (Annie Grace) yn ymddangos hwnt ac yma, i hiraethu’n gerddorol am ei phlant.

Dwi’n hoff iawn o waith y cyfarwyddwr John Tiffany, byth ers gweld ei ‘Blackwatch’ llwyddiannus y llynedd. (Cynhyrchiad fydd yn teithio unwaith eto yn yr Hydref) Ac er gwaethaf ei ymdrechion i greu byd gwahanol a’i driciau llwyfan theatrig, y pennaf wendid imi oedd y llinyn trwchus oedd yn sownd i gefn ‘Peter Pan’ drwy’r cyfan! Iawn, dwi’n derbyn bod yn rhaid iddo hedfan, ond siawns y gellid fod wedi bod yn llawer mwy cynnil gyda hyn.

Ymateb cymysg felly i brif gynhyrchiad yr NTS eleni fu’n hynod o uchelgeisiol, ond a ddisgynnodd rhwng dwy stôl, a dau fyd, a rhwng hedfan a boddi.

Mae ‘Peter Pan’ i’w weld yn y Barbican, Llundain tan y 29ain o Fai. Mwy o wybodaeth drwy ymweld â www.nationaltheatrescotland.com

'The Devil Inside Him'

Y Cymro – 21/05/10

Nos Lun cyn y Nadolig oedd hi, ddwy flynedd yn ôl, pan gamais i mewn i dafarn ynghanol Llundain i ddathlu agoriad sioe ddiweddara'r cwmni 'cw yn y West End. Ynghanol y dathlu a'r miri, fe ddaeth criw bychan o ddieithriaid i ganol y cwmni dethol, ac yn eu plith un wyneb cyfarwydd imi. Cyfarwydd oedd, ond wyddwn i ddim yn y byd pam?! Wedi holi fy nghydweithwyr os oedd unrhyw un arall yn ei adnabod, a chael fawr ddim ymateb, fe drodd y dieithryn yn dasg enfawr i'w ddatrys. Roeddwn i'n bendant mod i wedi'i weld o'r blaen, a hynny fel actor. Roedd 'na rywbeth hudolus am ei bersonoliaeth a'i wedd oedd yn mynnu aros yn y cof. Wedi gweld miloedd o actorion amrywiol dros y blynyddoedd, tasg enfawr yw ceisio cofio pawb!. Doedd dim amdani ond mynd at wraidd y dirgelwch a gofyn yn fy Susnag gora, pa sioe roedd o'n gysylltiedig â fo?. Pan glywais yr acen Gymraeg, fe syrthiodd y geiniog ac fe ges i fy ateb. Y dieithryn dan sylw oedd yr amryddawn unigryw Iwan Rheon.

Y sioe dan sylw bryd hynny oedd ‘Spring Awakening’, a pherfformiad poenus, unig a nerfus Iwan fel y cymeriad ‘Moritz’ a’i wallt gwyllt a’i lygaid dyfriog yn gwbl haeddiannol o’r Wobr Olivier a enillodd yn gynharach eleni. Felly hefyd efo’i gydymaith o Gymro yn y sioe, Aneurin Barnard. Pan welais i fod National Theatre Wales wedi cynnig y brif ran iddo yn eu trydydd cynhyrchiad ‘The Devil Inside Him’, roeddwn i’n ysu am weld y sioe. Chefais i ddim mo’n siomi.

Gyda balchder o’r mwyaf y codais ar fy nhraed, nos Sadwrn diwethaf yn y New Theatre yng Nghaerdydd, i ddangos fy llawn werthfawrogiad o’r campwaith fu ar y llwyfan. Sgŵp yn wir i’r cwmni newydd anedig hwn am fod y cyntaf i lwyfannu’r clasur anghofiedig o waith John Osbourne, a fu’n cuddio ymysg yr amrywiol sgriptiau a waharddwyd gan y Sensor ers y 1950au. Yn 2008, wedi’i gadw o dan yr enw ‘John Caborne’ yn y Llyfrgell Brydeinig, dadorchuddiwyd y ddrama dywyll, ddwfn a dirgel hon.

