Total Pageviews

Thursday, 24 October 2024

Tachwedd : Theatre 503 ****


Llun Douglas Clarke-Wood


Gyda Noson Tân Gwyllt ar y gorwel, ac wedi byw ym Methesda am tua dwy flynedd, does ryfedd bod cynhyrchiad Theatre 503 o’r ddrama Tachwedd gan Jon Berry, wedi apelio ataf. Ymysg y cast, roedd enwau dau actor Cymraeg oedd yn gyfarwydd imi, a dau oedd ddim; mi wyddwn fod y cyfarwyddwr o Gymro Jac Ifan Moore wedi cyfarwyddo o leiaf un llwyfaniad o ddramâu buddugol Medal Ddrama’r Eisteddfod Genedlaethol, ac felly roedd y cynhwysion yn addawol. Felly, pam yr ofn? Atgofion anffodus efallai o gynhyrchiad Cymreig arall yn yr un theatr, o’r enw Land of Our Fathers gan Chris Urch yn 2013; cynhyrchiad oedd yn llawn o gamsyniadau am Gymru’r 1970au, a’m gadawodd yn gandryll ac yn drist.

 

Dwi’n falch mod i wedi cael cipolwg brys ar gefndir y ddrama cyn dringo’r grisiau i’r popty creadigol fechan hon yn Battersea, De-Llundain. Darn o dir ym Methesda [ger Bangor] dros gyfnod o bedwar cyfnod yw craidd y ddrama, a hynny ym mis Tachwedd 1742, 1902, 1975 a 2024. Y flwyddyn a ddaliodd fy sylw gyntaf oedd ynghanol Streic tair blynedd gweithwyr Chwarel y Penrhyn [1900-1903] a fathodd y frawddeg eiconig Gymraeg, “Nid oes bradwr yn y tŷ hwn”. Gallwn feddwl am 1975 fel cyfnod o wrthryfel economaidd, wedi llanast Llywodraeth Dorïaidd Ted Heath, a buddugoliaeth leiafrifol Llafur o dan Harold Wilson ym 1974. Rhy gynnar i’r streiciau enwog a ddaeth yn sgil cyfnod Thatcher yn y 1980, fyddai, efallai wedi bod yn fwy defnyddiol o ran digwyddiadau dramatig. A gwers Gymraeg i'r adolygydd di-academaidd hwn[!], sef tarddiad y gair / enw, 'tachwedd', sy'n perthyn i 'trachywedd' ac yn gallu golygu 'lladdfa' neu 'diwedd, difodiad, diweddglo', fel gyda'r tymor / mis yr Hydref.


Casgliad y Werin


Lleolir y digwydd oddi fewn i gorlan o lechi Cymreig, neu ‘grawia’ yn ôl yr enw lleol. O dan draed, roedd gro mân, oedd yn ymdebygu’n gamarweiniol i lo mân, ac efallai eto, y byddai deunydd mwy tebyg i las y llechi, wedi bod yn fwy trawiadol. Ar focs cardbord ar stôl bren roedd enw’r dref [Bethesda] a’r pedair blwyddyn wedi’i nodi arno. Daeth y pedwar actor i’r llwyfan yn drawiadol dros ben, gan godi llond llaw o’r gro bob yn un, a’i fwyta, oedd yn eu cysylltu’n syth â’r tir, gan adleisio ei bwysigrwydd i’w cynnal ar sawl lefel.


Llun Douglas Clarke-Wood


Gyda rhychwant o “2000 mlynedd” a “phedwar o bobol” roedd ceisio gosod darnau jig-so'r Act gyntaf at ei gilydd yn dipyn o sialens. Yn anffodus, doedd dewis-wisg pob cymeriad ddim yn ein helpu yn hynny o beth, gan fod y newid bwriadol gynnil, efallai’n rhy gynnil, i wahaniaethu rhwng y cyfnodau. Fe gawsom olygfa yn y presennol? rhwng yr awdures [na ddeallais tan yn hwyrach yn y ddrama] (Carri Munn) a llanc ifanc oedd yn gwerthu ei gartref iddi. Roedd yn amlwg fod yma berthynas o gyswllt rhwng y ddau, ond methais â’i ganfod, yn yr olygfa gyntaf hon. Wedyn, cawsom ein cyflwyno i nifer o gymeriadau a straeon gwahanol, gyda’r un gwendid o fethu deall pa gyfnod a beth oedd perthynas pawb â’i gilydd. Deallais fod yma lanc ifanc eto (Bedwyr Bowen) yn byw mewn tyddyn [1742?], gyda’i fam (Cari Munn) a’i dad gwael o iechyd, (Glyn Pritchard) tra bod yntau yn caru efo merch leol [di-Gymraeg?] (Saran Morgan). Wedyn i gyfnod gwahanol [1975?] ble roedd y gŵr (Glyn Prichard) yn cecru efo’i wraig (Cari Munn) dros ddiffyg gwaith yn “y ffactri” tra bod ei gyfaill (Bedwyr Bowen) oedd hefyd allan o waith, yn ddylanwad drwg arno. Wedyn i gyfnod arall [1902] ble roedd “y streic” yn ei anterth, ac arian yn brin i’r fam (Cari Munn) a’i merch (Saran Morgan) a’i brawd (Bedwyr Bowen).


Llun Douglas Clarke-Wood

Oherwydd yr holl linynnau storïol a’r cymhlethdodau pellach drwy or-gynildeb y set a’r gwisgoedd, roedd cyrraedd yr egwyl yn fendith, petai ond i gael munud i feddwl a cheisio deall yr hyn yr oeddwn wedi’i weld. Rhaid canmol portread y pedwar actor o’r holl gymeriadau, a bod eu hacenion Gogleddol yn falm i glust llanc o Ddyffryn Conwy, yn enwedig mewn cynhyrchiad Cymreig yn Llundain. Allai’m dechrau rhestru enghreifftiau o acenion deheuol dwi wedi’i glywed mewn dramâu wedi’u lleoli yn y Gogledd!

