'Deep Cut'

Y Cymro – 20/3/09

Cynhyrchiad Sherman Cymru o ‘ddrama’ Philip Ralph, ‘Deep Cut’ sydd wedi rhoi’r chwilen yn fy mhen yr wythnos hon. Roeddwn i’n falch iawn o fedru derbyn y gwahoddiad i weld y cwmni yn perfformio yma yn y Tricycle yn Llundain, wedi’r llwyddiant yn yr Ŵyl yng Nghaeredin fis Awst diwethaf. Braf iawn hefyd oedd gweld rhai o feirniaid mwya’ craff Llundain yn ein plith megis Michael Billington o’r Guardian a Nicholas de Jongh o’r Evening Standard.

Ond y ‘ddrama’ neu’r cyflwyniad efallai, barodd i’r chwilen nythu yn fy mhen, a honno’n chwilen go fawr, o fynd i gwestiynu’n ‘mhellach. Beth yw diben drama? Ai i addysgu ynteu i adlonni? Cwestiwn Oesol efallai, ac un rhy fawr i fachgen o Ddyffryn Conwy ddechrau mela â hi ar fore braf ym mis Mawrth! Ond cwestiwn teg yn y cyd-destun hwn.

Rhyw brofiad ddigon od, os nad annifyr, oedd gwylio’r cyflwyniad hwn. Petawn i’n onest, roedd mymryn o siom, wrth i’r cymeriad ‘Des James’ (Ciaran McIntyre) ddechrau hel atgofion am ei ferch ‘Cheryl James’ a fu farw yng ngwersyll milwrol Deepcut, Surrey ym mis Tachwedd 1995. Ynghanol ei araith, daeth ‘Doreen James’ (Rhian Morgan) i’r llwyfan gyda ffôn symudol yna dŵr i’w gŵr, ac yntau yn cydnabod y ddwy anrheg, cyn cyflwyno ei wraig i’r gynulleidfa, fel cyd-actor yn eu stori. Buan iawn, cawsom ein cyflwyno i gyfaill Cheryl, y cymeriad lliwgar ‘Jonesy’ (Rhian Blythe) o’r Rhyl, ac acen Ogleddol angerddol Rhian yn ategu hynny i’r dim. I’r pair storïol, cyflwynwyd inni’r newyddiadurwr ‘Brian Cathcart’ (Robert Bowman) oedd hefyd yn portreadu’r cymeriad ‘Lieutenant Colonel Nigel Josling’. ‘Nicholas Blake QC’ (Simon Molloy) a ‘Frank Swann’ (Robert Blythe) oedd hefyd yn dyblu fel yr aelod seneddol ‘Bruce George’. Roedd cyfan fel llys barn, gyda phawb yn cyflwyno’i bwt er mwyn rhoi inni ddarlun cyflawn o’r hyn a ddigwyddodd yn y gwersyll erchyll hwn, gan geisio egluro sut y bu farw Cheryl, er gwaetha’r dyfarniad swyddogol ei bod hi wedi cyflawni hunanladdiad.

Peidiwch â’n ngham-ddallt i. Roedd yr hyn a gyflwynwyd yn ddirdynnol, yn emosiynol ac yn hynod o bwerus - un o’r darnau theatr fwya' pwerus imi’i weld ers tro, Clod i’r cast a’r cwmni am hynny. Ond fe darddodd y siom o fy nisgwyliadau. Wedi clywed cymaint o glod am y cynhyrchiad, roeddwn i’n disgwyl chwip o ddrama deuluol, ac felly roedd yr arddull o gyflwyno’r stori a’r dystiolaeth yn groes i’r hyn ddychmygais i, ac felly’n fwy anodd setlo i’r stori.

Does 'na’m dwywaith fod yr angen am fedru yngan yr hyn sy’n cael ei ddatgan yn y cyflwyniad yma. Mae rhwystredigaeth rhieni Cheryl i’w glywed yn amlwg, ac annhegwch y llywodraeth a’r Sefydliad milwrol i ddatgan y gwirionedd yn sarhad pur ar fywydau’r pedwar ifanc a fu farw yn y gwersyll rhwng 1995 a 2002.

Yn sicr, mae’r gwaith yn addysgu, gan obeithio y bydd o’n llwyddo i agor llygaid y deillion doeth sydd wedi bod yn delio gyda’r achosion cyhyd. Ond beth am yr adlonni? Cryfder y gwaith ydi’r arddull llys-barn slic, sy’n plymio’r drwy’r pentyrrau o bapurau a thystiolaethau'r swyddogion a’r cyfeillion. Roedd portread Rhian Morgan o’r fam drallodus yn hynod o effeithiol ac emosiynnol, a Rhian yn amlwg, unwaith yn rhagor, wedi mynd ymhell o dan groen y cymeriad, gan roi inni bortread cofiadwy am sawl rheswm. Felly hefyd gyda Ciaran McIntyre fel y tad rhwystredig, sy’n cynnal rhan helaeth o’r stori, drwy ei atgofion am gannwyll ei lygad. Clod hefyd i Rhian Blythe, a enillodd Wobr actores orau’r ŵyl ymylol yng Nghaeredin am ei phortread o’r ‘Jonesy’ lliwgar, ac er imi fwynhau ei phortread yn fawr, mae’n rhaid imi fod yn onest a datgan y byddwn i wedi dyfarnu’r Wobr i Rhian Morgan heb os.

Clod felly i’r Cymry unwaith yn rhagor, a hynny gan rhai o feirniaid mwya’ craff Llundain yn ogystal. Clod i’r Sherman am fynd i’r afael â phwnc mor gyfoes a pherthnasol i’n cyfnod ni, a stori oedd, ac sydd angen ei dweud. Gobeithio bod Bwrdd ein hannwyl Theatr Genedlaethol yn gwylio gwaddol y Sherman, sy’n amlwg yn arwain y ffordd ar hyn o bryd.

Mae’r briw dwfn yn parhau i beri poen meddwl i’r teuluoedd, a mwya’n byd meda’r weld yr annhegwch, gorau’n byd. Mae ‘Deep Cut’ i’w weld yn y Tricycle tan Ebrill 4ydd. Mwy o fanylion ar www.tricycle.co.uk