'Sunset Boulevard'

Y Cymro – 26/12/08

Does 'na ddim amheuaeth mai’r dewin cerddorol Andrew Lloyd Webber fu’n rhannol gyfrifol am fy hoffter o ddramâu cerdd. Un o’i lwyddiannau cynnar, ‘Cats’ oedd y ddrama gerdd lawn gyntaf imi’i weld, a hynny yn y Winter Gardens yn Blackpool o bob man! Gwrando’n ddyfal am flynyddoedd wedi hynny ar gasetiau (gan mai hogyn o’r 80au ydw’i!) o’i sioeau eraill fel ‘Phantom of the Opera’, ‘Evita’, ‘Joseph’ ac ‘Aspects of Love’. Fe brynais i sawl casgliad o’i ganeuon gorau hefyd, o bryd i’w gilydd, a dotio ar rai o’i alawon mwyaf cofiadwy o’r sioeau eraill. Un o’r alawon hynny oedd ‘A Perfect Year’ o’r sioe ‘Sunset Boulevard’ sy’n seiliedig ar ffilm Billy Wilder o’r un enw.

Pan glywais i fod Craig Revel Horwood, sy’n fwy cyfarwydd ar hyn o bryd fel un o’r beirniaid ar y gyfres ‘Strictly Come Dancing’, wedi cyfarwyddo fersiwn newydd o’r ddrama gerdd ‘Sunset Boulevard’ yn y Comedy Theatre, Leicester Square, roeddwn i wrth fy modd yn derbyn y gwahoddiad i’w weld.

Fues i yn y theatr fechan hon yn gynharach eleni yn gweld cynhyrchiad penigamp o ddwy ddrama fer Harold Pinter, felly roeddwn i’n edrych ymlaen yn fawr am gael dychwelyd yno. Roedd gen i fy mhryderon, gan imi wybod fod y theatr mor fychan, heb fawr ddim lle i’r actorion heb sôn am y gerddorfa. Ond, mae’n amlwg fod y cyfarwyddwr di-flewyn-ar-dafod wedi rhagweld hynny, oherwydd y cerddorion oedd yr actorion, fel petai! Roedd pob aelod o’r cast hefyd yn rhan o’r gerddorfa, ac yn canu eu hofferynnau yn ogystal á’r geiriau.

I’r rhai sydd ddim yn gyfarwydd â’r ffilm, hanes y difa oedrannus ‘Norma Desmond’ (Kathryn Evans) sy’n datblygu neu’n gorfodi cyfeillgarwch gyda llanc ifanc golygus ‘Joe Gillis’ (Ben Goddard) yw hanfod y stori. Wrth i ‘Norma’ ysu am ail-danio ei gyrfa ar y sgrin fawr, ysu i gychwyn ei yrfa fel awdur yw nod ‘Joe’. Ymhen fawr o dro, mae ‘Norma’ yn syrthio mewn cariad gyda’r llanc ifanc, sydd eisoes mewn cariad gyda ‘Betty’ (Laura Pitt-Pulford), ac fel y gallwch fentro, mae 'na ddiweddglo trasig iawn i’r cyfan.

Mae cynhyrchiad Revel-Horwood yn cychwyn gyda’r drasiedi, wrth i’r actorion a’u hofferynnau ddod i’r llwyfan fesul un, gan ddatgan eu galar drwy’r alawon. Rhaid imi gyfaddef, nad oeddwn i’n gyffyrddus gyda’r arddull hwn, ac roedd gweld actor / cantor / offerynnwr yn ceisio canu / dawnsio / actio i gyd ar yr un pryd yn ormod i’w wylio ar brydiau. Dim ond gydag ymddangosiad y foneddiges ‘Desmond’ wrth iddi droedio’n osgeiddig i lawr y grisiau ar dro y daeth y cyfan yn fyw, a pherfformiad hynod o felodramtig Kathryn Evans yn gweddu i’r dim i naws y sioe.

Gwan, a rhy felodramatiadd oedd y gweddill, gyda Ben Goddard yn gor-ymdrechu i fod yn annwyl a golygus. Roedd set Diego Pitarch yn ddigon derbyniol ar yr olwg gyntaf, ond buan iawn death y cyfan yn syrffedus o ddiflas gyda fawr ddim yn newid, heblaw am y meri-go-rownd o risiau ar dro oedd yn troi a throi heb bwrpas. Diflas hefyd oedd y gerddoriaeth drwyddi draw, heb fawr o gyfle i greu mawredd a llawnder sgôr wreiddiol Lloyd Webber. Oni bai am ddatganiadau gwefreiddiol Kathryn Evans o ‘With one look’ ac ‘A perfect year’, go brin y byddwn i wedi aros yn fy sedd.

Siom ar drothwy’r ŵyl felly, a machlud cynnar fentrai awgrymu ar y cynhyrchiad yma, fel y rhagdybiais ar gyfer ‘Imagine This’ a ddaeth i ben ddau fis yn gynnar cyn y Nadolig.

Mwy o fanylion ar www.sunsetlondon.com

'Edward Sissorhands'

Y Cymro – 19/12/08

Un o fy hoff ffilmiau yw ‘Edward Sissorhands’ o waith Tim Burton. Trwy bortread Johnny Depp o’r Frankenstein o gymeriad ‘Edward’ sy’n cael ei greu gan y dyfeisydd sy’n byw yn y plasty gothig ar ben y bryn, fe grëir ffilm gofiadwy, ffantasiol a rhamantaidd iawn.

Cyn medru creu ei ddwylo, mae’r dyfeisydd oedrannus yn cael trawiad ar ei galon, ac yn marw. Gadewir Edward druan gyda dwy law sydd wedi’i greu o lafnau sisyrnau amrywiol. Wedi cael ei fabwysiadu gan deulu unigryw yn y dref gyfagos, buan iawn y daw Edward yn dipyn o seren, wrth arddangos ei sgiliau arbennig i dorri’r gwrychoedd a’r llwyni yn siapiau trawiadol. O’r gwair at y gwallt, ac mae pob copa walltog yn y dref eisiau i Edward roi ei stamp ffasiynol ar eu pen. Ond yr hyn sy’n creu’r gwrthdaro yw’r ffaith bod Edward yn syrthio mewn cariad gyda merch benfelyn y teulu - Winona Ryder, yn groes i ddymuniadau ei chariad brwnt. Wrth i bethau boethi rhwng y ddau, a chalon ‘Kim’ gael ei doddi gan anwyldeb Edward, fe dry’r dref yn ei erbyn, a’i orfodi i ddychwelyd i’w guddfan gothig ar ben y bryn.

Ac yno y mae Edward o hyd, yn creu cerfluniau o iâ er cof am ei gariad coll. Ac yn ôl yr hen wraig ar ddiwedd y ffilm, sy’n adrodd y stori, mae’n annog pawb i gofio, bob tro mae hi’n bwrw eira, mae’n debyg mai Edward sy’n brysur yn ei blasty ar y bryn yn naddu’r iâ gyda’i lafnau prysur.

Stori hudolus yn wir, a phan glywais i fod y coreograffydd enwog Matthew Bourne wedi addasu’r ffilm yn gynhyrchiad llwyfan, roeddwn i’n sicr o’n nhocyn. Fe gofiwch imi weld cynhyrchiad Bourne o’r ‘Nutcracker’ ‘radeg yma'r llynedd yn Sadlers Wells, ac yn gynharach eleni yng Nghaerdydd. Ac fel gyda’i gynyrchiadau nodedig eraill fel ‘Carman’ a’i ‘Swan Lake’ i ddynion, roeddwn i’n sicr y byddai’r cynhyrchiad yn lobscows o liw, o setiau chwaethus, o gerddoriaeth gyfoethog a dawnsio penigamp.

Ac wrth gymryd fy sedd yn Sadlers Wells, ches i mo fy siomi. Yr hyn sy’n fy synnu dro ar ôl tro gyda’i waith ydi’r gallu sydd ganddo i lenwi’r llwyfan â’i ddanteithion, gan greu delweddau hynod o drawiadol. Mae’r cyfan yn ddibynnol ar gerddoriaeth emosiynol Danny Elfman o’r ffilm wreiddiol, sy’n rhoi’r pwyslais i gyd ar y symud a’r ystum corfforol.

Un o’r golygfeydd mwyaf cofiadwy yw’r modd mae’n rhoi bywyd i’r gwrychoedd yn y gerddi, wrth i’r dawnswyr – wedi’u cuddio gan ddail, ddechrau symud a dawnsio wrth i Edward eu torri. Yr un modd gyda’r olygfa yn salon trin gwallt ‘Edwardo’, a’r modd celfydd y datguddir inni’r creadigaethau blewog rhyfeddol o un i un.

Ar ddiwedd yr Act gyntaf, roeddwn i wedi gwirioni efo’r hyn welais i, ac yn dyheu am weld yr ail-ran, gan wybod beth oedd tranc Edward a’i gariad coll. Ond, yn anffodus, collwyd yr hud a’r stori wedi’r egwyl, a daeth y cytganau o ddawns yn rhy fawr a rhy hir, er mwyn ymestyn y cyfan. Dechreuais golli diddordeb yn yr hyn oedd yn digwydd ar y llwyfan, a surodd hyn fy mwynhad ohono.

Ac fel ro’n i wedi amau, ar ddiwedd y ddawns, ac Edward yn ôl yn ei guddfan o blasdy, fe ddechreuodd hi fwrw eira ar y gynulleidfa, wrth i’r gerddoriaeth chwyddo i’w gresiendo. Eiliad hynod o ddramatig, a rhywbeth y byddwn i fel arfer yn ei ganmol i’r cymylau, pe bawn i ddim yn eistedd yn union o dan un o’r ffynnonnau ewynnol!! Ychwanegodd gwlybaniaeth yr ewyn fwy o siom nag o ganmoliaeth y tro hwn.

Heb os, dwi’n siwr y daw’r cynhyrchiad yn ei dro i Gaerdydd unwaith eto, wedi gorffen ei daith ryngwladol ar hyn o bryd. Mwy o fanylion ar www.edwardscissorhands.co.uk

'Gethsemane'

Y Cymro – 12/12/08

Dau o ‘brif’ gynyrchiadau’r Hydref gafodd fy sylw i’r wythnos hon. Dau gynhyrchiad sy’n cael eu hybu’n ddiddiwedd yma yn Llundain, a dwy sioe sydd wedi gwerthu’u tocynnau bron i gyd, gyda’r mwyafrif wedi’u prynu cyn i’r sioe agor hyd yn oed.

Does 'na’m dwywaith fod enw’r dramodydd David Hare yn denu a disgwyl mawr am bob drama newydd, gyda’i farn bendant, agored a di-flewyn ar dafod am y byd Gwleidyddol. ‘Gethsemane’ yw ei gyfraniad diweddaraf i Theatr Genedlaethol Lloegr sy’n cael ei lwyfannu yn Theatr y Cottesloe ar hyn o bryd.

‘Ffuglen pur’ yw’r ddrama yn ôl y dramodydd, ond mae’r adolygwyr theatr a’r beirniaid gwleidyddol wedi pori’n hir dros y cynnwys, ac wedi llunio rhestr hir o gyffelybiaethau gyda’r hinsawdd bresennol.

‘Meredith Guest’ (Tamsin Greig) Ysgrifennydd Cartref y Llywodraeth yw prif gymeriad y stori, sy’n gorfod ail-ystyried ei bywyd gwleidyddol, yn sgil ymddygiad ei merch wrthryfelgar ’Suzette’ (Jessica Raine). Yn cuddio o dan y cyfan mae’r gŵr busnes cefnog ‘Otto Fallon’ (Stanley Townsend) sy’n cyfrannu arian mawr i’r Blaid Lafur, drwy hudo’r prif weinidog, ‘Alec Beasley’ (Anthony Calf) i’w blasty enfawr er mwyn cyflwyno darpar noddwyr iddo. Drwy gymorth cyn athrawes ‘Suzette’, ‘Lori Drysdale’ (Nicola Walker) a’i gŵr ‘Mike’ (Daniel Ryan) - y bobol gyffredin, os liciwch chi, mae disgwyl i’r gwleidyddion newid eu ffyrdd, gan ddechrau parchu’u teuluoedd a’u cyd-weithwyr. Ond, hyd yn oed wedi’r eiliad o amheuaeth, ac fel mae’r dyfyniad o Lyfr y Rhufeiniaid ar glawr y rhaglen yn awgrymu, ‘yn lle gwneud beth dw i eisiau ei wneud, dw i'n cael fy hun yn gwneud beth dw i'n ei gasáu’.