 

Ond pan gychwynnodd yr ail-act, disgynnodd y darnau i’w lle yn llawer mwy rhwydd, a daeth iachawdwriaeth o ddeall ac ystyr, a neges bwysig i’m clyw. Gorthrwm y Sais sydd yma, o be ddeallais; o newyddiadurwr Prydeinig yn cwestiynu addasrwydd troi trychineb teuluol yr awdures Gymraeg yn nofel; o dwyll posib tir feddiannwr Prydeinig a’i ferch, i ddwyn cartref a thir y llanc ifanc a’i deulu; o oruchafiaeth afiach a rhagrith pŵer Crefyddol y landlord o Sais ar deulu Cymraeg yn ystod Streic y Penrhyn; a bwriad y gŵr di-waith o ddial a’r sefyllfa druenus ei deulu, drwy losgi’r “ffactri”, yn adleisio’r ymgyrch i losgi tai haf yn y 1980au.


Llun Douglas Clarke-Wood


Drwy gyfarwyddo deallus Jac Ifan Moore a goleuo effeithiol James Harvey, a set drawiadol ond syml Rebecca Wood, roedd hwn yn berl o gynhyrchiad Cymreig, wedi’i gyflwyno’n drawiadol ac emosiynol ar adegau, gan bedwar actor hyderus. Roedd seiniaeth cynnil ond gwbl effeithiol Joseff Harris o frefiadau defaid, tipiadau’r cloc a fflamau’r tân yn cwblhau’r portread taclus a thrawiadol yma, o effaith y mewnlifiad ar gymuned Gymraeg. 


Er gwaethaf ambell i dro chwithig yn y sgript fel cyfeirio at fynd i'r "Blaenau" [Ffestiniog] yn hytrach na "'Stiniog" a sawl amrywiaeth od o "Fy Nhad", roedd yr ymdeimlad ac adnabyddiaeth o Gymru a'r Gymraeg, yn llwyddo'n rhyfeddol.

 

Gobeithio’n wir y caiff cynulleidfaoedd Cymru weld y cynhyrchiad a hynny yn Gymraeg yn ogystal â’r Saesneg wreiddiol – dyma gynhyrchiad fyddai’n gwbl addas a chwbl haeddiannol i fod yn “gyd-cynhyrchiad” i’n Theatr Genedlaethol Gymraeg, yn hytrach na mwy o ddawns a sioeau i blant.

 

Mae Tachwedd yn Theatr 503 tan Tachwedd 2il. Archebwch yma.

 

Sunday, 20 October 2024

Letter in response to Adam Somerset's "review" of my blog post

Dear Editor,

I would be grateful if you could publish this in full, on your Theatre in Wales website.

 

Further to my earlier e-mail, which remains unanswered and rudely unacknowledged, along with a Facebook message to "Adam Somerset" on Sharon Morgan's message feed, where I first saw his intention to "review" my article of opinion, I wish to clarify a few points raised by Mr Somerset's "review" and heavily copied blog passages obtained without my consent  ["Across-the-Board Critique of National Company - Theatr Genedlaethol Cymru - Artistic Programme, Management, Board, Presentation Critiqued, National Culture of Wales , October 19, 2024] on your Theatre in Wales website.

 

First of all, with all due respect, and pardon the pun, I personally don't know "Adam Somerset" from Adam. As can be clearly said about his knowledge of me. Basing my "voice of authority" on 122 words of introduction from my blog, is hardly fair, or good practice for an "author and critic" as Mr Somerset claims to be on his Linkedin profile. I note his other self declared "14 years and 4 months experience" as a "Theatre Critic & Arts Writer," along with being an "Operations Manager & Shareholder" with "Pharma Transfer", which has no connection to Theatre or the Arts. I did try to read other "reviews" by Mr Somerset, but unfortunately the Theatre in Wales website seems to be constantly suffering from a "500 - Internal server error," something you as Editor, may need to urgently look into.

 

I did manage to read an earlier "review" by Mr Somerset of the artistic choices made by the National Theatre of Wales, before they lost their £1 Million of funding by the Arts Council of Wales. I was quite taken aback, by the ferocity of Mr Somerset's "critique" of the sister-company of Theatr Genedlaethol Cymru. I respected his honesty, passion and apparent care for the future of his own Theatr Genedlaethol, in the English language. And having seen a few of their earlier productions like the 2011 The Village Social and their 2014 Raw Material : Llareggub Revisited, I could easily understand his anger and negative opinions. I myself was appalled when I was told by some of the local residents of Laugharne on the morning of the production, that they "weren't able to do their original script or contribution" because the National Theatre of Wales hadn't even applied for a licence to perform Under Milk Wood!. That's the kind of information conveniently omitted by the brigade of Arts PhD's being bred in Wales, over the past few years. It does appear that the only acceptable "opinion" that can be voiced, is the academic one, especially from a "Doctor" at the University of Aberystwyth!

