'Madame de Sade'

Y Cymro – 24/4/09

Peth anghyffredin iawn dyddiau yma yw’r ddrama glasurol, dair act, sy’n adrodd ei stori’n daclus drwy’r cyflwyniad, y datblygiad ac yna’r canlyniad. Dyna’r model llwyddiannus i unrhyw ddrama, felly hefyd i unrhyw stori dda, mewn gwirionedd. A dyna wnaeth y dramodydd o Siapan, Yukio Mishima ym 1965, efo’i ddrama hanesyddol am anturiaethau'r dihiryn Frengig, y ‘Marquis de Sade’, yn ei ddrama am ei wraig y ‘Madame de Sade’.

Dwi dal methu dallt pam y dewisodd Michael Grandage, Cyfarwyddwr Artistig y Donmar, i lwyfannu’r ddrama hon eleni, fel rhan o dymor y Donmar yn Theatr y Wyndhams, ger Leicester Square. Llwyddodd Grandage hefyd i berswadio fy eilun dramatig, Judy Dench i bortreadu’r fam fonheddig, ‘Madame de Montreuil’.

Drama i chwe chymeriad benywaidd sydd â chysylltiad â’r ‘Marquis’ lliwgar yw ‘Madame de Sade’. Yn yr Act gyntaf, mae’r ‘Comtesse de Saint-Fond’ (Frances Barber), drwy ei sgwrs gyda’r eiddil ‘Baronesse de Simiane’ (Deborah Findlay) yn egluro cefndir y ddrama, drwy ddisgrifio’n fanwl iawn am anturiaethau’r ‘Marquis’ a’r sïon am y modd y mae’n cam-drin ei wraig, a’r llu o buteiniaid sy’n cael ei sylw. Perchennog y plasty moethus, ‘Madame de Montreuil’ (Judy Dench) yw’r cymeriad nesaf i ehangu’r stori, drwy ddatgan inni’r gynulleidfa mai hi yw mam ‘Renée’ (Rosamund Pike), neu’r enwog ‘Madame de Sade’, sef gwraig ddioddefus y ‘Marquis’. Ynghanol y dadlau, ac yng ngwir draddodiad y dramâu clasurol, daw’r forwyn ‘Charlotte’ (Jenny Galloway) i’r parlwr prysur, gyda’r newyddion fod ‘Renée’ wedi dychwelyd adref. Wedi ymddiddan rhwng y fam a’r ferch, daw’r ail ferch ‘Anne’ (Fiona Button) adref yn ogystal, a buan iawn fe ddysga’r gynulleidfa bod y ‘Marquis’ yn cysgu gyda’r ddwy ferch!

Cyn mynd ymhellach, mae’n rhaid imi nodi yma, wedi hanner awr o gyflwyniad, dwi’n amau fod yna fwy o gysgu yn hytrach na dysgu ymhlith y gynulleidfa drwchus. Er gwaetha’r adeiladwaith clasurol, y cast penigamp, a phresenoldeb fy eilun theatrig, dyma un o’r cynyrchiadau mwyaf syrffedeus imi’i weld ar lwyfan erioed! Suddodd y stori yn y môr eiriol, ac roedd yr ymsonau hirfaith, wedi’u hanwesu gydag effeithiau sain bwrpasol, yn artaith areithyddol yng ngwres y gwanwyn.

Yn anffodus, gwaethygu wnaeth y ddrama drwy gydol yr Ail a’r Drydedd Act, bob un gyda llaw, yn hanner awr o hyd, a’r cyfan yn cael ei gyflwyno heb egwyl. Clod i Grandage am hynny, neu mentrai ddweud y byddai rhan helaeth o’r gynulleidfa wedi dianc i dafarnau Leicester Square, yn hytrach na dod i glywed am dranc y cymeriadau!

Parhau i hwylio’r cwch sigledig wnaeth y Cast cryf, a Judy Dench a Rosamund Pike fel dwy gapten profiadol wrth y llyw. Teithiodd y stori dros ddeunaw mlynedd, wrth arwain y cyfan tuag at y Chwyldro Ffrengig, gan orffen y Drydedd Act flwyddyn wedi’r cyfan, ym 1790. Gyda’r fam oedrannus bellach wedi gwynnu, ac yn cynnal ei chorff a’i henw da gyda’i ffon, yn anffodus, doeddwn i’n malio’r un botwm corn am dranc y teulu, ac yn hanner dyheu na fyddai’r cyfan wedi cwrdd â ‘Madame Guillotine’!

