'Gypsy'

Y Cymro 14/08/15 

Tra bod pawb arall yn heidio tua mwynder Maldwyn, llusgo’n hun i’r Savoy wnes i (dan frathiad go hegar o enau’r ‘ci du’) er mwyn ymuno yn y llu sydd eisoes wedi canmol portread ‘perffaith’ Imelda Staunton o ‘Rose’ yn y ddrama gerdd ‘Gypsy’.

Wythnos briodol iawn i weld y sioe wefreiddiol hon am fam ‘eisteddfodol’ sy’n mynnu gwthio ei ‘phlant’, ac yn arbennig felly ei merch ei hun – y ‘Jane’ benfelen berffaith yn gyntaf, ac wedyn yr enwog  ‘Gypsy Rose Lee’ i lygaid y llwyfan.  Er gwaetha pawb a phopeth, a’r ffaith hynod o greulon nad oes gronyn o dalent yn perthyn i’w ddwy, mae’r ‘Rose’ gegog a llawn hyder yn ddall o realiti’r sefyllfa. Y gwirionedd creulon sy’n codi dagrau diffuant iawn erbyn y diwedd yw mai methiant gyrfa’r fam sy’n gyfrifol am wthio a bwlio’r ‘plant’ o flaen cynulleidfaoedd Vaudeville'r cyfnod.

Er imi brynu tocyn dros flwyddyn yn ôl i weld y sioe yn ei chartref chwarelyddol creadigol yng Ngŵyl Chichester, methais â chyrraedd y fan honno, a bûm yn cicio’n hun am flwyddyn gyfa am fethu’r wledd.  Erbyn hyn, mae’r tocynnau fatha aur, a’r prif reswm heb os nag oni bai ydi portread gwefreiddiol Imelda Staunton sy’n hawlio’r llwyfan o’r cychwyn hyd dduwch y diwedd.  Un o’r portreadau hynny sy’n gyrru iâs oer i lawr y cefn, ac yn naddu’i le haeddiannol yn y cof.  Erbyn diwedd yr Act Gyntaf, a’i ‘phlant’ wedi ffoi,  a’r dyfodol yn edrych yn unig ac oer, mae ei datganiad di-fai o’r gân glasurol ‘Everything’s Coming Up Roses’ yn ein paratoi’n berffaith ar gyfer corwynt yr ail act.

Ar gwrs ffilm ryngwladol sawl blwyddyn yn ôl, mi ddysgais am bwysigrwydd taith y prif gymeriad, ddylai fod yn ddigon cryf i gynnal diddordeb y gynulleidfa.  Cyfrinach y daith (a llwyddiant y stori) yw lle i gychwyn y daith, er mwyn caniatáu digon o filltiroedd emosiynol i’w godro. Byddai rhai yn dadlau bod ‘Rose’ druan wedi cyrraedd diwedd ei thaith ar gychwyn y sioe. Ond cryfder cywaith Jule Styne, Stephen Sondheim ac Arthur Laurents yw gwthio’r cymeriad i’w eithaf, a gogoniant Imelda Staunton yw cyfiawnhau pob eiliad o’r daith ddramatig honno.

Mae’r sioe hefyd yn llawn o ganeuon adnabyddus sy’n fêl i’r glust fel ‘Some People’, ‘Together, Wherever we go’, ‘Small World’ a’r anfarwol ‘Everything’s Coming up Roses’.  Llifai môr o atgofion yn ôl am Iola Gregory yn y ffilm wych ‘Rhosyn a Rhith’ wrth geisio achub ei sinema leol; y diweddar Cilla Black, Lilly Savage (Paul O’Grady) a Barbara Windsor yn ail-fyw’r gân adnabyddus arall ‘You Gotta Get a Gimmick’ ar lwyfan y Royal Vareity; a mam yn fy ngorfodi fel plentyn 8 oed i wisgo fel ‘Gypsy Rose Lee’ a minna fawr callach mai seren striptease oedd prif enwogrwydd honno!!