Wedi’i osod yng nghartref y teulu Prosser, yng Nghwm Tawe’r pumdegau, mae’n adrodd hanes trasig y teulu wrth i’r tad (Derek Hutchinson) a’r fam (Helen Griffin) geisio dod i delerau gyda “salwch” eu mab ‘Huw’ (Iwan Rheon). Yn gofalu am y teulu, fel morwyn a chogyddes, mae’r ‘Mrs Evans’ (Rachel Lumberg) liwgar a siaradus, sydd fel chwa o awyr iach o fewn muriau caeth y teulu. I ganol y cawl sy’n ffrwtian yn ffyrnig y daw’r gweinidog lleol, ‘Mr Gruffuydd’ (John Cording) sy’n mynnu mai’r diafol ei hun sydd wrth wraidd meddwl “aflan” Huw, a’i weledigaethau a meddyliau gor-rywiol. Er gwaethaf holl ymdrechion y myfyriwr meddygol ‘Burn’ (Jamie Ballard) i geisio deall a thawelu meddwl Huw, mae atyniad a meddwl llygredig y forwyn ifanc ‘Dilys’ (Catrin Stewart) sy’n mynnu chwarae mig â Huw, yn arwain y cyfan at drasiedi’r diwedd.

Roedd portread pob aelod o’r cwmni yn gynnil ac eto’n bwerus o lwyddiannus a chredadwy, gyda Rachel Lumberg, Helen Griffin, Derek Hutchinson, Catrin Stewart a’r anhygoel, hudolus Iwan Rheon yn serennu dro ar ôl tro. Heb eiriau weithiau, roedd ei bresenoldeb yn denu’r llygaid, yn aros am y ffrwydrad o emosiynau oedd yn cuddio oddi mewn.

Felly hefyd gyda chyfarwyddo cynnil Elen Bowman, a’i phrofiad helaeth o astudio’r dull gwyddonol o actio, ei gofal am y geiriau a’r cefndir, yn codi’r cynhyrchiad i dir uchel iawn. Roedd popeth yn gweithio’n gelfydd gyda’i gilydd, o set drawiadol, draddodiadol Alex Eales, gyda’r dadlennu trawiadol ar y diwedd hyd at oleuo teimladwy Malcolm Rippeth, i gerddoriaeth Simon Allen oedd yn lliwio’r cyfan.

Heb os, mae’r cynhyrchiad yma eto’n brawf pendant o allu’r Cymry i greu cynyrchiadau gafaelgar a chofiadwy. Rhwng ‘Llwyth’ a ‘The Devil Inside Him’ codwyd fy nghalon am ddyfodol y ddrama yng Nghymru. Ymlaen, ymlaen…!

‘For Mountain, Sand & Sea’ yn y Bermo fydd eu cynhyrchiad nesaf rhwng y 25ain o Fehefin a’r 10fed o Orffennaf. Mwy o fanylion drwy ymweld â www.nationaltheatrewales.org

'Holding the Man'

Y Cymro – 14/05/10

Pan ddarllenai fod y dramodydd wedi marw cyn gweld y cynhyrchiad cyntaf o'r ddrama, fedrai'm peidio â theimlo ing o dristwch sy'n aros gydol y sioe, fel cysgod dros y cyfan. O'r gweithiau diweddar, mae'n debyg mai'r ddrama gerdd 'Rent' yw un o'r enghreifftiau gorau gan y bu Jonathan Larson farw noswyl yr agoriad swyddogol. 'Holding the Man' yw'r ail, y profais yr wythnos hon.

Yn seiliedig ar y gyfrol o'r un enw, sydd wedi gwerthu miloedd o gopïau ar draws y byd, mae'r stori yn adrodd hanes Tim Conigrave (Guy Edmonds) a John Caleo (Matt Zeremes), dau gyfaill o ddyddiau ysgol, sy'n syrthio mewn cariad, ac yn treulio gweddill eu hoes (byr) efo'i gilydd. Dilynwn eu hanes o'r ysgol uwchradd yn y saithdegau, drwy'r amrywiol gynyrchiadau theatr y bu'r actor Tim yn rhan ohonynt i ryddid rhywiol a bywyd lliwgar yr 80au. I ddyn hoyw, roedd yr wythdegau yn gyffrous, yn gymysg o gyffuriau, cerddoriaeth, gwyliau a nifer diderfyn o anturiaethau rhywiol. Yn gysgod dros y cyfan oedd y cancr anesboniadwy, a ddaeth i’w adnabod fel y clefyd AIDS. Ym 1985, cafodd y ddau brofion am y firws HIV, ac yn drasig o drist, eu profi’n bositif.