Wedi clywed cymaint o sôn am y cymeriad lliwgar, roeddwn i’n awchu am ei weld, er mwyn torri ar undonedd y cymeriadau benywaidd yn dadlau drosto! Ac er iddo gyrraedd y drws ar ddiwedd y ddrama, i hebrwng ei wraig adref, mae’r newid angenrheidiol yn y cymeriadau (sy’n nodwedd arall o’r ddrama glasurol) yn peri iddo orfod gadael hebddi, wrth i’r llen ddisgyn yn araf i nodi diwedd eu perthynas a’r ddrama.

Heb os, presenoldeb Judy Dench sydd wedi sicrhau gwerthiant tocynnau’r ddrama, ac mae papurau Llundain wedi nodi’n llawn mai dyma un o gynyrchiadau gwaethaf i’r Fonesig Dench fod ynddo erioed. Oes, mae yma ddyfnder, a gwirioneddau am fywyd.

Oes, mae yma gymeriadau benywaidd hanesyddol cryf, a chast cyn gryfed i’w portreadu. Ond, yn ôl at fy mhwynt cychwynnol, pam dewis y ddrama hon, sy’n amlwg mor syrffedus?

Rhybudd efallai i’n Theatr Genedlaethol a’u cynhyrchiad nesaf am hanes yr hil fenywaidd yn nheulu a chartref Bernanda Alba! Er gwaetha’r farddoniaeth a’r setiau moethus, yr enwau mawr a’r trimmings theatrig, os nad yw’r stori’n swyno, fydd hi’n ‘au revoir’ ar amynedd a diddordeb y gynulleidfa.

Mae’r ‘Madame de Sade’ yn Theatr y Wyndhams tan ddiwedd mis Mai.

'Jet Set Go' i Daniel!

Y Cymro – 17/04/09

Mae’n braf medru cychwyn y golofn gyda newyddion da iawn. Llongyfarchiadau calonnog i Daniel Evans am gael ei benodi yn Gyfarwyddwr Artistig dros Theatrau Sheffield. Cafodd y newyddion ei gyhoeddi’r wythnos diwethaf, a Daniel yn amlwg wrth ei fodd, ac yn gynhyrfus iawn dros y fenter newydd.

Bydd Daniel yn cychwyn ar y swydd, yn rhan amser, o ganol fis Ebrill, cyn derbyn yr awenau’n llawn o gychwyn Mehefin. Mae’n dipyn o her iddo, gan fod theatr enwog y Crucible a’r Lyceum, yn dod o dan adain y sefydliad newydd, a bydd y Crucible, ar ei newydd wedd, wedi gwario £15.3 miliwn ar ei adnewyddu, yn barod erbyn mis Tachwedd. Bydd tymor Daniel yn cychwyn o fis Chwefror 2010 ymlaen.

Ers ei gynhyrchiad hyderus a hynod o gofiadwy o ‘Esther’ i’r Theatr Genedlaethol yn 2006, bu Daniel yn cyfarwyddo yn yr Young Vic ac yn Ysgol Ddrama a Cherdd y Guildhall yma yn Llundain. Nid troi cefn ar y perfformio yw ei fwriad, ond yn hytrach i ehangu ei sgiliau fel cyfarwyddwr. Yn sicr, mae ganddo’r gallu a’r weledigaeth i gyflawni’r gwaith, a bydd ei brofiad helaeth o weithio gydag actorion a chyfarwyddwyr nodedig yma yn Llundain, a thu hwnt, yn gymorth amhrisiadwy iddo.

Braf iawn oedd medru llongyfarch actor ifanc arall o Gymru’r wythnos hon, sy’n perfformio ar hyn o bryd mewn drama gerdd newydd yn un o theatrau llai’r ddinas. Sôn ydw’i am Mark Evans, o Ddyffryn Clwyd, a gafodd gymaint o lwyddiant ddechrau’r flwyddyn yn y gyfres ‘Your Country Needs You’ ar BBC. Roeddwn i’n falch iawn o weld Mark, ac Amy Coombes yn perfformio’n hyderus yn y ddrama gerdd ‘Jet Set Go!’ yn Theatr Jermyn Street.