 

But back to Mr Somerset's "review", which I don't think he either understood or correctly conveyed the context of why it was written. So let me clarify my intentions and reasoning over why I needed to voice my concerns and opinions, on paper, and my starting point as dictated by Theatr Genedlaethol Cymru themselves:

 

·      the complaints and concerns I have heard and received over the past 3 years about the productions presented by Theatr Genedlaethol Cymru and their lack of focus on older audiences

·      the appalling fact [in my opinion] of the termination of the Theatr and Pentref Drama on the Maes of the Eisteddfod Genedlaethol, due to Theatr Genedlaethol Cymru's artistic choices and withdrawal of co-funding

·      the lack of communication to myself [on e-mail and on social media] (and from what I have now learned to others in the industry), from the £50k-a-year "Artistic Director" Steffan Donnelly himself

·      the fact that I have not wanted to travel from London, and pay for accommodation and fuel to see a production by what I had considered to be my own National Theatre in my mother-tongue from mid-way through Arwel Gruffydd's reign and throughout Steffan Donnelly's artistic vision. A hobby and vocation I have honoured since the age of 6 years, and all currently listed on the Mezzanine theatrical app, where my theatre diary performances currently number 1,236 [to date] which makes me one of the 10 highest "theatre junkies" throughout the World. [I invite Mr Somerset to please do the same, along with all the Dr's at Aberystwyth and Bangor, and the Directors of Theatr Genedlaethol Cymru, so we can all see their qualification of "authority" in seeing and living real Theatre, not just reading about it]

·      the disappointment and complete reversal [in my opinion] of Steffan Donnelly's "artistic vision" and career so far with Theatr Invertigo [where I was impressed with his two productions of the plays of Gwenlyn Parry and by his writings based on the works of Caradoc Evans and his passion for the Dramâu Cymru database] none of which I have seen any flavour of, to date with Theatr Genedlaethol Cymru. [I wonder why?]

·      the importance given to the self-nominations for National Theatre Awards, such as UK Theatre's current nomination for "Excellence in Touring" and their own choice of productions in the "eligibility period" (14 Aug 2023 to 29 Aug 2024) or "year" as noted on their own website [29/09/24] to enter for this Award. [In hindsight, and having tonight learned of their success in winning this Award, and new understanding from the UK Theatre awards website that it was actually only for their production of Parti Priodas and not, as incorrectly noted on their website, for the "year" of work named and listed, then part of my concerns that follow are no longer applicable, but were at the time of writing the original article]



 

These were and still are, the foundation of my article, that led to my detailed "critique" and "opinion" based on what I had read about their current "nomination" and their own choice of "year". If you pick out a specific time frame, and start self-praising your own "we staged 92 touring performances in around 50 different locations in Wales, partnering closely with venues, reaching more than 20,000 people with our programme of performances and participation projects. We employed over 260 freelancers, totalling payments of £350,000 to freelancers and contributing £180,000 to local economies on tour, including rural areas", then as both a Charity in receipt of Public Funding, and a National Institution, you must be ready to face "opinions", "facts" and "questions" about your choices and claims.

 

My main issues and "opinions" raised from this statement were:

 

·      I personally didn't feel it was fair on their fellow nominees such as the ETT and Wise Children, or on the Welsh speaking audience,  that 56.5% of these "productions" within their chosen "year"

      were targeted at children, and that 58% of the "venues" toured to, [as per this specific nomination] were schools or youth festivals not Theatres.

·      This clear shift from mainstream productions for adults to theatre for children, [in my opinion] was going to have [and as far as I know, may already have had] a negative effect on other Welsh companies like Theatr IoloFrân Wen and Arad Goch, who are funded to specialize in theatre for children and young people.

·  The ever-increasing 'co-productions' (some of which they claim to be their own unique productions) to [in my opinion] the unfair detriment and disadvantage of other Welsh and UK Youth Theatre practitioners such as Krystal S Lowe, Small World Theatre and Welsh Ballroom Community, and potentially for National Dance Company WalesThey have claimed in a letter of complaint to Golwg that Krystal's reworking and performance of Whimsy (2019-2022) under the Welsh translation of Swyn, to be exclusively their own production, and that she was merely the "author". I note from her own website and comparing, that the same 4 main performers, same imagery and almost exact same description is used, and the only difference being the name of the main character and language of the show, with a few additional roles as director and dramaturg. The same claim was made about Small World Theatre, that they merely "commissioned them to create a puppet", which suggests it just arrived in a box, and no mention or reference to the skill needed by 3 puppeteers to bring this unique creation to life, as I have witnessed in shows like Life of PiWar Horse and Kneehigh's Brief Encounter. Both explanations [in my opinion] completely devalues the experience, vision and contribution of these unique companies and their work, and shows the lack of empathy, respect and condescending superiority of money. 






 

I hope you agree, that these are fair points of opinion and concerns to raise and question. So I was naturally confused, and if I were completely honest, a little hurt by Mr Somerset's "review" which did come over as being rather spiteful with an attempt to discredit my "voice of authority", [as others have done and continue to do], which I have never claimed to be, unlike himself, clearly. I am merely the only one brave enough to honestly inform the company, and the gynulleidfa Gymraeg, of the concerns conveyed to me. As has been the practice and tradition for over 18 years, where actors, writers and even on two occasions by Board Members themselves, who were clearly too scared to be the first or the only ones to be completely honest and open about their opinions and actions of the Company.

 

Mr Somerset's comments such as "As a critic for six years 2006-2012", [as opposed to his 14 years +] which specifically referred to my time as the Theatre Critic of Y Cymro, not my whole career, [which again he couldn't be bothered to research], and his clear misunderstanding of the whole article, which must have been lost in translation, is frustrating.  It was based on the specific time frame and productions, quoted by the Company themselves to UK Theatre, as a representation of their work in Wales. I don't see any sentence in my "1687 words" that states, "National theatre holds centre place, a position it has yielded, in Griffiths' assessment, to Cwmni Franwen." and his "assessment" that "Quotations and reviews are drawn from The Stage and the Guardian to the exclusion of local reviewers of Wales". Maybe if he could have been bothered to look at the main pages which I did, for the productions named and listed in their chosen "year", he would have seen the omission or more probable the complete lack of reviews in Cymraeg, not Cymreig. And therefore, we must ask why?

