'Earthquakes in London'

Y Cymro – 28/10/11

Tra bod y rhan fwyaf o adolygwyr Llundain yn heidio am adeilad y National Theatre ar lannau’r Tafwys, i weld drama ddiweddara Mike Bartlett sef ‘13’, mynd am Theatr Richmond wnes i, i weld drama gynharach ganddo, sef ‘Earthquakes in London’. Dyma gynhyrchiad teithiol gan y Theatr Genedlaethol, ac yn ôl yr adolygiadau cynnar a ddaeth i law, yr un syniadau, themâu a theipiau o gymeriadau, sydd yn y ddwy. Y peryg mawr efallai o fod yn or-ddibynnol ar yr un dramodwyr, dro ar ôl tro, heb ddim byd newydd i’w ddweud.

Diwedd y byd yw’r brif thema, a’r ffaith ein bod ni, deiliaid diweddara’r blaned ryfeddol hon yn araf ddinistrio’r hinsawdd, ac yn peryglu gwledydd y trydydd byd. Diflaniad a dinistriad pentrefi anghysbell Affrica, difodiant yr arth wen, gwanc y cwmnïau teithio cyfoethog a’i dymuniadau i ymestyn maesydd awyr a’r nifer o awyrennau sy’n cludo deiliad tai haf o Brydain i bellafoedd y byd. Ydi, mae bob un yn ddadl bwysig, ond dwi wedi syrffedu bellach ar yr un driniaeth ddramatig sy’n cael ei fwrdro gan bob dramodydd. Yr un ffeithiau, ffaeleddau a’n Ffawd.

Gwta flwyddyn yn ôl, ac o bosib, tua’r un cyfnod a phan agorodd y cynhyrchiad gwreiddiol o ‘Earthquakes in London’ yn y Cottesloe, fe welais ddrama arall gan y Theatr Genedlaethol o’r enw ‘Greenland’. Yma eto, yr un dadleuon, yr un pentrefi Affricanaidd, yr un cymeriad mewn siwt arth polar a’r un problemau a barodd i’r gynulleidfa gadw draw, adolygiadau anffafriol a chau cynnar.

Un gwahaniaeth y tro hwn yw’r ffaith mai cyd-gynhyrchiad rhwng cwmni theatr Headlong, sef cwmni’r cyfarwyddwr Rupert Goold a’r Genedlaethol sydd dan sylw, a dyma unig achubiaeth y cynhyrchiad yn fy marn i. Fel gyda'i gynhyrchiad llwyddiannus a hudolus o ‘Enron’ dro yn ôl, cafwyd yr un driniaeth theatrig y tro hwn - cyfuniad o daflunio, dawnsio a chanu; golygfeydd byr, byrlymus a thro yn eu cynffon. Ychwanegwch at hynny set ar dro chwaethus un o fy hoff gynllunwyr, Miriam Buether, goleuo celfydd Tim Mitchell a cherddoriaeth Alex Baranowski, ac mae’r cynhwysion sicr yma ar gyfer llwyddiant ysgubol. Pam felly fy mod i wedi syrffedu’n llwyr yn Richmond, ac wedi dwys ystyried gadael yn yr egwyl, fel sawl un arall?

Rhaid i’r bai ddisgyn ar y sgript. Llawer rhy hir, angen ei olygu, meddwi ar eiriau a delweddau. Dadlau hyd syrffed heb symud ymlaen. Un teulu yw canolbwynt y stori, ac yn benodol, tad a thair chwaer sydd â syniadau gwahanol am achub y byd, dros gyfnod eang rhwng 1968 a 2525. ‘Sarah’ (Tracey-Ann Oberman) yr hynaf, sydd bellach yn Weinidog yr Amgylchedd yn y Llywodraeth ac sy’n cwffio’n feddyliol rhwng cyfalaf a’i chydwybod, ‘Freya’ (Leah Whitaker) sy’n feichiog a hunanddinistriol sy’n poeni am ddyfodol y byd i’w babi heb ei eni, a’r myfyriwr hedonistaidd ‘Jasmine’ (Lucy Phelps) sy’n smocio, yfed a chael ei defnyddio gan blacmeliwr Affricanaidd, sy’n ceisio dial ar ei chwaer. Pob un, mewn un ffordd neu’i gilydd, wedi’u heffeithio gan farwolaeth gynnar y fam i ganser, a diflaniad y tad, ‘Robert’ (Paul Shelley) i bellafoedd yr Alban, wedi sylweddoli’n gynnar yn ei yrfa am effaith dinistriol yr awyrennau a’u hallyriant ar ddyfodol y blaned.