Siomedig oedd cynnwys y ddrama a chynhyrchiad Howard Davies ohoni. Er bod bocs wen o set Bob Crowley yn syml, tafluniwyd delweddau o’r ddinas brysur drosti, er mwyn ceisio ei bywiogi. Ond, roedd y cyfan mor llonydd, di-liw a di- ddyfnder, a’r cymeriadau mor ystrydebol â’r cynnwys. Roeddwn i wedi laru gyda phob ymson ar ddiwedd y golygfeydd, a’r cyfan yn trin y gynulleidfa’n blentynnaidd o nawddoglyd ar adegau.

Mwy o fanylion am y cynyrchiadau ar www.nationaltheatre.org.uk

'Hamlet'

Y Cymro – 12/12/08

A siom arall oedd yn fy aros wrth gyrraedd Theatr y Novello ddechrau’r wythnos ar gyfer noson y Wasg cynhyrchiad cwmni’r Royal Shakespeare o ‘Hamlet’ gyda’r ‘Dr Who’ presennol David Tennant yn y brif ran. Bu disgwyl mawr am y cynhyrchiad yma i gyrraedd y West End, wedi dros hanner cant o berfformiadau llwyddiannus yn Stratford dros yr Haf. Gyda’r tocynnau i gyd wedi’u gwerthu, ac ymchwiliad yr heddlu ar waith yn sgil y nifer cynyddol o docynnau ffug sydd wedi’i greu, roedd y tocyn euraidd hwn yn rhy dda i’w golli.

Wedi gwthio drwy’r dyrfa, a’r llu o wynebau cyfarwydd o’r cyfryngau, suddodd fy nghalon o ddallt nad oedd Dr Tennant yn bresennol yn sgil anaf i’w gefn. Roedd y siom i’w deimlo drwy’r dyrfa, a’r anghredinedd o wahodd y Wasg i weld cynhyrchiad sydd mor ddibynnol ar y prif gymeriad yn absennol! Yn ôl Llefarydd ar ran yr RSC, roedd y cwmni am i’r beirniaid werthfawrogi’r cynhyrchiad yn ei gyfanrwydd, ac nid rôl y prif actor yn unig.

Er cystal oedd perfformiad y dirprwy actor Edward Bennett fel y tywysog ‘Hamlet’, collwyd hud y cynhyrchiad yn absenoldeb portread Tennant ohono. Roedd set chwaethus o ddrychau a chanhwyllyron Robert Jones yn hynod o effeithiol, felly hefyd yng ngwisgoedd Christine Rowland a goleuo Tim Mitchell. Canmoliaeth hefyd i ‘Claudius’ (Patrick Stewart) a’r ‘Polonius’ ffwndrus (Oliver Ford Davies) a’r ‘Ophelia’ drasig (Mariah Gale).

Ond wedi’r aros, a’r disgwyliadau uchel, wythnos i’w chofio am y rhesymau anghywir oedd hi’r wythnos hon.

Mwy o fanylion am y cynyrchiadau ar www.rsc.org.uk

'War Horse'

Y Cymro – 5/12/08

Bu Tachwedd yn fis emosiynol iawn. Anghofiai fyth mor profiad ges i ar Sul y Cofio wrth sefyll wrth y Gofgolofn ar Whitehall a chymeradwyo’r miloedd o gyn-filwyr fu’n gorymdeithio. Y wefr wedyn yn nhawelwch y ddau funud, a synnu sut y medrai’r ddinas fod mor dawel. Ar ôl y Gwasanaeth, agosáu at y Gofeb, a’r môr o Bapϊau coch. Pob un a’i enw a’i atgof. Ond yr atgof mwya oedd y llanc deuddeg oed, yn beichio crio, wrth i’r heddlu ei annog i osod ei groes i goffau ei dad a fu farw yn Irac. Dyna ddod â’r Cofio yn nes adref, gan ddwysau pwysigrwydd y dydd a’n dyled ninnau iddynt.

Yr un balchder a chymeradwyaeth i Ifor ap Glyn a’i dîm cynhyrchu am y gyfres ‘Lleisiau’r Rhyfel Mawr’ a welais ar y Wê yn ystod y mis. Drwy’r geiriau a’r delweddau, cawsom ail-fyw’r cyfnod erchyll yma, a chael ein hatgoffa am yr Aberth dros Ryddid.

Yn goron ar y Cofio, ac yn wir, ar y flwyddyn o ddanteithion y profais i yma yn Llundain oedd cynhyrchiad Theatr Genedlaethol Lloegr o ‘War Horse’ yn seiliedig ar nofel Michael Morpurgo o’r un enw. Cynhyrchiad ar y cyd gyda chwmni pypedau Handspring, sy’n gyfrifol am greu rhai o’r pypedau mwyaf effeithiol imi’u gweld erioed. Cynhyrchiad a grëwyd yn Hydref 2007, ond sy’n cael ei ail-berfformio ar hyn o bryd yn ôl y galw.

I’r rhai nag ŵyr am y nofel, mae’n stori ddirdynnol am fachgen ifanc o’r enw ‘Albert Narracott’ (Kit Harington) a’i fam ‘Rose’ (Bronagh Gallagher) a’i dad ‘Billy’ (Curtis Flowers) sy’n etifeddu ebol a enwir yn ‘Joey’, wedi i’r ‘Billy’ meddw ei ennill mewn Ocsiwn yn y Plwy. Wrth i’r ebol dyfu, tyfu hefyd wna’r berthynas glos, gyfeillgar a hynod o dwymgalon rhwng ‘Albert’ a’r ceffyl. Wrth i ysfa’r tad am arian gynyddu, mae’n frwydr barhaol i ‘Albert’ geisio cadw’r ceffyl, a rhwystro ymdrechion ei dad i’w werthu. Ond yng nghysgod y Rhyfel Mawr, mae’r arian a’r angen am geffylau o safon ‘Joey’ yn enfawr, a buan iawn, mae’r ceffyl yn ymuno â gweddill y llanciau ifanc ar Faes y Gâd. Wedi torri’i galon efo’r golled, mae ‘Albert’ yn dianc o afael ei deulu, ac yn dilyn ‘Joey’ i’r Drin.

A minnau gwta dair rhes o’r llwyfan enfawr yn Theatr yr Olivier, roedd gwylio’r actorion a’r pypedwyr yn gweithredu’r ceffylau yn anhygoel. Roedd pob ystum, emosiwn a meddwl y ceffyl i’w weld yn glir, a feddyliais i erioed y gallwn i gydymdeimlo cymaint gyda darnau o fambŵ a lledar amrywiol!

Roedd safon yr actio gan y cast enfawr o dros 20 o actorion yn wefreiddiol, yn enwedig felly’r teulu. Roedd cyfarwyddo a llwyfannu sensitif a syml Marianne Elliott a Tom Morris a Chynllunio Rae Smith yn cwbl briodol a chofiadwy. Does ryfedd fod gwaith cynllunio Basil Jones ac Adrian Kohler fu’n gyfrifol am y pypedau wedi ennill Gwobrau lu’r llynedd.

Cynhyrchiad fel ‘War Horse’ sy’n fy atgoffa o ble daw fy angerdd, fy nghariad a fy ngobeithion am bŵer y Theatr. Mae’r emosiwn, y teimlad a’r atgofion a grëwyd gan y cwmni o fewn y ddwy awr ac ugain munud euraidd yma yn amhrisiadwy. Os am geisio anrheg Nadolig i’w gofio am byth, mynnwch eich tocynnau nawr. Mae’r cynhyrchiad i’w weld yn Theatr Olivier tan Mawrth 19eg. Mwy o fanylion ar www.nationaltheatre.org.uk

'Imagine This'

Y Cymro 28/11/08

Mae’n gynhyrfus iawn yn Llundain ar hyn o bryd gyda sawl cynhyrchiad newydd o ddramâu cerdd yn agor dros yr wythnosau nesaf. O’r hen ffefrynnau fel ‘Oliver’ yn Theatr y Drury Lane ac ‘A Little Night Music’ gyda Maureen Lipman yn y Mernier Chocolate Factory, i’r newydd ddyfodiad ‘Imagine This’ yn theatr y New London.

Roedd hi’n anodd dychmygu sut fath o sioe oedd hon am fod, wrth imi ymuno â gweddill yr adolygwyr yn noson y Wasg yr wythnos diwethaf. Roeddwn i braidd yn bryderus am sawl rheswm. Y cyntaf, a’r un mwyaf, oedd y ffaith bod y ddrama gerdd wedi’i gosod yng nghyfnod yr Holocaust. Mae 'na ffrae eisoes yn corddi ymysg y theatr-garwyr am yr ormodiaeth o gynyrchiadau a ffilmiau sydd wedi’i lleoli yn y cyfnod tywyll yma, a’r cynulleidfaoedd yn dechrau laru ar yr un hen straeon am ddioddefaint yr Iddewon wrth iddynt geisio ffoi rhag trais yr Almaenwyr. Gormod o bwdin efallai...? Yr ail beth â’m poenodd oedd y ffaith bod y cyfansoddwyr a’r criw cynhyrchu yn eitha dibrofiad, a bod y noddwyr (yr Iddewon o America) wedi buddsoddi miloedd ar filoedd o bunnau yn y gwaith.

Mae’r ‘stori’ wedi’i leoli mewn hen orsaf drenau oddi fewn i’r Warsaw Ghetto dros fisoedd y Gaeaf 1942. Roedd set chwaethus Eugene Lee yn cyfleu hynny i’r dim, a’i lwyfan tro wedi’i amgylchynu gan y muriau llwm a’r ffenestri budur, toredig. Fe gychwynnir yr antur drwy ddathlu ‘dydd ola’r haf’ ar gân o’r un enw wrth i’r cwmni ail fyw moethusrwydd, hwyl a chyfoeth Warsaw rhwng 1939 a 1942, cyn cael eu casglu ynghyd i’r Ghetto gan yr Almaenwyr. Ynghanol y miri, cawn ein cyflwyno i’r prif gymeriad, y patriarch ‘Daniel Warshowsky’ (Peter Polycarpou) a’i deulu, sy’n penderfynu parhau i ddiddanu eu cyd Iddewon drwy gyflwyno dramâu oddi mewn i’r Ghetto.

O fewn 20 munud o gychwyn y sioe, ryda ni ynghanol y ddrama a gyflwynir gan y cwmni o Iddewon, a dyma sy’n cynnal bron i 70% o’r cynhyrchiad. Does 'na’m dwywaith fod y ddrama o fewn y ddrama yn hynod o berthnasol wrth adrodd hanes trasiedi ‘Masada’ a ddigwyddodd yn 70 OC pan ddewisodd grŵp bychan o eithafwyr Iddewig i gyflawni hunanladdiad yn Masada yn hytrach na wynebu’r Rhufeiniaid.

Wedi 60 munud o’r sioe, roeddwn i wedi laru’n llwyr, ac wedi colli pob owns o ddiddordeb yn y stori a’r cymeriadau. Y prif reswm am hynny, heb os, oedd y ffaith nad oeddwn i wedi cael amser i ddod i adnabod yr actorion - y cymeriadau yn y Ghetto, cyn cael ein sodro oddi mewn i stori arall. Doedd na ddim gwahaniaeth o ran y gerddoriaeth, y goleuo na’r llwyfannu i wrthgyferbynnu stori ‘Masada’ oddi wrth y brif stori, ac roedd y safon Broadwêaidd i’r sioe yn y Ghetto, eto’n anghredadwy o dan yr amodau llwm a geisiwyd ei gyfleu ar y cychwyn.

Wedi cyrraedd yr egwyl, roeddwn i’n falch ein bod ni yn ôl ym 1942, wrth i’r Almaenwyr gyhoeddi bydd y trenau yn cyrraedd drannoeth i gludo’r Iddewon i Wersyll Treblinka, gan eu hudo i ddal y trên drwy gynnig torth o fara a jam, a’r addewid am fywyd gwell. Ond trwy weledigaeth aelod o’r Fyddin Gudd, ‘Max’ (Sevan Stephan) mae’n perswadio’r teulu fod yn rhai rhybuddio gweddill yr Iddewon i beidio derbyn y cynnig, ac i beidio dal y tren. O’r diwedd, meddyliais, dyma chydig o ddrama a thensiwn, wrth ddychmygu’r gwrthryfel enwog a ddigwyddodd yn y Ghetto. Ond, siom arall oedd yr ail-ran, wrth inni gael ein sodro yn ôl yn ‘Masada’ hyd syrffed.