Stori gariad angerddol sy yn yr ail ran, wrth i iechyd y ddau wanhau, ac wrth i’r ddau ŵr ifanc geisio parhau i fyw eu bywydau mor llawn â phosib, yng ngwyneb y gelyn cudd oedd yn lladd oddi mewn. Er mai Tim oedd yr un mwyaf gwyllt o’r ddau, John a fu farw gyntaf ym 1992 yn 32 oed. Wedi ei nyrsio hyd ddydd ei angau, a delio gydag anfodlonrwydd y tad i dderbyn salwch na rhywioldeb ei fab, mae Tim yn bwrw ati (yn ei waeledd) i gyfansoddi stori a drama am ‘The First Boy I Loved’ a ddaeth maes o law i’w alw’n ‘Holding the Man’ sef term sy’n perthyn i reolau peldroed Awstralia, sy’n cael ei gydnabod fel trosedd.

Bu farw Tim ym 1994, yn 35 mlwydd oed, flwyddyn yn unig cyn cyhoeddi ‘Holding the Man’ am y tro cyntaf. Yn 2006, yn sgil poblogrwydd eithriadol y gyfrol ar draws y byd, aeth Tommy Murphy at i addasu’r gwaith yn ddrama lwyfan, er mwyn cadw stori a neges y ddau yn fyw.

Does na’m dwywaith fod stori ddirdynnol o drist y ddau yn cydio’n ddwfn yn yr emosiynau. Brofais i erioed gynulleidfa lawn y Trafalgar Studios mor llonydd o dawel, wrth i’r dagrau ddisgyn tua diwedd y sioe. Clod yn wir i’r cyfarwyddwr David Berthold ac i’r addasydd Tommy Murphy am ddelio mor gelfydd â’r deunydd sensitif.

Mae gan bob cyfarwyddwr neu gynllunydd ei arddull unigryw, a hawdd iawn oedd gweld stamp Brian Thomson, cynllunydd y sioe liwgar ‘Priscilla Queen of the Desert’ ar y sioe yma hefyd. Roedd yma feddwl gofalus i’r set a’r goleuo, a’r cyfan wedi’i briodi’n berffaith gyda’r digwydd. Yn wledd i’r llygaid, wrth i fylbiau unigol y drychau colur, oleuo’n gynnil i gyd fynd â naws yr olygfa. Felly hefyd y llawr oedd yn newid ei liw drwy hud y dawnsio disgo, hyd at goch y peryg wrth i’r firws gydio.

Mae yma’n sicr gynhyrchiad y byddai’n ei gofio am amser hir. Nid yn unig am y deunydd a’r set, ond am berfformiadau cry’r cwmni cyfan, sy’n cynnwys Jane Turner o’r gyfres ‘Kath & Kim’, Simon Burke, Oliver Farnworth ac Anna Skellern. Roedd y pum munud o gymeradwyaeth lawn ar y diwedd, yn dyst i lwyddiant y sioe, a chof da'r ddau dan sylw.

Mae ‘Holding the Man’ i’w weld yn y Trafalgar Studios tan y 3ydd o Orffennaf.

'The Habit of Art'

Y Cymro – 07/05/10

Dwi’n cofio ymweld â Llundain tua deng mlynedd yn ôl, gyda’r bwriad o geisio gweld cymaint o theatr ag oedd yn bosib, dros gyfnod o 3 diwrnod. Dwi’n meddwl imi lwyddo’n rhesymol o dda, o be gofiai, wrth fedru dal ‘Beauty and the Beast’, ‘Spend, Spend, Spend’, ‘Phantom of the Opera’, ‘Whistle Down the Wind’ a drama newydd Alan Bennett, ‘The Lady in the Van’. Roeddwn i’n ffan mawr o waith Bennett, byth ers imi gael fy swyno gan y gyfres ‘Talking Heads’ ac yn ddiweddarach ‘The History Boys’.