Mae’r ddrama gerdd fer hon wedi’i selio ar brofiadau’r ‘Cabin Crew’ wrth baratoi, ac yn ystod taith i Efrog Newydd. Mae’r cymeriadau i gyd yn wahanol i’w gilydd, a phob un a’i broblem. Y Gymraes ‘Hayley’ yw Amy Coombes, a’i hacen ddeheuol gyfoethog yn adlais annwyl o Ruth Madoc yn y gyfres ‘Hi-de-hi’ flynyddoedd yn ôl. Heb os, gan ‘Hayley’ y mae un o ganeuon mwyaf cofiadwy’r sioe, a hynny wrth iddi hel atgofion am ei bywyd carwriaethol nôl yng Nghymru, neu’r ‘valley’ sy’n odli’n gyfleus iawn gyda’i chyn cariadon, ‘Barry, Danny, Gary a Sally’! Roedd datganiad Amy yn gyfoethog a chofiadwy, ac yn un o uchafbwyntiau’r noson imi.

Portreadu’r cymeriad hoyw ‘Richard’, sy’n casáu’r ddelwedd arferol o fod yn hoyw yw’r dasg sy’n wynebu Mark Evans. Er gwaethaf ymdrechion yr arch hoyw ‘Ryan’ (John McManus), gwrthod ildio i’w ddymuniad wna ‘Richard’, sy’n parhau i freuddwydio am ei ddyn delfrydol. I mewn i’r pair lliwgar ychwanegwch dau beilot hurt, Albanes awdurdodol, y flondan fywiog a’r Sbaenes secsi, ac fe gewch chi awr anturus yn yr awyr!

Fyddai wastad yn edmygu’r unigolion sy’n gyfrifol am lwyfannu sioe fel hon, yn yr achos yma'r cyfarwyddwr a’r coreograffydd Luke Sheppard sy’n gorfod cynhyrchu’r cyfan drwy gyfamod ariannol sylweddol, sy’n risg enfawr yn yr oes ariannol sigledig sydd ohoni. Mae’r amser, yr egni, yr arian a’r brwdfrydedd sy’n cael ei orfodi ar y cynhyrchiad, er mwyn sicrhau llwyddiant, i’w ganmol yn fawr, ac yn rhan anorfod o lwybr unrhyw un tuag at lwyddiant yn Llundain.

Heb os, drwy frwdfrydedd, amynedd, gwaith caled a dyfalbarhad (a dos go helaeth o dalent) y daeth cymaint o lwyddiant i lwybrau Daniel. Felly hefyd i Mark Evans, sy’n amlwg yr un mor angerddol drwy ei waith gydag ieuenctid Theatr Elwy, er mwyn gweld llawer mwy o Gymry yn y West End. Hir y pery hynny, gyda chefnogaeth theatrau Cymru a thu hwnt.

Mwy am ‘Jet Set Go’ drwy ymweld â www.takenotetheatre.co.uk

'War Horse'

Y Cymro – 10/04/09

Wedi’r lliw a’r llawenydd yn anialwch Awstralia'r wythnos diwethaf, gyda’r sioe ‘Priscilla Queen of the Desert’ a’i ddau Gymro, yn parhau i ddenu’r cynulleidfaoedd, dioddef i raddau mae rhai o’r dramâu cerdd fwy ceidwadol. A bod yn onest, does 'na ddim cyfle gwell na’r cyfnod yma i brynu tocynnau i weld rhai o sioeau hŷn y West End, gan gynnwys ‘Joseph’, ‘Blood Brothers’ a ‘Chicago’ sy’n cynnig tocynnau mor rhad â £10 y pen, neu £20 yn cynnwys pryd o fwyd 2 gwrs a’r tocyn! Heb fynd i dramgwyddo hawliau marchnata’r Cymro, mae’n broses eitha’ hawdd dod o hyd iddynt, a’r gwefannau ‘munud olaf’ (cyfieithwch!) yn cynnig amrywiaeth o ddewisiadau.

Yn yr hinsawdd ariannol sydd ohoni, mae’r theatrau yn dioddef, a synnwn i fawr o weld rhai sioeau yn ffarwelio â’r ddinas yn fuan iawn. Wrth i sioeau mawr fel ‘Priscilla’, ‘Oliver’ a ‘Wicked’ barhau i ddenu’r tyrfaoedd, tenau iawn yw’r gefnogaeth i’r gweddill. Wedi dweud hynny, fe ges i’r cyfle yn ddiweddar i ail-ymweld â’r sioe ‘Wicked’, ac mi gefais siom o weld pa mor denau oedd y Cast (o ran nifer nid maint corfforol!) a pha mor synthetig electronig oedd y ‘gerddorfa’. Nid cyfrinach yw’r ffaith mai 4 allweddell sy’n cynnal rhan helaeth o’r sioe bellach, sy’n peri cryn ddadlau ymysg cerddorion y West End, sy’n amlwg yn colli gwaith o’r herwydd.