Er bod yr Ail Ran yn gryfach ac yn fwy emosiynol na’r gyntaf, dal i wingo wnes i mewn ambell i gân fel ‘The Last Laugh’ ble mae’r tad yn camu allan o’r olygfa emosiynol sydd wedi’i rewi o’i gwmpas, i ganu cân ddoniol, cwbl amhriodol. O diar. Allwn i’m dychmygu dim byd gwaeth...

Os am fentro i weld y sioe, ewch yn fuan. Allai chwaith ddim dychmygu, y gwelith y sioe ŵyl y Purim ddechrau’r flwyddyn...

Mwy o fanylion ar www.imaginethisthemusical.com

'Othello'

Y Cymro 14/11/08

O dderbyn fy addysg yn Nyffryn Conwy, prin iawn oedd y cyfle i astudio gwaith yr arch-ddramodydd, Shakespeare. A minnau bellach ar lannau’r Tafwys, dwi’n dod i weld pwysigrwydd y gŵr hynod hwn yn ddyddiol, ac yn cenfigennu weithiau at ddawn eraill i raffu dyfyniadau o’i waith ac i wybod dyfnder ei straeon amrywiol.

Os daw’r cyfle i weld un o weithiau’r Meistr, fyddai’n ceisio’n ngore i fynd, petai ond i ddysgu mwy amdano, ac i ymgynefino gyda’i destun barddonol hudolus.

Does ‘na’m amheuaeth bod gwaith y bardd yn anodd ei ddeall erbyn hyn, a’r dasg o eistedd drwy ddrama hirfaith, gymhleth a’i iaith estron yn ddigon i ddychryn rhai o’r theatr am byth! Dyna pam y bu imi ddewis mynd i weld cynhyrchiad cwmni Frantic Assembly o ‘Othello’ yn Theatr y Lyric, Hammersmith.

Yr hyn â’m swynodd am y cynhyrchiad oedd yr ogwydd gyfoes, ffres, deinamig a dramatig a roddwyd i’r hen destun. Trawblanwyd y stori o’r Fenis a Chiprys gwreiddiol i dafarn ar stad o dai yn Swydd Efrog. Roedd y cymeriadau i gyd yn ‘chavs’ neu’n ‘hoodies’ (a defnyddio’r disgrifiadau cyfoes cyfredol!) a’r digwydd yn cylchdroi o gwmpas y bwrdd pŵl.

Drwy’r cyflwyniad cerddorol llawn drama a dawns, cawsom ein cyflwyno i’r ‘Iago’ twyllodrus (Charles Aitken), a’r ‘Othello’ croen tywyll (Jimmy Akingbola) wrth iddo gyflwyno’r hances yn rhodd i’w ddarpar gariad, ‘Desdemona’ (Claire-Louise Cordwell). Yr hances hwn sy’n achosi’r gwrthdaro yn hwyrach yn y ddrama, wrth i ‘Iago’ honni fod ‘Desdemona’ yn anffyddlon i’w chymar, ac sy’n arwain at y drasiedi.

Mae’r cwmni’n cyfaddef bod nhw wedi gorfod newid y stori yma ac acw, er mwyn ychwanegu at y tensiwn, ac mae’r cyfan yn llifo fel pennod o ddrama gyfres neu opera sebon, wrth i’r cymeriadau herio’i gilydd o gwmpas y bwrdd pŵl. Er yr elfen gyfoes, roedd y dialog fwy neu lai, o’r testun gwreiddiol, gydag ambell i reg neu ebychiad er mwyn daearu’r cyfan, ac o bosib i ennyn chwerthiniad o enau’r gynulleidfa.

Ond un o’r pethau â’m plesiodd fwyaf am y cynhyrchiad oedd set Laura Hopkins, oedd ar yr olwg gyntaf, yn dafarn gyffredin gyda’i garped budur, ei beiriant gamblo ‘fruit machine’, ei fwrdd pŵl a’i gorneli o gadeiriau lledr. Ond wrth i’r stori ehangu a chyflymu, agor hefyd wnaeth y set, a buan iawn y sylweddolais fod y waliau’n rhychiog, ac yn medru troi’n gylch neu agor yn gyfan gwbl yn ôl galw’r olygfa. Golyga hyn fod y set mor ystwyth â’r actorion neu’r dawnswyr, ac i gyfeiliant trac sain bwrpasol a thrawiadol gan y grŵp Hybrid, roedd coreograffu Scott Graham a Steven Hoggett yn gofiadwy iawn.

Er bod y cynhyrchiad yn awr a hanner can munud o hyd heb egwyl, cefais fy nhynnu i mewn yn llwyr i’r stori drasig a llawn drama, a dwi’n siŵr y byddai’r Meistr ei hun wrth ei fodd o weld cynifer o’r gynulleidfa wedi’i swyno gan yr hyn a gyflwynwyd ar y llwyfan.

Difyr oedd dysgu bod Scott a Steven, ynghyd â’r grŵp Hybrid, yn gyn-fyfyrwyr o Brifysgol Abertawe! Gwych iawn. Tybed a fyddent yn barod i roi gwedd newydd ar rhai o’r Clasuron Cymreig...?

Mwy o fanylion am ‘Othello’ drwy ymweld â www.franticassembly.co.uk

Theatr Genedlaethol Cymru 2009

Y Cymro 07/11/08

Yn dilyn gweld cynhyrchiad Cefin Roberts o ddrama newydd Aled Jones Williams, ‘Iesu’, derbyniodd y Theatr Genedlaethol y ganmoliaeth briodol. Canmoliaeth barodd imi edrych ymlaen yn eiddgar ar gyfer eu harlwy yn 2009. Wedi pori ar y Wê, a chanfod y dudalen briodol ar wefan y Cwmni, dyma weld y cyhoeddiad am ‘gynhyrchiadau’r dyfodol’.

‘11 Chwefror - 14 Mawrth : ‘BOBI A SAMI ...a dynion eraill’. Cynhyrchiad wedi ei gyflwyno yn y dull lletraws, o ddrama fer enwog y diweddar Wil Sam, ynghyd â chyflwyniad o ddwy o ddramâu byrion, di-eiriau, Beckett. Taith o ganolfannau theatr llai led led Cymru’.

Y ‘dull lletraws’, hyd y deallaf i, ydi’r cynllun ‘traverse’, ble mae’r digwydd dramatig yn cael ei lwyfannu ynghanol y theatr, a’r gynulleidfa wedi’u gosod o boptu’r llwyfan. Dim byd newydd, na heriol am hynny bellach, ac i’r rhai a welodd ‘Blodeuwedd’ gan Gwmni Cymunedol Troed-y-Rhiw yn ddiweddar, dyma’n union wnaethon nhw.

‘Bobi a Sami’ a Beckett... eto, chwarae’n saff (yn nhraddodiad y cwmni bellach) heb fawr o ddychymyg na dewrder. Dwi’n cofio beirniadu cynhyrchiad Ysgol Glanaethwy o ‘Bobi a Sami’ ychydig flynyddoedd yn ôl, yng Ngŵyl Ddrama Eisteddfod yr Urdd, a Cefin ei hun yn cyfarwyddo. Roedd y cynhyrchiad yn llwyddiannus o be gofiai, gan sicrhau’r Wobr gyntaf i’r cwmni yn y gystadleuaeth. A mwy o ‘Beckett’, eto fel y cafwyd yn nyddiau cynnar y cwmni, ar faes yr Eisteddfod Genedlaethol. Syrffedus oedd y cyflwyniad hwnnw, o be’ gofiai.

Yn bersonol, dewis siomedig a mentrai ddweud diog wrth agor arlwy 2009?. Ydi cyflwyniadau o ddramâu byr yn cyfiawnhau un o’r tri ‘prif gynhyrchiad’ a’r ffasiwn nawdd?. Peidiwch â cham-ddallt i, nid honni na ddylid cyflwyno gwaith Wil Sam na Beckett ydw’i, ond oni ddylai cynhyrchiadau llai fel yma fod yn rhan o waith estynedig ‘arbrofol’ y cwmni, tu allan i ffrâm y ‘prif gynhyrchiadau’?. Gweithiau byr mewn canolfannau llai dylai fod yn faes arbrofol i actorion, technegwyr a chyfarwyddwyr newydd.

Ymlaen wedyn at ganol y flwyddyn, a chynhyrchiad i’r merched y tro hwn : ‘13 Mai - 20 Mehefin : TY BERNADA ALBA. Cyfieithiad newydd gan Mererid Hopwood o ddrama yn y Sbaeneg gan Federico Garcia Lorca. Drama yn llawn tyndra rhywiol fydd yn teithio i brif theatrau Cymru.’

Unwaith eto, drama ‘glasurol’ o dramor... fel y Moliere a gawson ni dro yn ôl. Dim owns o Gymreictod yn perthyn i’r gwreiddiol. Drama farddonol, dwi’n siŵr fydd yn ddigon swynol o enau barddonol profiadol Mererid Hopwood, ond siawns nad oes digonedd o ddramâu Cymreig neu Gymraeg yn llawer nes at adra?. Onid oes nofelau, neu ffilmiau, neu chwedlau o Gymru sy’n crefu am gael eu llwyfannu, neu eu hail-lwyfannu hyd yn oed? Dwi’n gofyn eto, lle mae’r degau o ddramâu arobryn o’r Eisteddfodau ar hyd y blynyddoedd? Wedi bron i bum mlynedd, siawns nad oes mwy o waith wedi’i ddatblygu, gomisiynu neu’i addasu?

Ac yna at yr Hydref, a diolch byth am ddrama wreiddiol gan Meic Povey, ‘TYNER YW'R LLEUAD HENO’.

Arlwy siomedig o saff eto, a rhaid i’r Bwrdd (a’i aelodau newydd) ysgwyddo rhan o’r bai. Heb fynd i dynnu blewyn o drwyn y Cefin garwyr, fentrai unwaith eto i ofyn y cwestiynau fydd yn sicr o ennyn ymateb chwyrn. Sut mae’r cwmni yn cyfiawnhau caniatáu i Arweinydd Artistig y cwmni Cenedlaethol i barhau i gyfrannu at gymaint o brosiectau allanol? O arwain Côr Ysgol Glanaethwy yn wythnosol ar gyfer y gyfres ‘Last Choir Standing’ i sgriptio a chreu’r gyfres ‘gomedi’ (echrydus o be weles i’r wythnos gyntaf) ‘Ista’n Bwl’ ar S4C? Faint o waith meithrin dramodwyr ac actorion sy’n digwydd mewn gwirionedd?. Oes yna wario ar feithrin talent, ta dim ond ar y ‘Llwyfan’ yng Nghaerfyrddin, neu’r ‘3 o gerbydau... wedi eu brandio a'n logo ac i'w gweld yn rheoliad ar hyd a lled y wlad’ ?! Yn bersonol, fyddai’n well gen i weld tri chynhyrchiad o ddramâu gwreiddiol na thri cherbyd moethus, costus...

Mae na Arlywydd newydd yn yr Amerig... oes na obaith am Arweinydd newydd ar y theatr yng Nghymru...?

'Oedipus'

Y Cymro : 31/10/08

Un o brif gynhyrchiadau’r Theatr Genedlaethol ar hyn o bryd yw’r Clasur Groegaidd o waith Sophocles, ‘Oedipus’. ‘Oedipus Rex’ neu ‘Oedipus Frenin’ a bod yn fanwl gywir, gan mai dim ond y rhan gyntaf o hanes y gŵr trasig yma a gawn o fewn yr awr-a-hanner o gynhyrchiad yn Theatr yr Olivier. Trueni na fyddai’r cwmni wedi cyfuno ail hanner o hanes y cyn-frenin, wrth iddo gael ei arwain yn ddall gan ei ferch ‘Antigone’ drwy ddrysau’r ddinas am ‘Colonus’ a chychwyn drama arall o eiddo Sophocles, ‘Oedipus yn Colonus’.