Yn seiliedig ar atgofion ‘Gypsy Rose Lee’ am ei mam o 1957, mae’r ddrama gerdd yn cael ei harddel fel un o’r goreuon, a hynny gan amla’ yng nghyswllt portreadau anfarwol y goreuon o’r ‘fwystfil o fam’ neu’r ‘fam llwyfan eithafol’ sy’n cynnwys  Ethel Merman, Angela Landsbury, Patti LuPone, Bette Midler  a bellach Imelda Staunton.

Mae yna ambell docyn ar gael, gyda’r rhataf (yng nghefn y stalls) am gyn lleied â £24.  Ond mae’n rhaid i’r llen terfynol ddisgyn ar y 28ain o Dachwedd eleni, cyn i Imelda Druan ddisgyn yn un swp, wedi’r daith emosiynol, angerddol a chwbl drydanol.

'Alpha Beta'

Y Cymro  24/07/15

Tybed faint ohonoch sy’n cofio John Ogwen a Maureen Rhys yn portreadu’r gŵr a’r wraig wrthryfelgar yng nghyfieithiad Gwenlyn Parry o ddrama Ted Whitehead, ‘Alpha Beta’? Yn y Royal Court ym 1972 y llwyfannwyd y gwreiddiol dadleuol a phrin iawn iawn bu’r cynyrchiadau ohoni wedi hynny. Diolch byth am y perl o theatr fechan y Finborough sy’n enwog am ail-lwyfannu’r clasuron coll yma, sy’n llyfrgell werthfawr o lenyddiaeth y llwyfan.

Hawlfraint Archifdy Gwynedd / Theatr Cymru

Frank a Norma Elliot yw’r cwpl priod sy’n amlwg yn cael anhawster mawr i fyw gyda’i gilydd ac wedyn ar wahan. ‘Cignoeth’ a ‘chreulon’ oedd yn poenydio fy sylw drwy gydol y tair act, wrth i’r ddrama geisio adlewyrchu onestrwydd neu ffug barchusrwydd y briodas draddodiadol. 

Wrth gamu dros drothwy’r theatr 60 sedd sy’n hen gyfarwydd imi bellach, cefais sioc bleserus iawn o weld goruwch ystafell y dafarn fechan wedi’i weddnewid i fod yn fflat foethus, fodern, wen a chlinigol Mr a Mrs Elliot. Roedd hi’n amlwg fod cynhyrchiad Purni Morell am ein gwahodd i ganol bywyd a gwrthdaro’r ddau. Cawsom ein hannog i eistedd ble y mynnem, a’r dewis helaeth yn cynnwys soffa foethus lwyd, bwrdd bwyd a chadeiriau modern, meinciau pren gwladaidd (ffug modern!) neu ar riniog y ffenest  lydan. O’n cwmpas roedd amrywiaeth o lampau cyfoes o bob lliw a llun, a golau naturiol yn ffrydio drwy ffenestri niwlog y gofod. A bod yn gwbl onest efo chi, faswn i wedi medru mudo’n hawdd iawn i’r hafan fodern glyd, nepell o fonedd Chelsea!

Pan ddychwel Frank (Christian Roe) adref ar gychwyn y ddrama, mae’n amlwg o’i osgo a’i ymddygiad bod coelcerth o dân gwyllt yn mudlosgi oddi mewn. Felly hefyd gyda’i wraig Norma (Tracy Ifeachor) sydd wrthi’n brysur yn gwyngalchu’r muriau’r ‘cartref’. Dro ar ôl tro, roeddwn yn gwingo dan orthrwm y gŵr ac yna yn cael fy ngwylltio gan boen meddwl y wraig. Carchar o gariad creulon sy’n  bwlio’r gynulleidfa i ochri gyda’r naill neu’r llall, dro ar ôl tro. 