Bellach, mae’r un tîm llwyddiannus, sef y cyfarwyddwr Nicholas Hytner, yr actorion Richard Griffiths a Frances De La Tour a’r dramodydd unigryw Alan Bennett, yn ôl ar lwyfan y Theatr Genedlaethol gyda’i ddrama newydd ‘The Habit of Art’.

Hanes cyfeillgarwch, neu fywyd carwriaethol dau eicon celfyddydol Prydeinig sydd wrth wraidd y ddrama sef y bardd W H Auden (Richard Griffiths) a’r cyfansoddwr Benjamin Britten (Alex Jennings). Cymeriadau cymhleth ac eto unigryw'r ddau, a ddenodd Bennett at eu stori, ynghyd â’r myrdd o straeon lliwgar am fywyd a phersonoliaeth Auden, wedi iddo ddychwelyd i Rydychen wedi cyfnod yn yr Amerig. O ddarllen rhagarweiniad i’r ddrama, mae’n debyg mai drama am y ddau oedd y syniad gwreiddiol, ond wedi tipyn o anghytuno gyda Hytner dros y cynnwys, lleolwyd y ddrama yn yr ystafell ymarfer.

Drama o fewn drama sydd yma yn y bôn, ac mae gwylio’r berthynas rhwng yr actorion a’u cymeriadau, y criw llwyfan a’r testun, a’r awdur a’i waith yn hynod o ddiddorol. Drwy gynnwys yr awdur ‘Neil’ (Elliot Levey) a’r rheolwr llwyfan ‘Kay’ (Frances De La Tour), cafodd Bennett gynnwys yr holl ddadleuon o blaid neu yn erbyn ei waith gwreiddiol, sef y ddrama ‘ Caliban’s Day’ sy’n cael ei ymarfer gan y cwmni. Prif naratif neu’r ‘ddyfais’ a ddefnyddir i ddweud y stori yn y ddrama wreiddiol yw’r newyddiadurwr ‘Humphrey Carpenter’ (Adrian Scarborough) a fu’n gyfrifol am gyfansoddi cofiant i’r ddau fonheddwr dan sylw.

Auden yw canolbwynt y stori, sy’n aros am ymweliad un o’r myrdd o ‘rent boys’ amrywiol, a fu’n ymwelwyr cyson â’i loches yng Ngholeg Christ Church. Pan gyrhaedda ‘Carpenter’, mae’r camddealltwriaeth yn hynod o ddoniol, a’r llinell anfarwol “But I’m with the BBC” yn dal i atsain yn fy nghlustiau! Pan gyrhaedda ‘Stuart’ (Stephen Wight), mae’r llanc ifanc yn dod yn gymaint o ran o’r brif stori a’r ddau fonheddwr enwog, a’r trydydd cymeriad yma sy’n rhoi gwerth i neges y ddrama.

Y tro yn y ddrama roddodd y mwynhad mwya’ imi, sef y diweddglo. Y ddau enw mawr, yn dadlau mai eu cymeriadau hwy, ddylai gael y gair olaf, wrth i Auden ddyfynnu ei gerdd am farwolaeth Yeats; “Time that is intolerant / Of the brave and innocent... Worships language and forgives / Everyone by whom it lives; Pardons cowardice, conceit, Lays its honours at their feet...”.. Hawdd ydi cytuno gyda’r actor, ac yn wir mae’r gerdd yn dweud y cyfan. Wedyn dadl yr awdur. Beth am y llanc ifanc? Y trydydd cymeriad. Eu hysbrydoliaeth? “The great men’s lives are neatly parcelled for posterity, but what about us? When do we take our bow? Not in biography. Not even in diaries.” A thrwy gwestiynu diniwed y llanc ifanc, rywsut, mae bywyd a gwaith y ddau arall yn troi’n ddibwys, a holl sylw’r ddrama arno ef.

Felly hefyd yng ngeiriau olaf yr awdur cyn ymadael : “But about the play. I am right, aren’t I? There is always somebody left out, one way or another.” Wrth i’r Rheolwr llwyfan ddiffodd golau'r ystafell ymarfer wag, mae’r neges yn glir...

Mae ‘The Habit of Art’ i’w weld yn Theatr Lyttleton tan 19eg o Fai cyn mynd ar daith genedlaethol (gyda chast newydd) yn yr Hydref. Mynnwch eich tocynnau nawr!