Braf iawn felly yw gweld Theatr Genedlaethol Lloegr yn mentro i’r gofod gwag yn Theatr y New London, wedi ymadawiad y ddrama gerdd byr hoedliog, ‘Imagine This’ y llynedd, gyda’r clasur o gynhyrchiad, ‘War Horse’. Wedi’i lwyfannu’n wreiddiol nol ym 2007, a’i ail-lwyfannu yn y National yn 2008, bellach mae’r cynhyrchiad mawreddog yma, gyda’i gast o dros 30 o actorion a phypedwyr, wedi sicrhau eu lle am gyfnod yn y gofod crwn hwn. Doeddwn i ddim wedi ystyried pa mor debyg yw’r gofod yma, a fu’n gartref i’r sioe ‘Cats’ am flynyddoedd maith, i brif theatr y National, yr ‘Olivier’. Tebyg iawn o ran siap, ond ddim o ran y sain.

Mae’r nofel wreiddiol o waith Michael Morpurgo, yn stori ddirdynnol am fachgen ifanc o’r enw ‘Albert Narracott’ (Kit Harington) a’i fam ‘Rose’ (Bronagh Gallagher) a’i dad ‘Billy’ (Curtis Flowers) sy’n etifeddu ebol a enwir yn ‘Joey’, wedi i’r ‘Billy’ meddw ei ennill mewn Ocsiwn yn y Plwy. Wrth i’r ebol dyfu, tyfu hefyd wna’r berthynas glos, gyfeillgar a hynod o dwymgalon rhwng ‘Albert’ a’r ceffyl. Wrth i ysfa’r tad am arian gynyddu, mae’n frwydr barhaol i ‘Albert’ geisio cadw’r ceffyl, a rhwystro ymdrechion ei dad i’w werthu. Ond yng nghysgod y Rhyfel Mawr, mae’r arian a’r angen am geffylau o safon ‘Joey’ yn enfawr, a buan iawn, mae’r ceffyl yn ymuno â gweddill y llanciau ifanc ar Faes y Gâd. Wedi torri’i galon efo’r golled, mae ‘Albert’ yn dianc o afael ei deulu, ac yn dilyn ‘Joey’ i’r Drin.

Er bod peth cwtogi ar y gwreiddiol, a hynny o ran y Set yn fwy na dim, oherwydd diffyg hyblygrwydd llwyfan yr ‘Olivier’, mae naws ac angerdd y gwreiddiol yn parhau. Mae’n ddrama sy’n anwesu eich emosiynau, ac yn godro’r dagrau wrth bortreadu’n real iawn y cyfnod trasig yma yn ein hanes. Fe syrthiwch mewn cariad gyda gwaith cynllunio Basil Jones ac Adrian Kohler fu’n gyfrifol am y pypedau o geffylau, ac fe synnwch o weld pa mor effeithiol yw’r bambŵ a’r lledr sy’n creu’r cyfan.

Fe ddwedais i’r llynedd mai cynhyrchiad fel ‘War Horse’ sy’n fy atgoffa o ble daw fy angerdd, fy nghariad a fy ngobeithion am bŵer y Theatr. Mae’r emosiwn, y teimlad a’r atgofion a grëwyd gan y cwmni o fewn y ddwy awr ac ugain munud euraidd yma yn amhrisiadwy.

Petai gweledigaeth ein Theatr Genedlaethol ninnau yng Nghymru yn gallu cynnig imi'r un safon a’r profiad, yna mi faswn i’n hapus iawn, iawn. Mynnwch eich tocynnau nawr. Mwy o fanylion ar www.nationaltheatre.org.uk

'Priscilla Queen of the Desert'

Y Cymro – 3/4/09

Dynion mewn ffrogiau yw’r ffasiwn ddiweddara i daro’r West End!. Michael Ball yn y sioe 'Hairspray’, Graham Norton yn ‘Le Cage Aux Folles’ a rŵan Jason Donovan yn y sioe ddiweddara i agor yma, ‘Priscilla Queen of the Desert’ yn Theatr y Palace. Ond nid Jason yw’r unig un sy’n cael y fraint o wisgo’r ffrogiau a rhai o’r gwisgoedd mwyaf lliwgar imi’u gweld erioed, oherwydd ymysg y cast mae dau Gymro - Oliver Thornton sy’n hanu o'r Fenni a’r Cymro o Lanrwst, Craig Ryder.