Does na’m dwywaith mai’r actor Ralph Fiennes sy’n gwerthu, ac yntau wedi’i ddewis i bortreadu’r brenin fisoedd yn ôl. Yr un modd yn union â Theatr y Donmar sydd wedi sicrhau presenoldeb enwau mawr fel Judy Dench, Derek Jacobi a Kenneth Branagh. Gwers yn wir i’n Theatr Genedlaethol ninnau yng Nghymru, sydd dal heb fethu dennu ein hactorion nodedig fel Rhys Ifans, Daniel Evans, Ioan Gruffydd, Matthew Rhys na Siân Phillips i droedio’r un llwyfan.

Fel y nyddiau’r Groegiaid, dwi wrth fy modd yn gwylio’r dramâu Clasurol, gan ein bod ni bellach mor gyfarwydd â hynt a helynt y cewri mytholegol chwedlonol yma, a’u hymgais i osgoi eu tynged sydd wedi diddanu cynulleidfaoedd dros y canrifoedd. Mae’r cyfan fatha jig-sô enfawr, a phob drama yn ddarn hanfodol yn yr hanes. Yn ‘Oedipus Frenin’, mae’r brenin yn canfod y gwirioedd erchyll ei fod wedi lladd ei dad, ‘Laius’ a’i fod wedi priodi ei fam, ‘Jocasta’ (Clare Higgins) ac wedi cenhedlu dwy ferch – ‘Antigone’ ac ‘Ismene’, a’r ddau fab ‘Eteocles ‘ a ‘Polynices ‘. Dyma barhau’r dynged am genhedlaeth arall, a stori enwog ‘Antigone’ yn mynnu claddu corff ei brawd yn destun ar ddrama arall o waith Sophocles.

Ond yn ôl at y cynhyrchiad yma ar lannau’r Tafwys, sydd wedi derbyn canmoliaeth uchel gan y beirniaid. Rhaid bod yn onest, a chyfaddef imi fethu â chytuno ar y ganmoliaeth aruchel am yr hanner awr gyntaf o’r cynhyrchiad, gan fod y cyfan mor llonydd, araf a di-liw. Roedd presenoldeb Fiennes ar y llwyfan o’r cychwyn cyntaf yn gofiadwy, ac eto ddim mor wyrthiol wych ag a nodwyd yn yr adolygiadau. Dim ond gyda’r gwirionedd a’r sylweddoliad ei fod o’n wir wedi lladd ei dad a phriodi ei fam, sef yr union bethau gafodd eu proffwydo gan y proffwyd dall ‘Teiresias’ (Alan Howard) y cododd Fiennes i’r safon gaboledig, ac roedd ei hanner awr olaf waedlyd a di-lygaid yn gofiadwy iawn.

Unwaith eto, yn y Theatr Genedlaethol, ‘roedd y Set a’r goleuo mor llwyddiannus â’r actio, a’r cyfan wedi’u cyfarwyddo'r un mor fedrus. Gosodwyd y ddau ddrws i balas brenhinol Thebes ar lwyfan tro, wedi’i baentio’n lliwiau copr rhydlyd, oedd yn fy atgoffa o hen gloc haul cynnar. I’r de-orllewin o’r drysau, roedd bwrdd a dwy fainc wedi’u llorio’n llonydd ar y llwyfan tro, eto’n gamarweiniol o gelfydd, drwy alluogi’r drysau i droi mor araf a disylw, ond ddim y bwrdd. Clyfar iawn. Wrth i’r drysau gyrraedd lleoliad gwahanol ar gyfer pob golygfa briodol, symudodd y cyfan yn ei flaen, fel eu bônt yn ôl i’r man cychwynnol erbyn y diwedd.

Cynhyrchiad cofiadwy Clasurol a chaboledig arall o stabl Genedlaethol Lloegr.

Mae ‘Oedipus’ yn Theatr Olivier tan Ionawr 2009.

'Brief Encounter'

Y Cymro – 24/10/08

‘Punchdrunk’, ‘Shared Experience’, ‘Complicite’... mae gan bob cwmni ei arddull unigryw, a phob cynhyrchiad yn denu cynulleidfaoedd mawr. Felly hefyd gyda chwmni ‘Kneehigh’ sydd wedi trawsnewid sinema Cineworld ar yr Haymarket, er mwyn llwyfannu’r clasur o ffilm, ‘Brief Encounter’ o waith Noël Coward.

Troeon trwstan bywyd carwriaethol tri chwpl, yn y caffi enwog ar blatfform yr orsaf drenau ble mae ‘Alec’ (Tristan Sturrock) a ‘Laura’ (Naomi Frederick) yn cwrdd am y tro cyntaf, yw lleoliad y ddrama-gerdd hon. Fel yn y ffilm a ryddhawyd yn 1946, tynged y ddau ‘gariad’ sy’n cynnal y cyfan.

Tarddodd y ffilm o ddrama o’r enw ‘Still Life’ - drama am berthynas tu allan i’r briodas. Nid perthynas ffiaidd, ond perthynas angerddol o gariadus rhwng dau berson priod a chaeth. Perthynas poenus, amhosib ac annerbyniol. Yng ngeiriau Emma Rice sy’n cyfarwyddo, a hefyd wedi addasu’r sgript, ‘Dychmygwch fod yn hoyw yn y 1930au, ac fe rydd hynny’r allwedd i ddeall beth yw gwraidd yr hyn sy’n digwydd yn ‘Brief Encounter’’. Wedi’i blethu’n hynod o gelfydd trwy’r stori mae caneuon Noël Coward, sy’n sôn am fethu ildio i gariad neu am arafu’r angerdd.

Trwy gyflwyno’r ddwy stori garu arall rhwng y ‘Beryl’ ifanc (Dorothy Atkinson) sy’n gweini yn y caffi a’i chyfaill ‘Stanley’ (Stuart McLoughlin), ac yna’r cariadon hŷn, ‘Myrtle’ (Tamzin Griffin) sy’n gyfrifol am y caffi a’i ‘rock cakes’ a’r Orsaf Feistr ‘Albert’ (Andy Williams), mae cyfle yma i arsylwi ar natur y gwahanol berthnasau. Yr hyn sy’n gneud y cynhyrchiad yma’n unigryw, yw’r modd mae’r cwmni yn defnyddio delweddau o’r ffilm (wedi’u hail-greu) a’u taflunio ar lenni ar y llwyfan. Trwy blethu’r ddelwedd a’r digwydd ar y llwyfan, mae’r cyfan yn creu cyfanwaith cofiadwy a real iawn.

Cofiadwy hefyd yw Set Neil Murray a Goleuo Malcolm Rippeth. Mae’r ffaith i’r ddau fedru trawsnewid y sinema fodern i fod yn theatr, heb sôn am fod yn gaffi ar blatfform yn gamp ynddo’i hun. Y cyffyrddiadau bychain yn y cynhyrchiad fydd yn aros fel y tegan o drên wedi’i oleuo yn cael ei dynnu gan yr Orsaf Feistr ar hyd y llwyfan, ac ‘Alec’ yn ei ddilyn fel petai am ei golli, neu’r ddau byped fel plant ‘Laura’ yn cadw reiat yn yr oruwch ystafell. Dyma gryfder cwmni Kneehigh sy’n hoff iawn o ddefnyddio pypedau a theganau, fel y gwelais yn eu cynhyrchiad o ‘Rapunzel’ yn y Southbank Centre y Nadolig diwethaf.

Ond mae’r clod hefyd yn mynd i’r Cast sy’n dyblu fel cerddorion, ac yn creu cyfeiliant swynol iawn i gyd-fynd efo’r caneuon a naws yr olygfa. Cefais i’n swyno’n llwyr gan y ddau brif gymeriad, a lwyddodd i gyfleu’r berthynas amhosib yn berffaith, a’r dagrau yn llygaid y ddau yn adrodd cyfrolau. Felly hefyd ym mherfformiadau gweddill y cast oedd yn ychwanegu’r elfen adloniannol i’r cyfan, fel y sbeis yng nghacennau’r caffi, i adael blas da a mwy ar y sioe.

Mae ‘Brief Encounter’ i’w weld ar hyn bryd ar yr Haymarket, ond brysiwch da chi, bydd y cyfan ar ben ymhen ychydig o wythnosau. Mwy o wybodaeth ar www.seebriefencounter.com

'Memory'

Y Cymro – 17/10/08

Yn ddaearyddol, mae cyrraedd rhannau o Lundain mor gymhleth â Chymru! Mae de’r afon Tafwys yn gymharol rwydd - Clapham, Wimbledon neu Croydon, ond mae teithio tua’r Gogledd yn dipyn mwy o drafferth!

I’r Pleasance yn Islington fu’n rhaid mynd i groesawu Clwyd Theatr Cymru ar eu hymweliad cyntaf â Llundain gyda’r ddrama ‘Memory’ o waith y Cymro o Landrindod, Jonathan Lichtenstein. Er fy mod i wedi gweld y cynhyrchiad gwreiddiol nôl yn 2006, cyn i’r cwmni fynd ar daith i Efrog Newydd, roeddwn i’n awyddus iawn i weld effaith dwy flynedd o ddatblygu ar y ddrama.

Adrodd hanes cwmni o actorion sy’n cwrdd mewn ystafell ymarfer, wrth baratoi ar gyfer eu cynhyrchiad diweddaraf yw sail y gwaith. Mae’r ddrama o fewn y ddrama yn cychwyn mewn fflat yn Nwyrain Berlin ym 1990, ble mae ‘Eva’ (Vivien Parry) yn cwrdd am y tro cyntaf â’i ŵyr ‘Peter’ (Oliver Ryan) sy’n esgor ar yr atgofion trist a dirdynnol am ei hieuenctid yn ystod yr Ail-Ryfel Byd. O Berlin i’r Bethlehem presennol, ac at hanes yr Iddew ‘Bashar’ (Ifan Huw Dafydd) sy’n derbyn ymweliad gan swyddog Palesteinaidd ‘Isaac’ (Guy Lewis) i’w hysbysu fod y ffin arfaethedig am gael ei godi ar safle ei gartref presennol. Drwy wibio yn ôl ac ymlaen rhwng y ddwy stori, a’r ddau gyfnod, dyma berl o ddrama sy’n gorfodi’r gynulleidfa i feddwl am y presennol a’r gorffennol, drwy gyfres o olygfeydd trawiadol a dirdynnol.

Roeddwn i hefyd yn falch iawn o weld gynnau mawr y colofnau adolygu yn Llundain yn bresennol gan gynnwys yr arch-adolygydd Michael Billington o’r Guardian a Nicholas De Jong o’r Evening Standard. Tipyn o glod i Clwyd Theatr Cymru am fedru eu denu, heb sôn am eu hudo i barthau Gogleddol y ddinas! Braf oedd darllen bod y ddau, mewn ffyrdd gwahanol, wedi’u plesio gyda’r cynhyrchiad.

Cael fy mhlesio wnes innau hefyd, er bod y cast wedi newid ers y cynhyrchiad gwreiddiol. Roeddwn i’n falch o weld bod Vivien Parry wedi aros fel y prif gymeriad, ac roedd ei pherfformiad, unwaith eto, yn gofiadwy iawn. Felly hefyd gyda gweddill y cast, dan gyfarwyddyd medrus Terry Hands a’i dîm profiadol.

Yr hyn sy’n hyfryd am y ddrama ydi’r modd mae’r gwyliwr yn cael ei dynnu i mewn i’r stori, a’r awydd i wybod beth fydd tranc y cymeriadau wrth ail-fyw’r atgofion poenus. Mae datblygiad y ddrama hefyd yn gelfydd iawn, a’r modd mae’r cyfan yn llifo o’r cylch ymarfer i’r ddrama go iawn yn rhwydd a didrafferth. Drwy ddefnydd effeithiol o oleuo, set a gwisgoedd, cyflwynwyd y tri chyfnod yn gynnil, ond effeithiol i greu cyfanwaith cofiadwy.

Da oedd gweld bod Clwyd Theatr Cymru wedi comisiynu drama arall gan yr awdur, a dwi’n edrych ymlaen yn eiddgar am ei gweld. Da hefyd oedd croesawu cwmni o Gymru i’r ddinas, a braf gweld bod y gallu ganddynt i ennyn clod y Wasg genedlaethol.