 

As I earlier stated, and it may be due to my autistic brain, I do find his "review" confusing in tone, and full of mixed intentions. He continues to criticize National Theatre Wales by stating "This preference has been taken straight from the National Theatre of Wales. Reviewers of England were held in higher regard over the publications of Wales."  Which to me, conveys he agrees with my "opinion", apart from the major difference in languages. If Mr Somerset had been bothered to read (instead of counting words!) my original uncensored article, which appeared in anger on my blog after I was furious with the edited version in Golwg, he would have seen a reference to a review in the Guardian about the production of Rhinoceros within their chosen "year". This was written by the Chair of Welsh Drama at the Eisteddfod Genedlaethol, who regularly boast of their "collaboration" and "close ties" with Theatr Genedlaethol Cymru, and again [in my opinion] and in the opinion of a resident of Bangor, could be perceived as a conflict of interest. They could argue of course, [like Golwg did] that he may not have been "in post" in the Autumn of 2023, but as I pointed out, why was his name published in that position in the Rhestr Testunau of the 2024 Eisteddfod, published about May 2023?

 

Again, he seems to agree with my opinion, or either wanted to take another swipe at the archive sections of both National Theatres, who have clearly "erased all mention of John McGrath and Lucy Davies. Griffiths notes the same of Theatr Genedlaethol. Cefin RobertsJudith RobertsDaniel Evans are lost to the archive." Then another criticism that I "omitted"  '...the company's role in the decaying of the National Youth Theatre of Wales.", which again isn't mentioned in their "news" article about the nomination, or on their chronological  "project" page. 

 

He then seems to completely change his tone [or my interpretation of his "opinions" and tone] and authoritatively states that "A national theatre is not a fringe company. The strangest thing is that the public of Wales has been here before. Stephan [Steffan] Donnelly, it should be remembered, served as a director of the National Theatre Wales. The period, March 2021 to June 2022, was a key period for that company, when it was in overdrive not to put on national theatre. The company has its view of national theatre, its place and its purpose. It is not that of Paul Griffiths", nor clearly, Adam Somerset himself!.

 

He ends his "review" with "thanks and acknowledgement, [for extracts] from the full article" with a link to my blog, which would have been nice to have received as permission prior to being judged and criticized. And for his information or for any further attempts to belittle me, I have worked in the Arts in Wales since my second year at University [1993] that's over 30 years. I set up my own youth theatre company at the age of 13 years, and toured Wales with award winning theatre productions, directed by myself, until I left College. I then co-wrote and directed 4 musicals with a semi-professional company in Pwllheli between 1995 and 2005, 2 musicals for Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd [in my spare time] whilst also working for numerous TV Companies in Wales on productions for S4C, BBC, ITV and TG4. I have also been invited to judge performing and the main Drama Medal competitions at the Eisteddfod Genedlaethol and Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd. In 2007, I relocated to London, where I returned [and continue] to work in the UK Theatre for 15 years, which includes 4 years as the Operations Manager of a National Youth Music Theatre Company, producing 16 musicals a year with young people aged between 11 and 21 years. Other collaborations includes the Finborough TheatreSoho TheatreBAC and Punchdrunk.

 

But again, I am not claiming any "authority" over my "opinions", only honesty, a little experience of working and seeing theatre productions, and some common sense.

 

Kind regards

 

Paul Griffiths.

London.

 





Friday, 18 October 2024

Ateb "cŵyn y Theatr Genedlaethol"

Mae nhw’n deud bod dau ben yn well nag un! Wel, dwi’n ama hynny’n fawr erbyn hyn.

 

Gesh i nodyn gan Olygydd Golwg heddiw yn deud bod un o’r ddau-ben y Theatr Genedlaethol wedi “cwyno” am fy mynegiant o farn yn y rhifyn cyfredol. Poeni mae’r ddau sy’n cael eu cyflogi o arian cyhoeddus am semantics fy newis o eiriau. Biti na fasa nhw’n poeni mwy am yr hyn mae nhw fod i lwyfannu yn hytrach na’r hyn sy’n cael ei nodi amdanynt ar bapur! Mae eu naïfrwydd nawddoglyd yn anhyhoel.

 

Cyn imi ddod at y gŵyn, a gan fod y bocs Pandoraidd theatrig bellach ar agor, dyledus ichi wybod faint o arian cyhoeddus mae'r ddau bennaeth yma yn ei gael, am greu theatr i blant. Yn y "flwyddyn ariannol 2022/2023" - "Derbyniodd Mr Steffan Donnelly gyflog o £49,669 yn sgil ei swydd fel Cyfarwyddwr Artistig yr elusen sy'n cynnwys taliad un-tro o £650 tuag at gostau byw [...] Derbyniodd Mrs Angharad Jones-Leefe gyflog o £58,681", yn ôl yr adroddiadau ariannol ar wefan Tŷ’r Cwmnïau.  

 

Mae yna lawer o gwestiynau yn codi o hyn, felly gan fod y Theatr Genedlaethol yn ddigon parod i gwestiynnu fy marn innau, beth am ofyn cwestiynau pwysicach iddynt hwy. O be ddeallais i, hysbysebu am "arweinydd artistig" ddaru'r Theatr Genedlaethol. Un swydd. Ond yn sydyn iawn, mae'r pwrs cyhoeddus yn talu am ddau swydd, a hynny ar gost blynyddol o £110,000 yn lle hanner hynny. A gafodd swydd Mrs Jones-Leefe ei hysbysebu? Os ddim, pam ddim? Dyma arian cyhoeddus. O be wela i o wefan Tŷ'r Cwmniau, "ysgrifennydd y Cwmni" oedd Mrs Jones-Leefe, ac yna yn 2022, fe newidiwyd Cyfansoddiad y Cwmni i greu y swydd newydd yma o "Gyfarwyddwr Gweithredol" iddi hi. 