Mae’r sioe liwgar, dros ben llestri hon, yn seiliedig ar y ffilm enwog o Awstralia, o’r un enw, a ryddhawyd ym 1994. Adrodd hanes tri gŵr hoyw yw nod y ffilm, wrth i un ohonynt benderfynu croesi’r paith o Sydney i Alice Springs er mwyn cyfarfod ei fab, ac ail-gyfarfod ei wraig. Jason Donovan yw ‘Tick’ neu ‘Mitzi’ (pan yn ferch) sydd gorfod delio efo’r angst o gyfarfod ei fab, ‘Benjamin’ a’i wraig ‘Marion’ (Amy Field). Mae’n perswadio ei ddau gyfaill y transsexual oedrannus ‘Bernadette’ (Tony Sheldon) a’r ‘Adam’ golygus, neu ‘Felicia’ gegog (Oliver Thornton) i ymuno ag o ar y bws pinc a enwir yn ‘Priscilla’.

Er y cecru a’r cwyno, y cwffio a’r cega, trwy gydol y daith, mae’r tri - neu’r tair - yn dod i ddysgu llawer mwy am ei gilydd, ac am gariad. Er yr holl ysgafnder, yr hiwmor, yr hwyl a’r miliynau o blu a sequins, mae yma ymdriniaeth onest o’r angen am gariad ac unigrwydd.

Wrth ymweld â sawl pentref gwahanol ar y daith, mae’r tri yn cyfarfod â llu o gymeriadau gwahanol gan gynnwys ‘Bob’ (Clive Carter) a’i wraig unigryw ‘Cynthia’ (Kanako Nakano) sydd â’r gallu rhyfedda i wneud triciau gyda pheli ping-pong! (ddwedai ddim rhagor, ond mae’n sgil arbenigol iawn!!) Er doniolwch y cymeriadau, mae yma dristwch, sy’n diweddu mewn hapusrwydd.

Unwaith eto, gyda’r sioe newydd hon, mae ymdrech i greu cyfanwaith lliwgar bythgofiadwy, ac yn sicr, mae’n llwyddo. Mae’r clod am hynny yn mynd i gynllun set Brian Thomson a gwisgoedd Tim Chappel a Lizzy Gardiner. Yr hyn sy’n ganolog a hanfodol i’r stori yw’r bws, ac mae’n werth ei weld. Unwaith eto, mae gogoniant y theatr i’w weld yn amlwg, wrth i’r gynulleidfa synnu o weld y bws, llawn ei faint, yn troi, agor a newid ei liw o flaen ein llygaid. Felly hefyd gyda’r amrywiaeth o setiau sy’n disgyn i’w lle o flaen ac uwchben y bws, wrth gyfleu’r daith neu’r atgofion sy’n cael eu crybwyll.

Does na’m dwywaith fod y sioe wedi’i hanelu at y gynulleidfa hoyw, gan fod y theatr ar gyrion stryd unigryw'r Old Compton. Dwi’n sicr hefyd bydd y sioe yn denu’r gynulleidfa fenywaidd hŷn, er mwyn dotio at y gwisgoedd a’r gerddoriaeth adnabyddus. Adloniant yw’r nod, ac mae’n bechod nad yw’r sioe yn delio’n fwy amrwd gyda’r thema o’r tad cyfunrywiol, yn ceisio dod i delerau gyda’i fab, a’i wraig. Yn hynny o beth, ynghanol y lliw a’r cymeriadau cartŵn, roedd portread sensitif, tawel a real Jason Donovan i’w ganmol yn fawr. Roedd ei ddatganiad emosiynol o’r gân ‘I say a little prayer for you’, o fewn y cyd-destun newydd, yn gofiadwy iawn. Felly hefyd gyda Tony Sheldon ac Oliver Thornton, sydd, er gwaetha’r mawredd a’r gyfaredd, yn daearu’u cymeriadau, gan roi cig a gwaed arnynt.

Braf unwaith eto oedd cael gweld Craig Ryder ymysg yr ensemble, yn portreadu amrywiol gymeriadau, ac ef hefyd sydd â’r dasg anodd o orfod camu i esgidiau Jason Donovan, ar ambell i berfformiad. Dau Gymro unwaith yn rhagor, mewn rhannau blaenllaw, ar lwyfan y West End. Gwych iawn.

Os am noson o adloniant pur, heb boeni am safon y stori gwan, ac ambell i gân sy’n cael ei feimio, heidiwch heb os i weld y sioe yma. Adloniant yw’r nod, ac adloniant sy’n cael ei gyflwyno, ymhob ystyr o’r gair. O’r llwyfan llawn lliw i’r trac sain ddi-dor o glasuron disco a dawns, ymunwch â’r bws, a mwynhewch y daith.

Mwy am y sioe drwy ymweld â www.priscillathemusical.com