Mwy o wybodaeth am y Cwmni ar eu gwefan www.clwyd-theatr-cymru.co.uk

'Blodeuwedd'

Y Cymro 10/10/08

Yn dilyn fy ymweliad â Chaerfyrddin, fel y soniais yr wythnos diwethaf, es i yn fy mlaen i Aberystwyth, gan ymweld â Chanolfan y Morlan ar gyfer cynhyrchiad Cwmni Cydweithredol Troed-y-Rhiw ar y cyd gydag Adran Astudiaethau Theatr, Ffilm a Theledu, Prifysgol Aberystwyth o ‘Blodeuwedd’ gan Saunders Lewis.

Dyma gynhyrchiad y clywais sôn amdano yn gynharach yn y flwyddyn dan y teitl bachog ‘Blodeuwedd ganol Seilej’. ‘Gwaith-ar-Bryfiant’ oedd y prosiect bryd hynny sydd bellach wedi cael ei addasu yn gynhyrchiad mwy gorffenedig. Roger Owen fu’n gyfrifol am gyfarwyddo’r cwmni gydag Euros Lewis yn Cynhyrchu ac yn cyflwyno’r stori ar gychwyn y noson. Roeddwn i braidd yn anghyfforddus efo’r angen i ‘gyflwyno’ un o’n dramâu mwyaf adnabyddus, heb sôn am y chwedl nodedig hon, ond buan iawn y sylweddolais fod y ‘cyflwyniad’ mewn gwirionedd yn rhan o’r digwydd dramatig, gyda’r actorion yn eu tro yn dod i’w lle. Roedd y gynulleidfa wedi’i gosod mewn dwy res hir i lawr ganol y ganolfan, ar gynllun ‘traverse’ a’r actio yn digwydd rhwng y ddwy res, ac yn llythrennol wrth draed y gynulleidfa.

O’i hymddangosiad cyntaf fel ‘Blodeuwedd’ roedd hi’n amlwg fod y ddawnswraig Anna ap Robert wedi dewis i gyflwyno elfen gref o goreograffi yn ei phortread o’r ‘Blodeuwedd’ wyllt, ac roedd yr elfennau cynnil o ran symudiadau i gyfleu’r ochor wyllt, anifeilaidd yn effeithiol iawn. Yn wir, roedd yr elfen gorfforol yn bwysig iawn yn y cynhyrchiad drwyddi-draw, gyda’r actorion yn taflu’i hunain o amgylch y gofod, yn rowlio neu’n neidio, fel bo’r gofyn. Un o wendidau’r perfformiad, ac yn wir y cynhyrchiad, oedd imi fethu clywed na deall yr hyn oedd yn cael ei ddweud.
Falle fod yn rhaid i’r Ganolfan gymryd rhyw gymaint o’r bai am hynny, ac eto, weithiau roedd yr arddull yn amlygu’i hun yn gryfach na’r testun, ac roedd hynny’n amharu ar y cynhyrchiad yn hytrach na’i gyfoethogi.

Rhaid imi enwi Rhodri ap Hywel a fu’n portreadu ‘Llew Llaw Gyffes’ a ‘Penteulu Penllyn’, gyda’r newid rhwng y ddau gymeriad yn gweithio’n dda, a Hedd ap Hywel fel y ‘Gronw Pebr’ penfelyn. Dyma ddau actor ifanc sydd â dyfodol disglair iawn ar lwyfan. Roedd cymeriadu’r ddau yn gofiadwy iawn, y llefaru’n glir a chyson, a’u presenoldeb ar lwyfan yn hudolus. Dau bortread cystal os nad gwell na’r hyn a welais gan ein Theatr Genedlaethol ar y noson flaenorol.

Gweddill y cwmni oedd Jaci Evans fel ‘Gwydion’, Meleri Williams fel ‘Rhagnell’ a Leigh Davies a Guto Gwilym fel y Milwyr.

Heb os nag oni bai, fe greodd y cwmni awyrgylch arbennig iawn yn y Ganolfan ar noson y perfformiad, yn enwedig yn yr ail-ran pan gafwyd amrywiaeth yn y goleuo. Roedd y diweddglo yn cyfiawnhau’r elfen gref o ddawns a’r ‘ymchwil corfforol’ o waith Margaret Ames, ac roedd ymadawiad ‘Blodeuwedd’ yn hynod o theatrig a chofiadwy. Mae’r gallu gan y cwmni yma, sy’n gyfuniad o ‘arweinwyr cymdogaethol ac enthiwsiastwyr y ddrama yn nhair sir y gorllewin’, i gyrraedd eu nod sef i ‘borthi meddwl a dychymyg cymdogaethau Cymraeg’. Roedd y wedd gyfoes gorfforol yn chwa o awyr iach ar hen chwedl, ond da chi, gwyliwch rhag colli’ch testun ynghanol y symud.

Beth fydd nesa tybed? ‘Problemau Prifysgol’ yn yr Hen Goleg ta ‘Siwan’ (by the sea)!?...

Yn anffodus, daeth taith y cwmni i ben. Mwy o wybodaeth ar www.theatrtroedyrhiw.com

'Iesu'

Y Cymro 03/10/08

Dwi’n falch o fedru cyhoeddi mod i o’r diwedd wedi gweld yr ‘Iesu’! Yn Theatr y Lyric, Caerfyrddin digwyddodd y wyrth, a minnau wedi’n ngwasgu i mewn i’m sedd gul, anghyffyrddus! Ond, dwi’n hapus i gyhoeddi, fod y profiad yn werth yr anghyfleus dod a’r daith. Yn wahanol i batrwm diweddar ein Theatr Genedlaethol, doedd na ddim ymweliad â Llundain y tro hwn. A bod yn onest, doeddwn i ddim yn rhy hoff o’r theatr na’r gofod, a dwi’m yn siŵr os oedd y cynhyrchiad yn addas i faint y llwyfan yno.

Wedi’r heip a’r cyflwyniadau cyn y daith, roeddwn i’n wirioneddol edrych ymlaen am ei gweld. Difyr oedd gweld Aled Jones Williams yn cyfeirio yn y rhaglen at nifer o ddramâu eraill yn dilyn yr un themâu gan gynnwys ‘The Last Days of Judas Iscariot’ a fu yn yr Almeida yn ddiweddar. Soniais innau am y ddrama ‘Corpus Christi’ a welais yn yr Ŵyl yng Nghaeredin flwyddyn yn ôl, gyda’r ‘Iesu’ y tro hwnnw yn ddyn hoyw, a ‘Jiwdas’ yn gariad iddo, fel bod y brad felly’n fwy, ac yn treiddio o gariad yn hytrach na chasineb.

Y ffaith mai merch yw’r ‘Iesu’ yng nghynhyrchiad Cefin Roberts yw’r elfen fwyaf ‘dadleuol’, a heb os, roedd perfformiad gwefreiddiol Fflur Medi Owen yn gofiadwy iawn. Yn sicr, dyma godi’r trothwy ar safon perfformio yng Nghymru’r dyddiau yma, a chlod hefyd i Dafydd Dafis fel ‘Peilat’, Llion Williams fel ‘Caiaffas’ a’r newydd-ddyfodiad i lwyfan Cymraeg, Gareth ap Watkins fel ‘Jiwdas’. Clod hefyd i Cefin am gyfarwyddo’r cyfan yn llwyddiannus ar y cyfan, ac ambell i olygfa fel y daith i Jeriwsalem ar gefn y ceffyl pren, yr adlais celfydd iawn o Fae Guantanamo yn y treisio a’r ddau-fyd yn y diweddglo yn gweithio’n dda.

Un o’r ychydig wendidau imi’n bersonol oedd Set Guto Humphreys oedd braidd yn ddiddychymyg a llonydd. Siawns nad oedd modd cyfuno’r ddwy ran - yr anialwch a’r ariannol yn fwy celfydd, ac osgoi’r arfer felltith o ddisgwyl i actorion gludo’r dodrefn yn ôl a mlaen i’r llwyfan. Un o gryfderau Aled Jones Williams imi yw ei weledigaeth a’i synnwyr theatrig, sy’n amlwg yn cael ei anwybyddu dro ar ôl tro yng Nghymru. Dwi’n cofio gweld ‘Pêl Goch’ o’i waith ar lwyfan Theatr Gwynedd sawl blwyddyn yn ôl, a’r gofyn yn y sgript am i bethau penodol fel ‘wellingtons’ a ‘phêl goch’ i ddisgyn o’r awyr, fel bod y cymeriadau yn dod ar eu traws a’u trafod. Theatrig iawn. Ond dod o hyd i’r pethau ymysg y Set oedd cyfarwyddyd y cynllunydd a’r cyfarwyddwr, a chollwyd rhan bwysig o neges y ddrama yn hynny o beth. Unwaith eto, o ddarllen sgript Aled, yn yr olygfa gyntaf o ‘Iesu’, ar ôl y prolog, yr hyn a fwriadwyd oedd…’dau ddyn yn gwthio hen gar, yna’n gadael. Mae cist y car yn agor a Iesu’n rowlio allan…’ delwedd hyfryd a thrawiadol iawn. Bechod inni ei golli.

Fentrai awgrymu fod y Theatr Genedlaethol wedi dod i’w oed efo’r cynhyrchiad yma? Gobeithio’n wir. Prawf pellach o’r angen am ddewis y cast a’r criw yn llawer mwy gofalus. Diolch am ‘oleuo Ace McCarron sy’n dysteb i’w lwyddiannau y tu hwnt i Gymru. Ymlaen yn awr efo’r weledigaeth ffres, gyfoes, mentrus ac arbrofol os gwelwch yn dda. Dwi’n edrych ymlaen yn barod am y tymor newydd… a’r aelodau newydd i’r Bwrdd…?!

Bydd yr ‘Iesu’ yng Nghlwyd Theatr Cymru rhwng yr 2il a’r 4ydd ac yn gorffen ei thaith yn Aberystwyth ar y 10fed a’r 11eg o Hydref. Ewch i’w gweld!

'We Will Rock You'

Y Cymro – 26/09/08

Wyddwn i fawr am y sioe ‘We Will Rock You’ heblaw’r ffaith fod y cyfan yn seiliedig ar ganeuon y grŵp Queen. Wedi bod yn dyheu am weld y sioe ers tro, a hynny’n bennaf am fod Cymro Cymraeg o Lanrwst yn rhan o’r Cast, llwyddais i ganfod sedd yn theatr y Dominion, Nos Sadwrn.

Aeth sawl blwyddyn heibio ers y tro diwethaf imi fod yn y Dominion, a hynny’n un o’r adegau cynharaf imi deithio i Lundain i weld drama gerdd fy hun. ‘Beauty and the Beast’ oedd y sioe bryd hynny, a mawredd y gofod theatrig yma’n siwtio’r stori Disneyaidd dylwyth teg i’r dim.

Rhyw brofiad chwithig oedd bod ynghanol y gynulleidfa ‘Nos Sadwrn’ yma, gan fod fy holl ymweliadau â’r theatr y dyddiau yma yn tueddu i fod ganol yr wythnos. Y peth cyntaf am trawodd oedd yr amrywiaeth helaeth - yn bartïon o ferched, cyplau meddw (yn amlwg am wneud noson ohoni), teuluoedd, criwiau o ieuenctid wedi gwisgo fel y cymeriadau, y parchus a’r amharchus (a’u siampen a’u ffons symudol swnllyd) Wn i ddim os mai’r sioe arbennig yma oedd yn gyfrifol am hynny, ta’r ffaith mai Nos Sadwrn oedd hi. Liciwn i feddwl mai’r rheswm cyntaf sy’n wir, ac os felly, does na’m dwywaith fod cysylltu sioe lwyfan gyda cherddoriaeth boblogaidd yn gweithio, ac yn denu cynulleidfa wahanol i’r dilyniant Lloyd Webberaidd!. Dyna ichi ‘Mama Mia’, ‘Dirty Dancing’, ‘Jersey Boys’ a’r byr-hoedliog, ‘Desperately Seeking Susan’ yn brawf pellach o hynny.