Falla mai yn y bocs costus yma mae'r ateb i lawer o'm cwestiynnau sylfaenol yn yr erthygl gyntaf. Sut aflwydd mae caniatau talu bron i £60,000 i Mrs Jones-Leefe a £50,000 [£10,000 yn llai] i'r Cyfarwyddwr Artistig? Meddyliwch o ddifrif am faint o wahaniaeth byddai £60,000 yna yn ei wneud i'r hyn sydd i fod ar y llwyfan. Ai dyma'r gwir reswm pam fod Theatr Fach y Maes a'r Pentref Drama wedi diflannu o'r Eisteddfod?Roedd Cefin Roberts yn medru gneud y swydd ei hun, ac felly hefyd Arwel Gruffyddpam felly bod angen dau bennaeth erbyn hyn? Ac os mai Mrs Jones-Leefe sy'n amlwg yn ysgwyddo'r baich mwyaf, beth aflwydd mae Mr Donnelly yn ei "gyfarwyddo" ta? Hyd yn oed ar Rhinoseros er mai ef oedd i fod i "gyfarwyddo'r" cynhyrchiad, roeddent yn talu i DDAU gyfarwyddwr arall i weithio ar y sioe!!:



Felly ar wahan i'r "llais" a "symud", beth yn union oedd rôl Mr Donnelly ar y cynhyrchiad? Felly hefyd gyda swydd £60,000 y flwyddyn Mrs Jones-Leefe. Roedd yna DRI arall yn yr ochor "gynhyrchu" i UN cynhyrchiad - 



Mae'r peth yn hollol abswrd. Ydi'r Bwrdd o Ymddiriedolwyr yn deall hanfodion swyddi yn y Theatr?. Oes, mae yna ddadl dros benodi dau gyfarwyddwr ar gyfer Sefydliadau mawr fel Cwmni'r Royal Shakespeare, neu'r National Theatre yn Llundain neu Chichester, am bod yna THEATR weithredol ynghlwm â'r swyddi. Cwmni ydi Theatr Genedlaethol Cymru, ac nid oes adeilad o Theatr yn perthyn iddi, felly pam bod angen y ddwy swydd, a phwy ddaru awdurdodi a chytuno i hynny?

 Ond yn ôl at y cwynion, sef diben cychwynol y llith. Gadewch imi gychwyn gydag alegori neu drosiad. Petawn i’n gofyn i’r cynllunydd dillad Paul Smith i wneud siwt imi, ac yn rhoi miloedd o bunnau iddo am y fraint; yn prynu’r brethyn gorau a’r botymmau gloywaf, ac yn trefnu parti o gynulleidfa i’w gwisgo hi am y tro cyntaf, allwn i fyth, [a feiddiwn i fythhonni wrth neb mai "siwt Paul G" ydi hi. Siwt Paul Smith YW hi, a fydd hi am byth. Oherwydd ei ddawn o a greodd y siwt; ei arbenigedd o sydd ar waith, ei enw fo sy’n rhoi urddas a gwerth iddi, wedi blynyddoedd o brofiad, o ddeall ei ddefnydd a’i allu unigryw o greu. Dyna sy’n gyfrifol am ei enwogrwydd. Allai wisgo’r siwt â balchder, allai ddangos hi i bawb. Allai ofyn i eraill ei gwisgo hi a  chreu lluniau hyfryd i Instagram a Tic Toc. Allai neud bob dim, OND meiddio honni, mai fi ddaru ei chreu hi.

 

Felly beth am gychwyn dadansoddi cwynion y Theatr Genedlaethol sy’n amlwg yn eithaf sensatif dros fy nefnydd o “ddyfynodau”!

 

Cyhuddo golygydd Golwg o “ddiffyg sylw golygyddol” mae’r ddeuben gostus am bod o “wedi gadael i anwireddau ymddangos yn Golwg”, a thrwy hynny “rydych wedi gadael i’r awdur hwn [fi] awgrymu bod ffeithiau solet yn anwireddau,” meddai’r neges glogyrnaidd. 

 

Y gŵyn gyntaf oedd:


  • “Nid cynhyrchiad ‘Cwmni Krystal S. Lowe’ oedd Swyn. Cynhyrchiad Theatr Genedlaethol Cymru oedd hwn, a Krystal oedd yr awdur.”


Yn Awst 2023, llwyfannodd y ThGen y cynhyrchiad Swyn “i blant hyd at 7 oed yn seiliedig ar y llyfr ‘Whimsy’ gan Krystal S. Lowe".  [dim ond egluro'r defnydd o ddyfynodau eto, gan mai "dyfynnu" o'u gwefan nhw 'dwi!]



Felly dewch inni edrych yn fwy manwl ar wefan wych ac ysbrydoledig Krystal S Lowe sy'n disgrifio ei hun fel "Bermuda-born, Wales-based dancer, choreographer, writer, and director performing and creating dance theatre works for stage, public space, and film that explore themes of intersectional identity, mental health and wellbeing, and empowerment to challenge myself and audiences toward introspection and social change." 

Mwy na dim ond "awdur" fel mae'r Theatr Genedlaethol yn honni. Mae Krystal yn mynd ymlaen i ddatgan: "I’m passionate about integrating access and exploring multilingual work with a specific focus on British Sign Language, Welsh, and English."

 

Mae’n rhaid mai cyd-ddigwyddiad anffodus yw’r ffaith bod Krystal wedi creu “sioe” neu "gynhyrchiad" yn 2019 o’r enw “Whimsy” ac wedi “ysgrifennu, cyfarwyddo a pherfformio’r” cyfan gyda chymorth ysgol gynradd Jubilee Park.