Ychwanegwch at hynny'r gwŷr anffyddlon a diog, y cariadon lliwgar a lluosog, llais a phresenoldeb y plentyn heb ei eni, y plant presennol sy’n poeni mwy am eu Playstations na’r pegynau Polar, ac fe gewch chi flas, diflas iawn o’r lobsgóws diddiwedd o ddatganiadau gwleidyddol sy’n cael eu lleisio. Wedi cyrraedd 2525, a’r fam wedi cyflawni hunanladdiad drwy daflu’i hun oddi ar bont Waterloo (i gyd yn ôl y ‘Gair’ mae’n debyg, y daw proffwyd i’r rhybuddio a’n hachub yn y presennol) roedd adlais o ddrama epig Kushner, ‘Angels in America’, wrth inni gael ein tywys i’r ‘Nefoedd’, ac edrych yn ôl, ar yr hyn a fu / fydd, yn yr Oes sydd ohoni.

Neges gyfoes bwysig heb os, ond gormod o bwdin, a all dagu a drysu gwir fwriad y cyfan.

Mae ‘13’ i’w weld ar hyn o bryd yn y National Theatre a ‘Earthquakes in London’ ar daith tan ganol Tachwedd, ac wedi Richmond yn ymweld â Rhydychen a Chaergrawnt (hynny, ynddo’i hun, yn adrodd cyfrolau!).

Dyfodol y Theatr Genedlaethol

Y Cymro 21/10/11

Dwi di bod yn amyneddgar iawn hyd yma, ers y newid yn arweinyddiaeth ein Theatr Genedlaethol. Y gobaith mawr ym mhenodiad Arwel Gruffydd y bydd newid, ac arweiniad artistig clir a chyffrous. Ond yn anffodus, dwi heb weld llawer o hynny, sy’n peri gofid imi. Briwsion o’i waddol Shermanaidd a chawl eildwym o ail-deithio fu’r unig gynigion ar y fwydlen hyd yma, ac yna’r cyhoeddiad yr wythnos diwethaf (datganiad na dderbyniais i, gyda llaw, felly diolch i dudalennau’r Cymro am fy hysbysu o’r penderfyniad!) am deithio drama newydd Bethan Marlow yn y Gwanwyn.

Wedi’r saith mlynedd o siom gyda phenodiad Cefin Roberts, mae gwir angen arweinydd enigmatig, fydd yn gallu arwain y cwmni Cenedlaethol Cymraeg i dir uchel iawn; mae angen adennill hyder yn y cwmni a’r creu, a chynnig arweiniad clir, fydd yn cyffroi .

Diog a saff yw ail-deithio dau gynhyrchiad a fu’n llwyddiant blaenorol, felly dwi’n di-ystyrru’r daith ‘Llwyth’ a ‘Deffro’r Gwanwyn’ sy’n cychwyn ail-ymarfer yr wythnos hon, fel ei flwyddyn gyntaf. Siawns na chafodd pawb oedd wirioneddol am weld y ddau gynhyrchiad yma, eu cyfle, y tro cyntaf – mi wnes i’r ymdrech i deithio o Lundain i weld y ddwy, ac yn falch iawn mod i wedi gwneud hynny.

Y peryg o ail-deithio unrhyw lwyddiant, yw ceisio efelychu’r angerdd amrwd ac emosiwn y tro cyntaf, ac yn anffodus imi, wedi gweld ‘Llwyth’ yng Nghaeredin, a hynny am y trydydd tro, methiant oedd hynny. Does dim dwywaith bod y gynulleidfa wedi mwynhau’r ddrama, ac mae’r ffaith fod drama Dafydd James bellach yn cael ei addasu’n ffilm, yn sicr yn brawf o’i allu creadigol. Mae ei ddawn dewinol i ddal ysbryd yr oes bresennol, drwy’r dialog cyfoes a’i ymdriniaeth onest o’i fywyd a’i deimladau yn chwa o awyr iach, a dylem yn sicr fod yn adeiladu ar hynny. Ymlaen sy’n rhaid mynd, nid yn ôl. Comisynnu Dafydd i ddatblygu gweithiau newydd, gan mi wn ei fod yn byrlymu o syniadau diddorol ac mae ganddo ddigonedd i’w ddweud! I’w ffans, gobeithio y byddwch yn cefnogi ei ddrama ddiweddara i’n cwmni Cenedlaethol Saesneg (National Theatre Wales) ‘The Village Social’ sy’n cychwyn ei thaith ddiddorol o gwmpas neuaddau pentrefi ymhob cwr o Gymru'r wythnos hon.