Wrth i nifer o ddyfyniadau yn cyfeirio at gerrig milltir cerddoriaeth roc a phop gael eu taflunio ar y llen ar gychwyn y sioe, buan iawn y sylweddolais i fod ‘We Will Rock You’ wedi’i osod yn y dyfodol. Y dyfodol tywyll hwnnw, yn ôl Ben Elton, awdur y sioe, lle bydd rhyddid i wrando, i ganu, neu hyd yn oed gyfansoddi caneuon wedi cael ei wahardd, a phawb yn cael eu gorfodi i ddilyn arweiniad y corff llywodraethol. Ond mae un cymeriad, sef ‘Galileo’ (Ricardo Afonso) yn gwrthod dilyn y drefn, a buan iawn mae o, a’i gydymaith ‘Scaramouche’ (Sabrina Aloueche) yn torri’n rhydd, ac yn ceisio newid y byd. Yn rheoli’r byd afreal yma mae’r ‘Killer Queen’ (Mazz Murray) a ‘Khashoggi’ (Alex Bourne) sy’n treulio rhan fwyaf o’u hamser yn cael eu codi a’u gostwng a’u troi ar lwyfan symudol ar flaen y prif lwyfan!

Mae gweddill o drigolion y byd llwm yma’n disgwyl cyrhaeddiad ‘yr Un’ fydd yn newid eu byd, a’u harwain at eu hanthem goll - y ‘Bohemian Rhapsody’. Ynghanol y criw, mae ‘Arweinydd y Gwrthryfelwyr’ (Craig Ryder) - y Cymro o Ddyffryn Conwy sydd wedi bod yn rhan o ensemble'r Cwmni ers rhai blynyddoedd. Roeddwn i mor falch o fod wedi cael y cyfle i weld Craig yn y rhan, gan mai dyma’r noson olaf iddo berfformio efo’r Cwmni. Mae o wedi’i ddewis i fod yn rhan o gast y sioe fawr nesaf i agor yn y West End y flwyddyn nesaf sef ‘Priscilla Queen of the Dessert’ gyda neb llai na Jason Donovan yn y brif ran. Dyma ichi ŵr ifanc sydd wedi gweithio’n galed iawn i hawlio’i le yn y West End, a hynny o’i ddyddiau cynnar yng nghynyrchiadau Ysgol Dyffryn Conwy i Goleg LIPA yn Lerpwl. Roedd ei berfformiad a’i allu lleisiol yn gofiadwy iawn, a phob lwc iddo yn y dyfodol. Clod hefyd i Garry Lake, Cymro di-Gymraeg o Dde Cymru, sydd wedi bod yn aelod cyson o gynhyrchiadau Clwyd Theatr Cymru.

Hiwmor yr awdur a’r cyfarwyddwr Ben Elton, set drawiadol Mark Fisher a delweddau fideo Mark Fisher a Willie Williams, ynghyd â cherddoriaeth fythganiadwy Queen sy’n cyfiawnhau pris y tocyn imi. Heb os, mae ymweliad â’r sioe yn noson allan go iawn, ac a’m hatgoffodd o fod mewn cyngerdd roc ar adegau. Yr unig feirniadaeth imi’n bersonol, a dyma’r hyn a deimlais gyda ‘Mama Mia’ yn ogystal, oedd imi fedru clywed y caneuon yn agosáu linellau ymlaen llaw, wrth i’r ddialog ein harwain (yn glefyd ar y cyfan) at y ‘clasur’ nesaf. I ffans Queen a Freddie Mercury, roedd hynny’n werth bod ceiniog.

Mae ‘We Will Rock You’ i’w weld yn Theatr y Dominion, Llundain. Mwy o wybodaeth ar www.dominiontheatrelondon.org.uk

'365'

Y Cymro – 19/09/08

Theatr Genedlaethol Yr Alban sy’n cael y sylw'r wythnos hon, a’u cynhyrchiad diweddara y soniais amdano rai wythnosau yn ôl sef ‘365’ wedi’i gyfansoddi gan David Harrower ac wedi’i gyfarwyddo gan gyfarwyddwr artistig y cwmni, Vicky Featherstone.

Plant a phobol ifanc mewn gofal yw testun y gwaith, sy’n asesu’r gofal a’r gefnogaeth sydd ar gael i’r bobol ifanc wrth iddynt wynebu’r byd wedi camu allan o’r gofal swyddogol. Mae’r cynhyrchiad yn dyfynnu’n helaeth o’r deunydd llenyddol sydd wedi’i greu gan y Cyrff sy’n gyfrifol am asesu’r cynlluniau gan rannu cyngor ar amrywiol dasgau o ferwi dŵr i newid plwg. Cyngor sy’n ymddangos yn synnwyr cyffredin ar adegau ac eto’n sarhad ar ddealltwriaeth y bobol ifanc.

14 o bobol ifanc sydd hefyd yn y Cast, a’r rhes hir ohonynt yn cael eu cyflwyno’n gelfydd ac yn drawiadol iawn ar gychwyn y cynhyrchiad, yn sefyll o flaen nifer o lampau llachar. Daw bob un yn ei dro i rannu eu hanes, trwy nifer o sgyrsiau gyda’r gweithwyr cymdeithasol ac aelodau o’u teuluoedd. Cawn ein tywys i’w cartrefi newydd, wedi’u cynllunio’n ofalus gan Georgina McGuinness fel bod pob cartref yn wahanol, ac eto’n debyg. Drwy ddefnydd theatrig o ddrysau amrywiol, fe greiir cyfleodd am sgyrsiau sy’n awgrymu’r rhesymeg pam eu bônt mewn gofal i gychwyn.

Trawiadol hefyd oedd y defnydd o ddesgiau yn yr ystafell gyfweld. Wrth i’r sgwrs ddyfnhau, cludwyd desg ar ôl desg i’r llwyfan, i bellhau’r gweithiwr cymdeithasol oddi wrth yr unigolyn, gan greu hyd y llwyfan o bellter erbyn diwedd y sgwrs. Roedd hyn yn dweud cyfrolau. Plethwyd i mewn i’r olygfa ddawns oedd yn defnyddio’r desgiau fel llwyfan, ac yn ychwanegu lefel pellach i’r cyfan. Dyma arddull gyson yng ngwaith y cwmni yn ddiweddar, sef i gyfuno elfennau o ddawns rhwng y ddrama eiriol, sy’n ehangu ar y neges a’r ddelwedd dan sylw. Digwyddodd hynny llwyddiannus yng nghynhyrchiad olaf y cwmni sef ‘Blackwatch’ ac eto’n llwyddiannus yma.

Does na’m dwywaith fod y cyfanwaith wedi elwa o dreulio amser yn gweithio ac yn trafod y syniad yn yr ystafell ymarfer, a chyd weithio llwyddiannus rhwng yr awdur, y gyfarwyddwraig a’r coreograffydd Steven Hoggett. Roedd y ffresni a’r elfen arbrofol yng nghynllun set a gwisgoedd Georgina McGuinness hefyd yn hyfryd ei weld, yn enwedig wrth i’r adeilad ar y diwedd, oedd yn cyfleu’r cartref, godi ar un ochor, gan orfodi’r actorion i gamu’n neu syrthio’n ôl. Eto’n adrodd llawer mwy na’r geiriau.

Ond diwedd y ddrama sy’n rhoi’r glec fwyaf, a honno’n glec emosiynol a dirdynnol wrth i ddrws y ‘cartref’ gael ei agor yn gyson, a fflyd o bobol ifanc o bob lliw a llun gamu i mewn. Erbyn diwedd y ddrama, roedd y llwyfan yn orlawn o bobl ifanc, oedd yn taro’r neges i’r dim. Cwbl, cwbl effeithiol, a chlo teilwng i gynhyrchiad cofiadwy arall gan yr Albanwyr.

Mae ‘365’ i’w weld yn Theatr y Lyric yn Hammersmith, Llundain tan Medi 29ain. Mwy o fanylion ar www.nationaltheatrescotland.com

'Waves'

Y Cymro 12/09/08

Allwch chi fyth â beirniadu’r Theatr Genedlaethol yma yn Llundain o beidio â bod yn ddadleuol nac amrywiol. O’r clasurol i’r arbrofol, mae 'na wastad rywbeth at ddant pawb i’w gael ar lannau’r Tafwys. Ac o sôn am ddŵr, priodol iawn yw cyfeirio at un o’u cynyrchiadau ‘theatrig’ diweddaraf sef addasiad y gyfarwyddwraig arbrofol Katie Mitchell o nofel gymhleth Virginia Woolf - ‘Waves’.

Fe sylwch fy mod i wedi bod yn ofalus yn fy newis o eiriau wrth ddisgrifio’r cynhyrchiad yma, oherwydd beth yn union sy’n cael ei lwyfannu yw un o’r pethau mwyaf dadleuol am y gwaith. Ar y wyneb, drama radio sydd yma, neu yn hytrach ffilm, gyda thrac sain gyflawn gyfoethog. Ac eto, gan fod y cyfan yn cael ei greu ar y llwyfan o’ch blaen, ai cynhyrchiad theatrig sydd yma mewn gwirionedd?

Wrth gamu i mewn i theatr y Cottesloe, un o theatrau lleia’r Theatr Genedlaethol, yr hyn welwch chi o’ch blaen ydi stiwdio drama radio. Mae yma silffoedd o boptu’r llwyfan yn llawn o geriach i greu synau, o sgidiau, i ddefnydd, o arfau i offerynnau. Ar y llawr, mae bocsys amrywiol o dywod, o wair, o gerrig ac o faw. Mae yma ddrysau, a byrddau a chadeiriau a meicroffonau a lampau rif y gwlith, ac yn goron i’r cyfan sgrin enfawr sy’n hoelio’r sylw, ac yn atgoffa rhywun o fod mewn sinema.

Buan iawn y cawn ein cyflwyno i’r saith cymeriad sy’n ganolbwynt i’r stori sef Bernard, Susan, Rhoda, Neville, Jinny, Louis a Percival. Cael ein cyflwyno drwy’r lleisiau yn unig wnawn ni i gychwyn, wrth i’r actorion ddawnsio o gwmpas y meicroffonau gan daflu ambell i linell yma ac acw. Yn raddol, ychwanegir sbectol, neu lawes o grys, neu het, sydd eto’n adeiladu’r cymeriad a’r stori wrth fynd yn ei flaen. Yna daw’r camerâu fidio i’r llwyfan, ac fe greiir cameos bychain sy’n cael eu taflunio ar y sgrin enfawr i gyd fynd â’r geiriau, wrth i’r stori ruthro ymlaen o 1893 hyd 1933.

Diben y cyfan yw cyfleu hanes y chwe phrif gymeriad, gyda Percival y seithfed yn gorgyffwrdd stori pawb. O gyfnod yr ysgol i’r coleg i fywyd cyhoeddus, dilynwn eu hynt a’u helynt wrth iddynt gwrdd am bryd o fwyd neu yn y parc, gan weld pa mor gymhleth â thywyll yw bywyd bob un wrth fynd yn hŷn. A deud y gwir, allwch chi’m peidio â theimlo’n ddigalon wrth wylio’r cyfan, yn enwedig tua’r diwedd.

Er bod yr wyth actor yn gneud eu gwaith yn wyrthiol, nid yn unig yn traethu talpiau helaeth o’r nofel, ond hefyd yn creu’r synau, yn gweithio’r camerâu ac yn creu’r darluniau drwy ddefnyddio drychau, ffenestri, dail, dŵr a’r lampau, mae’r cwestiwn sylfaenol yn aros. Beth sy’ ma mewn gwirionedd? Ydi’r holl greu delweddau a thrac sain yn gynhyrchiad llwyfan? Ydi gwylio actorion yn darllen eu llinellau i feicroffon, neu’n efelychu synnau amrywiol yn werth £30 o docyn? Yn bersonol, dwi ddim mor siŵr.

Efallai y dylai’r gyfarwyddwraig newid ei chyfrwng. Yn sicr mae ganddi’r llygad i greu’r llun, y glust i glywed y gair, ond bosib bod hualau’r llwyfan bellach yn faen tramgwydd iddi!

Mae’r cynhyrchiad ar daith ar hyn o bryd gan ymweld â Leeds, Salford, Caerfaddon, Dulyn, Luxemburg ac Efrog Newydd. Mwy o fanylion am www.nationaltheatre.org.uk

'A Swell Party' ac Haf 2008

Y Cymro – 5/9/08

Wrth i’r ysgolion baratoi i agor eu drysau am dymor newydd, allai’m peidio rhyfeddu at ba mor sydyn y gwibiodd yr wythnos diwethaf heibio, gan gipio’r tywydd braf yn ei sgil. Wedi seibiant o’r adolygu am rai wythnosau, mae’n braf bod yn ôl i fwrw golwg dros gynnyrch yr Haf.