Er nad oeddwn wedi camu i run theatr (nac yn wir wedi gadael y groth!) pan lwyfannwyd y gwreiddiol, mae’r ddrama’n parhau i fod yn astudiaeth greulon (neu rhy onest efallai?) o’r stad briodasol. Yr hunanoldeb materol o fethu byw arwahan, (morgais, plant, cartref a char) ac eto'r angen ysbrydol a chorfforol am ryddid rhywiol, llonyddwch ac asbri hwyl!  Deunydd deugain mlynedd oed  sy’n dal yn gyfoes yn yr oes hon o ysgariad neu’r ‘open relationships’ bondigrybwyll sy’n bla ymysg cyplau ifanc, wedi’u dal yn y Wê o ddewis dyddiol.

Diddorol oedd darllen am brofiad John Ogwen yn Aberystwyth gyda’r ddrama ”…o’r dechrau teimlai’r ddau ohonom (a thrafodwyd hyn yn ystod yr egwyl gyntaf) fod y gynulleidfa’n ochri gormod gyda’r gŵr ffraeth miniog ei dafod, a rhywsut ddim eisiau gweld safbwynt y wraig. O ddechrau’r ail act, gan ddefnyddio’r un ddeialog, wrth reswm pawb, rhoddais fwy o gasineb yn y dweud. Teimlodd y ddau ohonom y gynulleidfa’n dechrau newid a’r syniad yn tyfu yn eu plith fod bai mawr o’r ddwy ochr am y tor-priodas yn y ddrama”.

Drwy gydol y tair act – sy’n cael ei lifo’n un cyfanwaith 90 munud yma, cefais fy nhynnu o un ochr i’r llall gan gyfarwyddo ac actio medrus y cwmni.  Ai salwch meddwl y wraig oedd i’w feio ta brynti’r gŵr? Ai brynti blacmel y wraig sy’n carcharu rhyddid y gŵr? Cyfoeth o haenau diddiwedd y nionyn, sy’n siŵr o dynnu dagrau. Gwych iawn.

Yn anffodus, mae’r cynhyrchiad wedi dod i ben erbyn hyn. Tybed ydi hi’n bryd am ail-lwyfaniad o’r gwreiddiol Gymraeg…? Neu o leia cael gweld John a Maureen ar lwyfan eto…?!

'King Charles III'

Y Cymro 17/07/15

Roeddwn i wedi bwriadu bwrw golwg dros yr arlwy ragorol sydd ar ddigwydd yn yr ŵyl ‘ffrinj’ ymylol eleni, ond roedd hynny cyn imi gael y cyfle i ail-glywed drama, ac yn wir cynhyrchiad weles i’n Llundain ma, rai misoedd yn ôl.

Dwi wedi dewis i sôn am y ddrama wych ‘King Charles III’ a gafodd ei lwyfannu’n wreiddiol yn yr Almeida, cyn cael ei ail-lwyfannu ynghanol y ddinas. Roeddwn i mor hapus o glywed bod BBC Radio 3 wedi dewis addasu’r clasur cyfoes hwn, a gafodd ei ddarlledu nos Sul diwethaf. 

‘Beth petai…?’ oedd man cychwyn sawl nofel i’r diweddar Eirug Wyn, a beth petai’r Frenhines Elizabeth II yn marw?, yw man cychwyn drama wych Mike Bartlett. Fe agorodd y cynhyrchiad gyda requiem draddodiadol yn cael ei ganu yng ngolau cannwyll gan y cast cyfan. Requiem angladdol y Frenhines bresennol, cyn i’r cecru a’r hanes dychmygol (sy’n anghysurus o real) gychwyn rhwng y Llywodraeth Brydeinig a’i disgynnydd, y Brenin Charles III (Tim Pigott-Smith) a’i wraig Camilla (Margot Leicester).  Cyn i’r cymeriadau gael eu henwi ar lwyfan, (ac yn fwy felly o’r fersiwn radio) roedd yr eironi o wybod am fywydau real y cymeriadau hanesyddol a chyfoes yma, yn donnau diddiwedd o is-themâu a dyfnder dramatig.