"Jubilee Park Primary year 6 pupils and their teachers collaborated with me in 2019 to create a 25-minute dance theater show with the year 6 pupils, University of South Wales dance degree students, and Ballet Cymru Pre-professionals co-creating and performing this work together at the Ballet Cymru studio."

 

Yn 2022, bu iddi deithio'r cynhyrchiad hwnnw gan ymweld â Maes yr Eisteddfod Genedlaethol hefyd, yn ogystal â nifer o ganolfanau eraill drwy Gymru. A phwy oedd yn gyfrifol am lwyfannu'r cynhyrchiad gwreiddiol hwnnw? Wel dyma nhw.
 
Whimsy                         Krystal S Lowe
Storïwr BSL                  Sarah Adedeji
Storïwr Cymraeg         Aisha-May Hunte
Awdur a Coreograffi    Krystal S Lowe
Cyfarwyddydd BSL
     Donna Mullings

Cynllunydd Set            Ruth Stringer


Cyfarwyddwr Tecst Ffion Bowen sydd bellach yn Arweinydd Artistig Arad Goch - cwmni sydd wedi arbenigo mewn Theatr Ryngwladol i Blant ers degawdau ac wedi bod yn ran allweddol o greu a chynnal Gŵyl Agor Drysau ar draws y byd o dan arweiniad yr athrylith theatrig Jeremy Turner.



A beth am "gynhyrchiad Theatr Genedlaethol Cymru" yn 2023? Beth am gymharu?

 

Cynhyrchiad Krystal S Lowe 2022

Cynhyrchiad Theatr Gen 2023

Whimsy                            Krystal S Lowe
Storïwr BSL                     Sarah Adedeji
Storïwr Cymraeg            Aisha-May Hunte
Awdur a Coreograffi      Krystal S Lowe

Cyfarwyddydd BSL       Donna Mullings

Cynllunydd Set               Ruth Stringer


Cyfarwyddwr Tecst       Ffion Bowen

Swyn                              Krystal S Lowe

Storïwr BSL                  Sarah Adedeji

Storïwr Cymraeg         Aisha-May Hunte

Awdur a Coreograffi    Krystal S Lowe

 

Cyfarwyddwr            Rhian Blythe 

Cyfansoddwr             Kizzy Crawford

Cynllunydd Goleuo   Elanor Higgins

Set a Gwisgoedd        Stella-Jane Odoemelam

Dramatwrg a 

Chyfieithydd              Melangell Dolma

 

 

 A beth am y cynnwys? 

 

Cynhyrchiad Krystal S Lowe 2022

Cynhyrchiad Theatr Gen 2023

"Whimsy is the story of a young girl who sees beauty in everything but herself. Through her love of nature, and her adventures flying with birds, running with squirrels, and gliding with ducks, Whimsy comes to see the beauty that has been inside her all along. 

 

 

 

 

 

 

 

Whimsy is a multilingual dance theatre work that sparks young audiences’ imaginations through storytelling and dance through the mediums of British Sign Language, Welsh and English."

 

"Dewch gyda Swyn ar siwrne trwy fyd natur… O’r cwningod cyfeillgar i’r hwyiaid hwyliog, mae Swyn yn caru natur! Ond wrth iddi hi geisio chwarae gyda’r creaduriaid clen, mae ganddyn nhw eu syniadau eu hunain ar sut gael hwyl! Gyda help ambell i anifail arbennig ar hyd y ffordd, mae Swyn yn dysgu mai nid trwy arwain neu ddilyn eraill y mae gwneud ffrindiau, ond trwy ddathlu y pethau hynny sy’n gwneud bob un ohonom ni yn unigryw.

 

Lapiwch yn gynnes ac ymunwch â Swyn a’i ffrindiau ar gyfer sioe swynol yn seiliedig ar y llyfr ‘Whimsy’ gan Krystal S. Lowe. Yn cyfuno’r Gymraeg ac Iaith Arwyddion Prydain (BSL), dyma gynhyrchiad arbennig fydd yn tanio dychymyg cynulleidfaoedd ifanc gyda stori a dawns."

 

 

Gewch chi benderfynu "cynhyrchiad" pwy gafodd ei lwyfannu yn 2023, a pha mor wir ydi honiad y ddau-ben nawddoglyd mai “Nid cynhyrchiad ‘Cwmni Krystal S. Lowe’ oedd Swyn. Cynhyrchiad Theatr Genedlaethol Cymru oedd hwn, a Krystal oedd yr awdur.”

 

Yr ail "gŵyn"...

  • "Nid oedd Yr Hogyn Pren yn sioe fenthyg gan Small World Theatre. Cynhyrchiad Theatr Genedlaethol Cymru oedd hwn, a dim ond comisiynu Small World Theatre i greu pyped ar gyfer ein cynhyrchiad wnaethom ni."

Reit, beth am fynd ati gyda'r un dycnwch i weld pwy da chi am gredu ynglŷn â'r datganiad yma, ta? 

 

Ar wefan y Theatr Genedlaethol, yr unig eiriau sy'n digrifio'r sioe blant Yr Hogyn Pren [gafodd ei lwyfannu ar faes Eisteddfod Boduan yn 2023] ydi:

 

 "'O ddarn o bren y gwnaed o, o’i gorun moel i’w draed o…'  Mae bywyd yn gallu bod yn anodd pan ti wedi dy greu o froc môr, ond tybed a fydd hud Yr Hogyn Pren yn golchi i’r lan unwaith eto? Antur hudolus i’r teulu i gyd, wedi’i hysbrydoli gan gerdd I. D. Hooson." 