Yn anffodus, oherwydd prysurdeb y gwaith yn Llundain a thu hwnt, methais ymweld â’r Eisteddfod na’r Ŵyl yng Nghaeredin eleni. Clywais ganmoliaeth am gynhyrchiad diweddar ein Theatr Genedlaethol, sef gwaith Aled Jones Williams, ‘Iesu’, sy’n galonogol iawn, a gobeithio y medrai weld y cynhyrchiad sydd ar daith o wythnos nesaf ymlaen gan gychwyn yn Theatr Gwynedd, Bangor ar nosweithiau Iau, Gwener a Sadwrn, 11-13 Medi, 2008, cyn mynd ymlaen i Theatr Mwldan, Aberteifi, Theatr Lyric, Caerfyrddin, Clwyd Theatr Cymru, Yr Wyddgrug a Chanolfan Gelfyddydau Aberystwyth

Clywais ganmoliaeth hefyd i gynhyrchiad y cwmni newydd anedig ‘Torri Gair’ efo’u cynhyrchiad o gyfieithiad y diweddar annwyl Wil Sam o ddrama’r Gwyddel, Connor McPherson ‘Yr Argae’. Does 'na ddim sôn am daith ar hyn o bryd, felly, croesi bysedd y bydd!

O’r Eisteddfod i’r Ŵyl yng Nghaeredin, a llwyddiant y Cymry unwaith yn rhagor. Wedi bod yn deud y drefn dros y ddwy flynedd ddiwethaf am ddiffyg presenoldeb y Cymry yn Yr Alban, wele Gwmni Sherman Cymru yn hawlio’u lle ac yn cipio’r gwobrau.

Llongyfarchiadau mawr i Rhian Blythe, merch yr actores Iola Gregory gyda llaw, am gipio gwobr papur newydd The Stage i actores orau’r Ŵyl Ymylol eleni. Canmoliaeth uchel hefyd i Rhian Morgan am gael ei henwebu am yr un Wobr. Derbyniodd cynhyrchiad Sherman Cymru o ‘Deep Cut’ gryn sylw, ac mae’n olrhain hanes trasig Cheryl James o Langollen, un o’r pedwar milwr ifanc a fu farw yn dilyn cael eu saethu yng ngwersyll Deepcut rhwng 1995 a 2002. Bydd y ddrama i’w weld yng Nghlwyd Theatr Cymru rhwng y 9fed a’r 13eg o Fedi, ac yna yng Nghaerdydd rhwng yr 16eg a’r 27ain o Fedi.

Cymro arall a fethodd â bod yn yr Eisteddfod eleni, a hynny am ei fod ar lwyfan Neuadd Cadogan yn Llundain, oedd yr amryddawn Daniel Evans. Falle i chi gofio fi’n sôn am y cyngerdd i ddathlu bywyd a gwaith y cyfansoddwr Cole Porter sef ‘A Swell Party’ gafodd ei lwyfannu ddechrau mis Awst. Ymunodd enwau cyfarwydd eraill o’r West End yn y parti fel Maria Friedman, Mary Carewe, Graham Bickley a Simon Green, dan gyfarwyddyd David Firman a Jason Carr. O’r eiliad cyntaf imi gamu i mewn i’r Neuadd, roedd y parti yn ei anterth, a’r Band yn prysur ddiddanu’r gwesteion yn y neuadd ymgynnull. Eistedd wedyn yn fy sedd o fewn y Neuadd ogoneddus hon, a chael fy swyno wrth i David Firman a Jason Carr ddechrau cyfeilio ar y ddau biano, gan wahodd alawon cofiadwy Porter i’r parti fesul un. Heb os nag oni bai, sêr y noson imi, a gweddill y gynulleidfa oedd Daniel a Maria, y ddau wedi cyd-weithio gyda llaw ar gynhyrchiad Bryn Terfel o ‘Sweeney Todd’ flwyddyn yn ôl yn y Festival Hall. Godrodd Daniel bob owns o emosiwn allan o bob nodyn, ac roedd ei ddisgyblaeth gerddorol, ei ddealltwriaeth o neges pob cân a’i bresenoldeb hudolus ar lwyfan yn fythgofiadwy. Prawf pendant fod y gŵr ifanc yma nid yn unig yn actor penigamp, ond yn gantor o’r safon uchaf hefyd.

Clod i’r Cymry o bob cwr o’r wlad felly, er gwaetha’r tywydd, yr haf hwn.

'Cerddi'r Theatr' Emyr Edwards

Y Cymro 08/08/08

‘Gadewch i ni beidio twyllo n hunain, / ni’r Cymry sy’n eiddgar am weld / ein hawditoria’n llawn./ Nid yw pob tocyn wedi’i brynu, / pob sedd wedi ei gwerthu, / yn gwarantu llwyddiant theatr.’

Faswn i’n synnu dim petai dilynwyr selog y golofn hon yn meddwl bod yr hogyn Griffiths na ar ben ei focs sebon unwaith eto!. Ond mae’n braf iawn medru dyfynnu un o gerddi Emyr Edwards, o’i gyfrol newydd sy’n cael ei gyhoeddi'r wythnos hon, ‘Cerddi’r Theatr’.

Dyma gyfrol unigryw o ran ei natur, gan fod y cyfan o’r cerddi yn ymwneud â Byd y Theatr. O ‘Hamlet’ i ‘Wil Sam’, o ‘Wilbert’ i ‘Brith Gof’ ac o’r ‘Ddrama Gerdd’ i ‘Stanislavski’. Bob un yn mynegi barn a neges y Bardd am y pwnc dan sylw. Ond y brif neges, dro ar ôl tro, yw’r mai’r safon sy’n bwysig, ac nid y sylwedd. Yn y gerdd ‘Tŷ’n Llawn’ sy’n cael ei ddyfynnu ar gychwyn y golofn, mae’r neges yn glir. Yn ôl y Bardd, ‘Gall Cow-towio i hualau llyfr-gosod’ neu’r ‘ddrama-ddogfen sentimental’ neu hyd yn oed ‘hen ffefryn o nofel wedi’i haddasu’ alluogi unrhyw gwmni i lenwi ‘pob sedd bob nos am ganrif’ OND, a dyma’r gic, ‘ni chyffyrddir yng ngodreon tanbaid y gwir theatr’. Aiff yn ei flaen i ddatgan bod ‘rhaid wrth rymoedd eneiniol all dyrchafu drama’r byd a’r betws / i gyrraedd pinaclau mynegiant / yn nwylo eneidiau / ysbrydoledig.’

Dyma’r union neges dwi’n ceisio ei leisio ers bron i ddwy flynedd bellach, yn enwedig felly gyda chynnyrch ein Theatr Genedlaethol. Gresyn na fyddai Emyr Edwards wedi datgan ei neges yn fwy llafar, na’i guddio oddi mewn i gerddi, fel sydd yn y gyfrol hon.

Mae yma hefyd gerddi llai politicaidd os liciwch chi, cerddi sy’n cyfarch amrywiol destunau gan gynnwys ‘I’r ddarpar ddramodydd’, gan eu hannog i fod yn ‘arbrofwyr beiddgar’ ac i feiddio mentro ‘i gilfachau anghyfarwydd’ gan dorri ‘cwysi ffres, a rhyddhewch / ysbryd eich antur wrth drin tiroedd gwyryfol.’ Dyma eto faes sy’n RHAID inni ofalu amdano yn y Gymru sydd ohoni, gyda sawl darpar-ddramodydd bellach fel ynysoedd unigol ar goll yn chwilio am angor i’w mentora.

Hoffais yn fawr y gerdd i’r ‘Critig’ – Kenneth Tynan, a’r disgrifiad ohono gyda’r gallu i ‘lansio neu lorio sioe ag un ergyd o’i farn finiog’, a ‘chlinigol ei ddyfarnu / wrth iddo geisio gwella’r cancr / yng ngholuddion theatr’. Rhywbeth y medrwn innau uniaethu ag o.

Dro ar ôl tro oddi mewn i’r gyfrol, mae yma berlau sy’n tanio a disgrifiadau sy’n crynhoi naws a theimlad y testun. Cyfrol unigryw yn wir, a chyfrol gyda neges glir i’r darllenydd. Prynwch, darllenwch a dysgwch, a dowch inni fynegi ein teimladau’n llafar ac onest er budd dyfodol y theatr, a’n diwylliant.

'Her Naked Skin'

Y Cymro – 01/08/08

Dwi di dysgu gwers yr wythnos yma, a hynny drwy garedigrwydd Theatr Genedlaethol Lloegr. Roeddwn i wedi clywed llawer o sôn am ddrama newydd Rebecca Lenkiewicz, ‘Her Naked Skin’ sy’n cael ei lwyfannu ar hyn o bryd yn Theatr Olivier ar lannau’r Tafwys. Deallais, o’r hyn a ddarllenais, mai drama am Fudiad y Suffragettes oedd hon, a bod gan yr awdures ddiddordeb mawr yn y pwnc, byth ers iddi ganfod llyfr ar stondin marchnad dafliad carreg o’r theatr.

Fe gychwynnodd y ddrama drwy ddangos y delweddau enwog o Emily Wilding Davidson yn rhedeg o flaen Ceffylau’r Brenin yn y Derby ym mis Mehefin 1913. Dyma un o drasiedïau mwya’r ymgyrch, ac un o’r digwyddiadau mwyaf arwyddocaol yn hanes y frwydr am hawliau’r merched. Wedi’r driniaeth hynod o ddramatig o’r deunydd gweledol, a charlamu’r ceffylau yn cael eu plethu gyda haenau o haearn oedd yn cynrychioli’r carchar a’r cartrefi, cawsom ein cyflwyno i’r prif gymeriad ‘Lady Celia Cain’ (Lesley Manville) a’i gŵr, y gwleidydd, ‘William Cain’ (Adrian Rawlins). Drwy gynnwys golygfeydd yn y Senedd, cawsom weld agwedd amharchus y gwŷr tybiedig doeth yma wrth drafod y drasiedi yn y Derby, a’r diffyg diddordeb yn yr ymgyrch a’r tor cyfraith.

Buan iawn hefyd daethom i weld cryfder y merched oedd wedi dewis i ymgyrchu ac ymladd am eu hawliau, a hynny o bob oed wrth iddyn nhw dorri ffenestri, llosgi adeiladau a chynnal protestiadau. Yn eu mysg oedd y Foneddiges Cain, a gafodd ei charcharu yng Ngharchar Holloway, gyda’r gweddill. Yma eto, cawsom ein cyflwyno i ragor o’r ‘cymeriadau’, bob un a’i stori a’i resymau dros ymgyrchu. Yr un mwyaf cofiadwy, heb os, oedd ‘Florence Boorman’ (Susan Engel) y cymeriad hŷn, oedd, dybiwn i, fod i gynrychioli’r Emmeline Pankhurst, un o bileri’r Mudiad yn y cyfnod hwn. Yno hefyd oedd y ferch ifanc brydferth ‘Eve Douglas’ (Jemima Rooper) oedd wedi cael ei threisio pan yn ifanc, ac wedi lladd ei phlentyn ar ei enedigaeth. Wrth dreulio amser yn cyd-weithio yn y gegin, mae’r Foneddiges Cain yn dod yn gyfeillgar iawn gyda’r ferch ifanc, a chyn pen dim, fe dry’r cyfeillgarwch yn berthynas rywiol erotig. Yn anffodus imi, fe dry’r ddrama hefyd yn astudiaeth o berthynas y ddwy, ar draul hanes y Mudiad, a’r hyn roeddwn i eisiau ei weld a’i ddysgu.

Ar ddiwedd yr Act gyntaf, roeddwn i’n teimlo’n flin. Ai fi oedd wedi camddeall bwriad y ddrama, ‘ta wedi cael fy nghamarwain gan yr heip a fu ynghylch y cefndir? Allwn i mond gobeithio y byddai’r Ail Act yn mynd yn ôl at dranc yr Ymgyrch, a chyfle inni ddysgu mwy am y Frwydr bwysig yma yn ein hanes. Ond dychwelyd, dro ar ôl tro, wnaethon ni at hanes y berthynas rhwng y ddwy, oedd yn ceisio plethu hanes y Frwydr gyda’r frwydr bersonol. Yn anffodus, y stori bersonol enillodd y dydd, ac roedd hynny yn siom mawr.