Mawredd y ddrama imi ydi camp Bartlett i’w gyfansoddi ym mhatrwm barddoniaeth Shakespeare – llinellau deg sillaf gydag ambell odl bwrpasol sy’n tanlinellu’r gic! Roedd hyn yn gwbl fwriadol, ac yn agor wedi hynny ar gyfoeth o gyfeiriadaeth am drasiedïau hanesyddol y Meistr ei hun, gan gynnwys y Brenin Llŷr, Macbeth, Henry IV, V a VI a llawer mwy.  Campwaith yr addasiad radio ydi medru creu’r darlun ac awgrym gyda sain a cherddoriaeth bwrpasol, yn enwedig felly gyda presenoldeb yr ysbryd Diana, sy’n dychwelyd i rybuddio a chynghori ei chyn-ŵr a’i meibion.

Dro ar ôl tro, yn ystod y perfformiad ac yn fwy felly yn nhawelwch fy nychymyg wrth wrando ar y wledd eiriol weledol drwy donfeddi’r radio (gwledd y byddwn i’n wir yn annog i hunan-bwysigion BBC Radio Cymru WRANDO arno a DYSGU ohono!), cefais wefr o wybod am wirionedd posib yr hyn oedd yn digwydd.  Mae’r geiriau yn gyforiog o gyfeiriadaeth a’r arlliw ac awgrym o drasiedïau’r gorffennol, yn fwynhad pur. Fel gyda’r rhybuddion dirifedi am berygl pŵer a hunan hyder yn nhrasiedïau’r Groegiaid, a fyddai’n gyfarwydd i ganran fechan o gynulleidfa Shakespeare, mae troad y rhod i ninnau'r un mor bwerus.

Beth bynnag fo’ch chwaeth wleidyddol am y teulu breintiedig hwn, dyma ddrama sydd yn agor y drws ar drafodaeth a rhagwelediad posib o’r hyn a all ddigwydd.  Beth fydd ein tynged wedi colli’r teyrn fu’n ‘gofalu’ drosom (neu fu’n godro’r system?!) am 63 o flynyddoedd? A hithau bellach wedi teyrnasu am gyfnod hirach nag oedran llawer i wleidydd presennol, beth fydd ymateb y llywodraeth pan fydd olynydd newydd yn cael ei goroni?  Mae’r ddrama’n archwilio’r tir ffrwyddlon hwn, ac yn ôl Bartlett ei hun, wedi ei orfodi i archwilio’r ‘beth petai…?’ o bob cyfeiriad. Tybed os mai gwir (a theg?) yw’r honiad bod ateb i bopeth drwy fynd yn ôl dros hanes yr hyn a fu?

Os na chawsoch gyfle i glywed y ddrama dros y penwythnos, rwy’n eich annog i geisio ei glywed ar wefan BBC Radio 3.  Mae’r ddrama ar gael i ‘wrando eto’ am dros 20 diwrnod, o’r wythnos hon. Plîs gwnewch…

'The Curious Incident of the Dog in the Night time' & 'Death of a Salesman'

Y Cymro 10/07/15

Y tro dwetha imi weld Siôn Daniel Young (yn ei drôns) ar lwyfan oedd yng nghynhyrchiad gwreiddiol Sherman Cymru o ddrama Dafydd James, ‘Llwyth’. Siôn oedd yn portreadu’r llanc ifanc hoyw bymtheg oed, ac yntau bryd hynny, eisoes ar ei ail flwyddyn yn Academi Frenhinol yr Alban.  Erbyn hyn, mae Siôn yn serennu yng nghynhyrchiad gwych y National Theatre o ‘The Curious Incident of the Dog in the Nighttime’ . 

Christopher, llanc awtistig pymtheg oed (unwaith eto) yw prif gymeriad y stori hudolus hon, a hanes ei frwydr meddyliol, corfforol a dyddiol yw’r addasiad yma o nofel wych Mark Haddon.  Er imi gael y cyfle i weld y cynhyrchiad gwreiddiol nôl yn 2013, gyda Luke Treadway yn cipio sawl gwobr fel actor gorau’r cynhyrchiad, roedd portread Siôn o’r bachgen bregus gystal os nad gwell.