 

Mae'r Theatr Gen yn honni eto mai nhw fu'n gyfrifol am  greu yr holl gynhyrchiad ac yn fy nghywiro drwy ddweud "dim ond comisiynu Small World Theatre i greu pyped ar gyfer ein cynhyrchiad wnaethom ni". 

 

Felly dowch inni dreiddio yn ddyfnach tu ôl i'r geiriau. Mi gychwynai efo'r cefndir a hanes y cwmni Small World Theatre [Theatr Byd Bach]. Dyma gwmni sy'n arbenigo mewn creu "pypedau anferth, theatr amgylcheddol a phrosiectau." Dathlodd y cwmni theatr eu penblwydd yn 40 oed yn 2019, o greu "bypedwaith yn rhychwantu gyrfaoedd Ann Shrosbree a Bill Hamblett. O waith cynnar fel Dandelion Puppets ym 1979, i waith Celfyddydau a Datblygu yn Affrica, Asia a'r Dwyrain Canol i Theatr Byd Bach a'r dydd presennol."

 

"Rydym yn gwneud pypedau o bob graddfa a pherfformiadau pypedau anferth yw ein harbenigedd. Mae ein perfformiadau pypedau anferth yn bennaf yn yr awyr agored, mewn gwyliau neu ddigwyddiadau. Maen nhw’n cynnig golygfa a ‘showtopper’, yn ogystal â thynnu sylw at themâu amgylcheddol a diwylliannol cryf."



All neb wadu'r profiad amlwg sydd gan Theatr Byd Bach o wneud yr union math yma o gynyrchiadau ers 45 mlynedd. Fel gyda'r Handspring Puppet Company a fu'n cyd-weithio efo'r National Theatre yn Llundain i greu y sioe fyd enwog WarHorse. Seren y sioe honno, fel gyda Yr Hogyn Pren, ydi'r pyped, ac fel y National Theatre gynt, mae holl lwyddiant y cynhyrchiad yn gyfangwbl ddibynnol ar y pypedau. Mae honni mai "dim ond comisiynu Small World Theatre i greu pyped ar gyfer ein cynhyrchiad wnaethom ni" yn un o'r pethau mwyaf nawddoglyd a thanseiliol a glywais i erioed. Rhag eu cywilydd am ddweud y fath beth. Pam mod i mor flin am hyn, wel dyma'r cast i gychwyn yng "nghynhyrchiad Theatr Genedlaethol Cymru"

 

Y Fam Heledd Gwynn

Pypedwyr Owain Gwynn, Bettrys Jones a Rebecca Killick.



Ydi'r olygfa uchod o'r "pyped" yn cyfiawnhau'r datganiad mai "dim ond comisiynu Small World Theatre i greu pyped" yn adlewyrchiad teg o gyfraniad, gweledigaeth ac arbenigedd Theatr Byd Bychan? Bod angen TRI actor / pypedwr i weithredu'r pyped, fel gyda'r ceffylau yn War Horse?

Nid dim ond derbyn "y pyped" mewn pecyn drwy'r post sydd dan sylw yma [fel yn awgrym ddihidio'r ThGen] mae angen dysgu'r sgiliau sydd wedi gneud Theatr Byd Bychan yn fyd enwog ers dros ddeugain mlynedd i greu cynhyrchiad o'r math yma. 


Yn union fel fy alegori am y siwt ar gychwyn yr erthygl. Do, falla bod Owain Gwynn wedi "creu" y syniad o ddefnyddio gwaith I.D Hooson, a bod ganddo brofiad o weithio'r pypedau ar War Horse Life of Pi [difyr yw nodi mai Nick Barnes and Finn Caldwell (dau bypedwr profiadol o gynhyrchiad y West End o Life of Pi) oedd ei gyd-bypedwyr pan ail-lwyfannwyd y sioe yng Ngŵyl Agor Drysau Arad Goch eleni]; a falla bod Elidir Jones wedi creu y "sgript" a bod Melangell Dolma wedi "cyfarwyddo", ond fel yn achos fy nghyfraniadau innau i fy siwt, fyddwn i fyth yn honni mai fy siwt i oedd hi. Cyfrannu tuag at lwyddiant y cynnyrch terfynol yr ydym, a cywaith ydi'r cyfanwaith, fel mae Theatr Byd Bychan yn falch o arddel ar eu gwefan.




"Cyd-weithio" yw'r gair mae Theatr Byd Bach yn ei ddewis nid "comisiynnu" ac mae'n warthus nad yw'r Theatr Genedlaethol yn cydnabod hynny yn fwy amlwg yn eu dewis gofalus o eiriau a drychau a mwg! Ym mis Chwefror 2024, ar eu tudalen Facebook, mae'r geiriau "Datblygwyd Broc - y pyped eco-gyfeillgar sydd wrth galon y cynhyrchiad - gyda chwmni clodfawr Small World Theatre..." felly mae eu hymateb o gŵyn eto'n ddi-sail.

Y cynhyrchiad un-noson Kiki Cymraeg oedd y gŵyn nesaf, a'u un mwyaf pitw!


  • "Nid oedd Kiki Cymraeg yn sioe fenthyg. Cynhyrchiad Theatr Genedlaethol Cymru oedd hwn ar y cyd â’r Gymuned Ddawnsfa Cymru. Nid oedd chwaith yn sioe yn benodol i bobl ifanc (yn wir, roedd y canllaw oed yn 14+)."

Gan eu bod nhw mor bryderus mod i wedi camarwain y Genedl dros bwysigrwydd y cynhyrchiad un-noson yma, beth am fwrw golwg ar beth yn union ydi'r holl helynt.

 

Dyma gofnod o'r digwyddiad ar wefan Sherman Cymru. Sylwer ar drefn y geiriau ac mae'n amlwg eto pwy sy'n arwain y cynhyrchiad yma. 