Do, mi ddysgais fymryn yn fwy am yr hyn fu’n rhaid i’r Merched yma ddioddef yn y Carchar o’r bwydo-bwriadol i’r bwlio dyddiol, ond y wers fwya’ ddysgais i oedd y peryg i ragdybio’r hyn roeddwn i’n feddwl ro’n i am ei weld. Petawn i’n gwybod mai stori am ddynes ganol oed yn ymserchu mewn merch brydferth ifanc, yna go brin y byddwn i wedi bod mor awyddus i weld y ddrama.

Yn nhraddodiad gorau’r Ganolfan hynod hon ar lannau’r Tafwys, a’r amrywiaeth o gyfoeth sydd i’w gael oddi mewn, mae’n werth gweld y ddrama petai ond i werthfawrogi’r Set a’r modd y mae’r cyfan yn llifo o un olygfa i’r llall. Llifo yn rhy rhwydd efallai, oedd yn codi’r cwestiwn a’i drama lwyfan ‘ta drama deledu oedd yma mewn gwirionedd?. Yn sicr, roedd yna lawer iawn o olygfeydd cynnil, agos-atoch-chi, ond efallai ddim digon o’r golygfeydd mwy dramatig a swmpus.

Mwy o wybodaeth am y cynhyrchiad ar www.nationaltheatre.org.uk

Edrych mlaen...

Y Cymro 25/07/08

Cyfnod prysur imi yn Llundain ar hyn o bryd, ac felly methais y cyfle i weld sioe oedd yn swnio’n hynod o ddiddorol. ‘Blodeuwedd ganol Seilej’ oedd disgrifiad y cwmni o’r sioe, a theatr Troed y Rhiw oedd yn gyfrifol am y ‘Gwaith-ar-Bryfiant’ yma gafodd ei berfformio yng Nghribyn Nos Sadwrn diwethaf. Cychwynnodd y prosiect mewn sesiwn drafod yn Theatr Felin-fach ddechrau mis Mai dan arweiniad Roger Owen a Margaret Ames, gyda’r dawnswyr / actorion Anna ap Robert, Meleri Williams, Rhodri ap Hywel, Hedd ap Hywel a Jaci Evans yn portreadu’r prif gymeriadau. Y gobaith yw i lwyfannu’r gwaith cyfan ym mis Medi gan fynd â’r cynhyrchiad ar daith. Mynnwch eich tocynnau yn fuan ddweda i. Mae’n swnion brosiect cyffrous iawn.

Rhywun arall sydd wedi cael cyfnod hynod o brysur ar hyn o bryd ydi’r actor ifanc Daniel Evans sydd newydd gwblhau cyfnod ar Broadway gyda’r ddrama gerdd ‘Sunday in the Park with George’. Mae Daniel bellach yn ymarfer ar gyfer cynhyrchiad newydd fydd i’w weld yn Neuadd Cadogan, Llundain ddechrau fis Awst.

Dathliad o fywyd a gwaith y cyfansoddwr Cole Porter ydi’r cynhyrchiad sy’n cael ei alw yn ‘A Swell Party’. Yn ymuno yn y parti fydd enwau cyfarwydd eraill o’r West End fel Maria Friedman, Mary Carewe, Graham Bickley a Simon Green, dan gyfarwyddyd David Firman a Jason Carr. Yn ystod y noson, bydd cyfle i glywed caneuon fel ‘I Get a Kick Out of You’, ‘Anything Goes’, ‘From This Moment On’, ‘I've Got You Under My Skin’, ‘Miss Otis Regrets’ a ‘Night and Day’, a llawer, llawer mwy.
Tocynnau ar gael drwy ffonio 020 7730 4500 - perfformiadau Awst 6ed i’r 9fed.

Ac o un actor llwyddiannus o Gymro, at un arall, sydd ar hyn o bryd ar lwyfan y Globe yn Llundain. Sôn ydwi am Trystan Gravelle, sy’n portreadu’r cymeriad ‘Edgar’ mewn cynhyrchiad o’r ‘Y Brenin Llŷr’ o waith William Shakespeare. O dan gyfarwyddyd Dominic Dromgoole a choreograffu Sian Williams, David Calder yw’r brenin, ac mae yntau, a’r cynhyrchiad cyfan wedi derbyn canmoliaeth uchel.
Mae ‘King Lear’ i’w weld yn y Globe tan Awst 17eg.

Ac yna at wythnos yr Eisteddfod Genedlaethol sy’n edrych yn addawol iawn o ran yr arlwy ddramatig. Y cwmni newydd anedig ‘Torri Gair’ i gychwyn efo’u cynhyrchiad cyntaf sef cyfieithiad y diweddar annwyl Wil Sam o ddrama’r Gwyddel, Connor McPherson ‘Yr Argae’. Arwel Gruffydd, Lee Haven Jones, Sara Lloyd a Branwen Davies sy’n gyfrifol am sefydlu’r cwmni sy’n gobeithio magu ‘portffolio dewr ac eang, gydag enw am safon uchel, arfer da a gwreiddioldeb’, gyda’r nod o ‘fynd â deunydd dramatig i bob cwr o Gymru a thu hwnt’. Diddorol a dewr iawn, yn y cyfnod anwadal yma. Pedwar unigolyn sydd, yn ôl datganiad gan y cwmni, yn ‘rhwystredig’ ac yn gweld yr angen am ‘gwmni theatr raddfa fechan Cymraeg eu hiaith’ yn sgil bod ‘diffyg, yn ein barn ni o arlwy newydd cyffroes a beiddgar yn y theatr yng Nghymru.’ Awgrym efallai, nad ydi’r ddarpariaeth na’r arweiniad digonol yn deillio o’n Theatr Genedlaethol? Mwy dewr o sylwi bod un aelod o’r cwmni hefyd ar Fwrdd y Theatr Genedlaethol honno!

Bydd y ddrama i’w gweld yn Theatr Sherman rhwng Awst 4ydd a’r 9fed. Mae’r Cast yn cynnwys Owen Arwyn, Sara Lloyd, Ian Saynor, Julian Lewis Jones ac Emlyn Gomer. Mwy o wybodaeth ar www.shermancymru.co.uk

Ac yna at yr hir ddisgwyliedig ‘Iesu!’ gan ein Theatr Genedlaethol sy’n amlwg mor gymhleth i’w ddallt, fel bod gofyn i’r awdur a’r cyfarwyddwr deithio o gwmpas y wlad yn egluro’r ddrama i’w darpar gynulleidfa cyn iddi hyd yn oed gyrraedd y theatrau!
Rhwng y ddwy, ac ymweliad Cwmni Rhosys Cochion â’r Chapter, a’r arlwy yn Theatr y Maes, dim ond gobeithio y bydd hi’n wythnos i’w chofio am y rhesymau cywir!.

'Marguerite' / 'The Revenger's Tragedy'

Y Cymro 18/07/08

Dwy ddrama a dau gyfnod yr wythnos hon. Cynhyrchiad olaf Jonathan Kent yn ei dymor yn y Theatr Frenhinol yr Haymarket sef y ddrama gerdd newydd ‘Marguerite’ a chynhyrchaid cynhyrfus, dadleuol a diddorol Melly Still yn y Theatr Genedlaethol sef Clasur Thomas Middleton, ‘The Revenger’s Tragedy’.

Rhaid canmol holl gynhyrchiadau Jonathan Kent yn yr Haymarket drwy’r flwyddyn – bob un, ar y cyfan wedi bod yn llwyddianus o’r gomedi ‘The Country Wife’ llynedd i ‘The Sea’ o waith Edward Bond ddechrau’r flwyddyn. A dyma fentro i fyd y ddrama gerdd gyda deunydd newydd sbon o waith Alain Boublil a Claude-michel Schönberg, sef y ddau a roes inni’r Clasur ‘Les Miserables’.

Mae ‘Marguerite’ wedi’i osod ym Mharis, ynghanol yr Ail Ryfel Byd, wrth i’r Ffrancwyr ddod i delerau gyda phresenoldeb yr Almaenwyr. Rhai ohonynt fel ‘Marguerite’ (Ruthie Henshall) a’i chyfeillion cyfoethog ffroenuchel yn mwynhau’r partion a’r gwledda yng nghwmni Uwch Swyddogion y Fyddin fel ‘Otto’ (Alexander Hanson). Ond mwy pryderus a gwyliadwrus oedd y werin, gan gynnwys y cerddor ‘Armand’ (Julian Ovenden) a’i chwaer ‘Annette’ (Annalene Beechey) a’i chariad, yr Iddew, ‘Lucien’ (Simon Thomas). Wrth i’r Rhyfel waethygu, a’r bomiau ddisgyn ym Mharis, mae ‘Marguerite’ yn syrthio mewn cariad gyda’r cerddor ifanc golygus ‘Armand’, sy’n arwain at y diweddglo trasig.

Siomedig ar y cyfan oedd y gerddoriaeth a’r caneuon, er i’r Cyfarwyddwr Cerddorol, y Gerddorfa a’r Cast i gyd wneud eu gwaith yn gampus. Doedd yr hud, na’r alawon caniadwy a chofiadwy a gafwyd yn ‘Les Mis’ ddim ar gyfyl hon, a’r alawon cymhleth a’r discordiau ddim yn hawdd ar y glust. Siomedig hefyd oedd llais y brif actores, sy’n cael ei ddefnyddio i werthu’r sioe. Gwir seren y cynhyrchiad ydi’r cariad ifanc Julian Ovenden sydd â phresenoldeb anhygoel ar y llwyfan, a llais gwefreiddiol.

Oherwydd maint y llwyfan, o fewn gogoniant y Theatr fendigedig hon, doedd y cynhyrchiad ddim i’w weld yn gyffyrddus, gyda’r angen am ehangder a llwyfan llawer lletach yn amlwg. Llwyddodd Set wydr Paul Brown i gyfleu y moethusrwydd a strydoedd niwlog Paris i’r dim, a goleuo Mark Henderson yn gweddu’n addas.

Mae’r ddrama gerdd i’w gweld yn yr Haymarket tan Tachwedd 1af. Mwy o fanylion ar www.trh.co.uk

Mynd yn ôl i’r ail-ganrif ar bymtheg wnes i yn y Theatr Genedlaethol yng nghynhyrchiad Melly Still o ddrama Thomas Middleton, ‘The Revenger’s Tragedy’. Er mai ym 1606 y gwelwyd y ddrama am y tro cyntaf, roedd y cyfan wedi’i osod, fwy neu lai yn y presennol, gyda’r dillad a chynllun set diddorol Ti Green a Melly Still yn gyfoes a gafaelgar.

Trasiedi teuluol fwy neu lai ydi’r ddrama sy’n cychwyn gyda dyhead un gwr ifanc ‘Vindice’ (Rory Kinnear) i ddial am farwolaeth ei gariad. Yn raddol, daw ei frodyr ‘Hippolito’ (Jamie Parker), ei chwaer ‘Castiza’ (Katherine Manners) a’i fam, ‘Gratiana’ (Barbara Flynn) hefyd yn rhan o’r drasiedi. Trasiedi hefyd sy’n digwydd yn Llys y Dug Eidalaidd (Ken Bones) ac un o’i feibion anwar ‘Lussurioso’ (Elliot Cowan).

Portread o drais, dial ac anwarineb ydi’r ddrama, a llwyddodd y cynhyrchiad sy’n bron i dair awr i gyfleu hynny i’r dim. Mae yma waed, mae yma wledda, ymladd, dawns a rhyw, a’r cyfan i gyfeiliant cerddorfa fechan a’r ‘counter tenor’ Jake Arditti, yn ogystal â’r DJ’s gwrthgyferbyniol ‘differentGear’.

A minnau’n eistedd ym mhen ucha’r theatr, roedd gwylio’r cyfan fel edrych ar ffilm, wrth i’r llwyfan tro droi yn gyson i gyflwyno delwedd newydd ar y sgrin. Roedd yma ddrama ymhobman, rhwng y waliau, mewn cilfachau, tu ol i ddrysau ac o fewn yr ystafelloedd moethus. Gweledigaeth gwefreiddiol unwaith eto, a synnwyr dramatig yn ei holl ogoniant.

Mae ‘Revenger’s Tragedy’ yn y Theatr Genedlaethol tan Awst 28ain. Mwy o fanylion ar www.nationaltheatre.org.uk