Does gen i ddim amheuaeth y caiff ‘Deffro’r Gwanwyn’ yr un derbyniad gwresog, ond rhaid codi’r pwynt unwaith eto - beth yw diben yr holl ail-deithio? A’i codi arian i’r coffrau? - er, allai ddim a dychmygu bod teithio drama i Gaeredin am bron i bythefnos, yn mynd i ildio unrhyw broffid ariannol! Tydi ail-bolishio’r tlysau ddim am ein tywys yn nes at y lan!

A ninnau bellach yng nghysgod y brawd mawr o gwmni’r National Theatre Wales, sydd wedi swyno a gwefreiddio’u cynulleidfa dros eu blwyddyn gyntaf, gyda rhaglen lawn a chyffrous, rhaid i bethau newid. Felly hefyd gyda’r fwydlen o’u hail-flwyddyn, a gafodd ei gyhoeddi fisoedd yn ôl, ac er nad oedd pob cynhyrchiad wedi’i gastio na’i gadarnhau yn llawn, o leiaf roedd y wybodaeth yno, a’r gobaith a’r disgwyliadau yn ei sgil. Mae’n RHAID i ni’r Cymry godi’n sanau, a dechrau dangos ein bod o ddifrif. Mae hyd yn oed y wefan (www.theatr.com) yn farw o embaras hen ffasiwn a diddychymyg. Does dim cymharu a gwefan yr NTW (www.nationaltheatrewales.org ) sy’n fyw o fwrlwm ac yn gymuned greadigol, lewyrchus a lliwgar.

Dal i fynd wysg ein tinau ryda ni’r Cymry, yn ofni gwneud datganiadau clir a Chenedlaethol am yr arweinyddiaeth Gymraeg; mae angen rhoi gwybod neu o leiaf awgrym o’r tymor cynhyrfus sydd o’n blaen. Siawns nad oedd yn rhaid i Arwel gyflwyno ei raglen arfaethedig i’r Bwrdd cwsg cyn ei benodi, felly mae rhyw fath o strwythur mewn llaw, siwr o fod? Faint o gynyrchiadau ? Ydan ni wedi torri’n rhydd o’r carchar o batrwm - ‘tri chynhyrchiad prif ffrwd y flwyddyn’? Pa enwau Cenedlaethol fydd yn rhan o’r cwmni? Pa Glasuron y Gymraeg fydd yn derbyn chwa o awyr iach, os o gwbl?

Eto, mae’n amser glanhau a gwagio’r Bwrdd cwsg o gyfarwyddwyr gyda’r Athro Ioan Williams yn dal i rygnu fel Cadeirydd. Mae angen Bwrdd newydd, ffres - i helpu a chefnogi Arwel, mae angen profiad ac arweiniad. Gyda phob dyledus barch i’r Bwrdd presennol - Branwen Cennard, Eleri Twynog Davies, Dylan Rhys Jones, Elen Mai Nefydd, Adrian Evans, Mici Plwm, Sandra Wynne, ond lle mae’r enwau dylanwadol ym Myd y Ddrama? Pam y cefnu neu’r cadw draw? Dyma ein Cwmni Cenedlaethol! Oes na neb arall yn malio dim amdani?...

Cic caredig i’r Cwmni, gan obeithio y cawn ni, garedigion y Ddrama Gymraeg, atebion ac arweiniad.

Diolch.

'Sweeney Todd'

Y Cymro – 07/10/11

Un o uchafbwyntiau’r Hydref, heb os, fydd cynhyrchiad gŵyl Chichester o ddrama gerdd Sondheim, ‘Sweeney Todd’. Fues i’n edrych ymlaen yn eiddgar iawn am gael gweld y sioe, byth ers clywed ddechrau’r flwyddyn mai’r Cymro Michael Ball fydd yn portreadu un o ddihirod enwoga’r byd, a’i gydymaith o gogydd, prima dona’r peis, Imelda Staunton fel ‘Mrs Lovett’.

Mae’r ddrama gerdd am farbwr sy’n mwynhau mwrdro ei gwsmeriaid ar Stryd Fleet, Llundain, wedi swyno cynulleidfaoedd ers blynyddoedd. Y tro, doniol efallai, yw bod ei gydymaith, Mrs Lovett yn dwyn y cig oddi ar y cyrff, a’u troi i mewn i beis blasus - ‘y peis gorau yn Llundain’ yn ôl y son!