"As part of an exciting new collaboration between the Welsh Ballroom Community and Theatr Genedlaethol Cymru, Kiki Cymraeg features original spoken word performances by artists Lauren MoraisNina Bowers and Leo Drayton, exploring what it means to be queer in Wales today.

Directed by Duncan Hallis and Theatr Gen’s Artistic Director Steffan Donnelly, this scratch performance will be hosted by the Voice of Wales, Kwabena 007, and will star members of the Welsh Ballroom Community, including Leighton Rees MilanSupreme MilanOpulence Milan and Hollywood 007, alongside DJ Raven 007."

 

Eto, sylwch - DAU gyfarwyddwr. Pwy yw'r prif un tybed? 


Fel dyn hoyw, does gen i ddim byd yn erbyn y fath gyd-weithio, er nad ydi'r cynhyrchiad neu ddigwyddiad yn apelio o gwbl ata i yn bersonol, ond tybed os mai dyma'r math o gynhyrchiad mae mwyafrif o oedolion Cymru am ei weld gan ein Theatr Genedlaethol? A dim ond yng Nghaerdydd wrth gwrs.

 

Ac ymlaen at y gŵyn nesaf...


  • "Pam bod “92 perfformiad” mewn dyfynodau? Hwn yw rhif cywir y nifer o berfformiadau. Mae’r dyfynodau yn awgrymu ein bod yn dweud anwiredd am nifer ein perfformiadau. Mae hefyd yn aneglur pam bod nifer y lleoliadau a enwebiad hefyd mewn dyfynodau gan eu bod hwythau hefyd yn realiti. Fel y mae diffyg sylw golygyddol wedi gadael i anwireddau ymddangos yn Golwg, felly hefyd rydych wedi gadael i’r awdur hwn awgrymu bod ffeithiau solet yn anwireddau."

O diar, mae'n amlwg bod yr holl eiriau mae'r ddeu-ben bwysig yn gorfod delio â nhw yn peri dryswch iddynt! Pan dwi'n dyfynnu, dwi'n defnyddio "dyfynodau". Dim byd mwy sinistr na hynny, ac mi gyfrais i bob perfformiad o'u "blwyddyn" dewisol nhw sef  "14 Awst 2023 – 28 Awst 2024". Mae hynny hefyd yn ateb eu cŵyn nesa, ac sy'n gneud i rywun amau pam bod nhw wedi dewis "blwyddyn" mor benodol o gynyrchiadau i ymgeisio am wobr, yn hytrach na'u "blwyddyn newydd" arferol nhw!

  • "Nid yw Fy Enw i Yw Rachel Corrie a Dawns y Ceirw yn gynyrchiadau o fewn “blwyddyn newydd” o waith y cwmni. Dyma ddau o gynyrchiadau olaf 2024, a’r ddau wedi’u cyhoeddi yn flaenorol. Bydd cyhoeddiad blwyddyn newydd o waith y cwmni yn digwydd mewn rhai misoedd. "

Dyma fanylder cwyfanllyd y ddau, sy'n amlwg yn poeni gormod am fanylion y geiriau yn hytrach na'r darlun ehangach a'r pwynt sy'n cael ei wneud...

 

  • "Os mai Rhinoseros, Parti Priodas, Ha/Ha a Brên. Calon. Fi sy’n cael eu cyfri fel y ‘pedwar cynhyrchiad i oedolion’ (er, fel nodir uchod, roedd Kiki Cymraeg yn sioe oedolion), nid yw’n wir bod dau o’r rhain yn ail-lwyfaniadau (‘dau o’r rheiny yn gawl-eildwym o’r Eisteddfod’). Dim ond un, Parti Priodas, gall gael ei ystyried yn ail-lwyfaniad - ond hynny wedi ei gynhyrchu ar raddfa llawer mwy ac yn deithiol."


Hyd yn oed os ydi rhywun yn honni bod Kiki Cymraeg yn sioe i "oedolion" tydio ddim yn newid y pwynt pryderus a sylfaenol,  sef bod 52 perfformiad allan o'r 92 [yn hytrach na 53] yn sioeau i blant. Un perfformiad oedd Kiki Cymraeg. 


Wyddwn i ddim ein bod ni wedi newid Cyfansoddiad ein Theatr Genedlaethol i fod yn Theatr Genedlaethol i Blant Cymru.

 

Ers i Mrs Jones-Leefe ddyrchafu ei hun yn bennaeth ar y Theatr Genedlaethol, mae'r cwmni wedi troi'n Theatr Weinyddol yn hytrach na chreadigol. Dwi heb ymdrechu i weld unrhyw un o gynyrchiadau'r Theatr ers cyn 2022, am nad wyf yn barod i wario fy arian i ddod i weld cynyrchiadau sydd â dim apêl imi. Fel un sy'n mynychu'r theatr yma'n Llundain o leiaf unwaith yr wythnos, mae hynny yn dorr-calon imi. Ond mae'n amlwg fod pawb yng Nghymru yn hapus efo'r sefyllfa fel ag y mae hi, felly dyna ni; os am newid pethau, rhaid i hynny ddod o Gymru a Chymry eu hunain. Chwi actorion allan o waith, ddramodwyr, cyfarwyddwyr, garedigion y theatr, gweithredwch, neu byddwch fodlon ar theatr i blant am byth.

 

Er mwyn eich helpu i leisio'ch barn, dwi wedi cychwyn deiseb ichi. Arwyddwch os yda chi am weld newid ac ail-hawlio ein Theatr Genedlaethol i Gymru a Chymry, ac nid i Loegr a phlant ac ieuenctid y wlad. Gallwch ymweld â'r ddeiseb yma neu sganio'r testun QR isod.