Fyddwn i wir yn annog unrhyw un sy’n caru’r THEATR i weld y cynhyrchiad. Dyma, imi, ydi enghraifft wych o gyd-weithio theatrig yn ei holl ogoniant, o’r set i’r sain, y goleuo i’w goreograffi, y cyfarwyddo a’r cyfanwaith, i gyd yn blethiad llwyddiannus o weledigaeth theatrig ar ei orau.  Y prawf gorau o hynny oedd ymateb fy nghyd-gydymaith ar yr ymweld yma â Theatr y Gielgud yn Llundain. Er nad yn fynychydd cyson o’r theatr, roedd ei holl sylw a syfrdan ar swyn y cynhyrchiad a diwedd yr act gyntaf yn ennyn yr ymateb gorau posib i wychder theatr byw.

Yn yr Oes anodd yma ble mae salwch meddwl i bob oed ar gynnydd, mae hon yn stori a neges bwysig ynglŷn â’n gweledigaeth a’n dealltwriaeth ni o’r byd a’n cyd-destun ynddo. Roedd y chwys a’r dagrau ar gorff Siôn yn brawf amlwg o’i daith feddyliol a chorfforol, wrth gyflawni'r holl weithredoedd a symudiadau ar y llwyfan o’n blaen.

Mae gyrfa Siôn, sy’n wreiddiol o Gaerdydd, eisoes ar garlam, wedi portreadu’r prif gymeriad Albert yn nghynhyrchiad y National Theatre o ‘War Horse’ ac hefyd wedi bod yn rhan o sawl cynhyrchiad gyda National Theatre Wales.

Braf hefyd oedd gweld mai Cymro o Bontypŵl, Matthew Trevannion oedd un o’i gyd-actorion.  Mae Matthew hefyd yn ddramodydd a cafodd ei ddrama gyntaf ‘Bruised’ ei lwyfannu gan Clwyd Theatr Cymru  ddwy flynedd yn ôl a ‘Leviathan’ gan Sherman Cymru eleni.

Dau actor ifanc sydd â gyrfaoedd disglair iawn ar lwyfannau’r wlad.

Cyn cloi, rhaid imi sôn am gynhyrchiad gwych yr RSC o ddrama ‘fawr’ Arthur Miller, ‘Death of a Salesman’. Dwi di sôn dros y blynyddoedd am bwysigrwydd ceisio gweld cynhyrchiad safonol a chadarn o’r dramâu mawr yma, er mwyn i’r cynhyrchiad ar y llwyfan ddod â’r cymeriadau a’r geiriau marw ar bapur yn fyw. Ar lwyfan ac nid mewn llyfrgell mae cartref POB drama, ac os nad ydi gweledigaeth y cyfarwyddwr neu bortreadau’r actorion yn tanio’r tân gwyllt, tydi gwir effaith y wledd o goelcerth ddim i’w weld.

O gamau llusgedig a blinedig cyntaf Anthony Sher ar y llwyfan, mae’r truan ‘Wille Loman’ yn fyw o flaen ein llygaid, felly hefyd ei wraig druenus a hir-ddioddefus ‘Linda’ (Harriet Walter). Dau bortread pwerus o’r rhieni sy’n cael eu mawrygu gan ffrwydradau ffantastig eu meibion ‘Biff’ (Alex Hassell) a ‘Happy’ (Sam Marks). 

Gyda llaw, os yn ffan o waith Miller, mae’n rhaid ichi wylio’r wledd o gynhyrchiad o’i ddrama ‘All My Sons’ gyda David Suchett a Zoë Wannamaker sydd ar gael dros y wê am £3.99 drwy ymweld â www.digitaltheatre.com

Dau gyfanwaith o gynhyrchiad sy’n werth eu gweld. Beth am benwythnos yn Llundain i brofi’r wefr?  Mae ‘Curious Incident’ i’w weld yn Theatr Gielgud a ‘Death of a Salesman’ yn y Noël Coward tan y 18fed o Orffennaf.