Camp Sondheim, wrth ymdrin â’r stori erchyll hon, yw troi’r ddau lofrudd yn gymeriadau hoffus. Bron na allwch chi gydymdeimlo â Sweeney, sy’n dychwelyd i Lundain wedi cyfnod yn y carchar, er mwyn dial ar y Barnwr ‘Turpin’(John Bowe) a’i gydymaith ‘Beadle Bamford’(Peter Polycarpou) a dreisiodd ei wraig, a dwyn ei unig ferch, ‘Johanna’(Lucy May Barker). Efallai mai cerddoriaeth hudolus Sondheim, a’i alawon lleddf sy’n ennyn ein cydymdeimlad, ond allwch chi’m peidio â chael eich cyffwrdd gan y ddau gymeriad, comig, yma.

Ffuglen yw’r stori wreiddiol, a ymddangosodd fel rhan o’r gyfres y ‘penny dreadful’ yn yr Oes Fictoria, o dan yr enw ‘A String of Pearls’, ond bu cryn ddadlau ers blynyddoedd os yw’r stori yn seiliedig ar farbwr gwir a fu’n byw yn Fleet Street. Yn sicr ddigon, mae teithiau cerdded hyd heddiw, sy’n eich tywys ar oddi ar Stryd Fleet, i lawr y strydoedd llai, tywyll, ac sy’n dangos ichi leoliad ei siop, caffi enwog Mrs Lovett a’r Eglwys ble llosgwyd y cyrff, yn y popty enfawr islaw.

Yr hyn sy’n eich taro am gynhyrchiad Jonathan Kent yn Chichester yw mawredd set Anthony Ward, sy’n fyw o fywyd wrth i’r gynulleidfa gyrraedd eu seddi. Mae’r ddinas dywyll, fudr a brwnt yn brysur o bobol yn sgwrio’r strydoedd, yn cludo sachau, yn ystelcian yn y cysgodion. Yr awgrym, yn yr olygfa gyntaf, yw ein bod yn y wyrcws, a’r agorawd organaidd fawreddog yn cael ei ddal yn ôl, hyd nes i larwm y wyrcws chwythu’i chwiban, sy’n gwahodd y corws o leisiau cryf i ddeffro’n sylw, a’n hwylio’n braf i galon y stori.

Doeddwn i ddim yn adnabod Michael Ball, ar yr olwg gyntaf. Tysteb sicr i’w allu fel actor, ond hefyd clod i’r tîm cynhyrchu am lwyddo i droi'r wyneb cyfarwydd yma’n, ddihiryn o’r cysgodion. Heb os, dyma un o uchafbwyntiau gyrfa Ball fel actor, ac mae ei berfformiad yn drydanol o bwerus a chofiadwy. Yn enwedig felly ar ddiwedd yr Act gyntaf, wrth iddo ymhyfrydu yn ei arfau siafio sy’n disgleirio yn y golau. Disgleirio hefyd wna Imelda Staunton, o’i hymddangosiad trwsgl cyntaf, o du cefn i gownter ei chaffi, seimllyd, wrth geisio temtio Todd gydag un o’i pheis diflas, cyn ei adnabod. Roedd gwylio’r ddau ohonynt yn cyd actio ymysg y ddeuawd orau imi’u gweld ar lwyfan, yn enwedig yn y ddeuawd ‘A little Priest’, sy’n cymharu blas y peis, yn ol cynhwysion galwedigaethau’r cyrff gwahanol. Doniol a direidus iawn.

Serennu hefyd wna James McConville fel y bachgen ifanc ‘Tobias’, sy’n ennill y dydd, ac er ei fod yn llawer mwy ifanc na’r actor yma, mae ei ddiniweidrwydd, a’i ymarweddiad ifanc, yn peri iddo lwyddo. Llai llwyddiannus, yn anffodus yw Lucy May Barker fel y flonden drasig ‘Johanna’, merch Todd, sydd wedi charcharu yng nghartref y Barnwr. Yn anffodus, oherwydd ei nerfau, neu ba reswm bynnag, fe fethodd a tharo’r nodau cywir, dro ar ol tro, a barodd imi wingo mewn ambell i fan, oherwydd discordiau anfwriadol Sondheim!

Roedd gweld y gynulleidfa ar eu traed ar ddiwedd y sioe yn dweud cyfrolau, ac mae 'na dderyn bach wedi rhoi gwybod imi, y bydd hon hefyd, yn dilyn llwybr ‘Singing in the Rain’, ac yn mynd â Sweeney yn ol i strydoedd Llundain, yn fuan iawn.

Mwy o wybodaeth drwy ymweld â www.cft.org.uk