‘Der fliegende Holländer’

Y Cymro – 27/2/09

Mae’n Ŵyl Ddewi, a pha ffordd well i ddathlu, na thrwy ymweld â’r Tŷ Opera brenhinol, i weld y brenin cerddorol ei hun, Bryn Terfel, yn crwydro’r moroedd fel y llongwr unig a gwelw yng nghampwaith cerddorol Wager, ‘Der fliegende Holländer’. I’r rhai a gysgodd mewn gwersi Almaeneg, falle bod ‘The Flying Dutchman’ yn deitl llawer mwy cyfarwydd, gyda Bryn yn portreadu’r ysbryd llwydaidd o Iseldirwr, sy’n ceisio gwir gariad, er mwyn trechu’r ffawd sy’n ei lethu.

O’r cychwyn stormus, wrth i’r dagrau o donnau’r môr ddiferu ar y llen llwyd, i gyfeiliant y dymestl gerddorol o ddyfnderoedd y gerddorfa, roedd hi’n amlwg fod y cynhyrchiad yma am fod mor ddramatig â’r gwaddol gan Wager. Wrth i’r Capden ‘Daland’ (Hans-Peter König) orfod llywio’i long enfawr i Fae cyfagos, er mwyn osgoi’r storm ar ei ffordd gartref, daw’r ‘Llywiwr’ (John Tessier) ar fwrdd y llong i hiraethu am weld ei gariad ar y lan. Yn ddiarwybod iddo, mae llong ddieithr yn morio gerllaw, sy’n cael ei gyfleu yn hynod o drawiadol wrth i ‘Senta’ (Anja Kampe) merch y Capden, gludo ac anwesu llong hwyliau fechan yn ei breichiau, a’i osod i arnofio ar wyneb y dŵr sy’n gorchuddio blaen y llwyfan.

Terfel, a’i alawon lleddf, yn galaru am gariad a bywyd o ddedwyddwch yw’r cymeriad nesaf i ymddangos, a buan iawn mae’n ymddiddan gyda Cadpen y llong, sy’n derbyn ei roddion hael o emau a thlysau. Mae’r Capden yn gaddo llaw ei ferch, ‘Senta’ i’r dieithryn dychrynllyd, sy’n amheus, ac eto’n falch fod gwaredigaeth ar y gorwel.

Gogoniant y theatr imi, ydi’r gallu i yrru iâs oer i lawr fy nghefn, ac roedd cyrhaeddiad yr Ail Act, a’r newid a fu ar y llwyfan heb doriad, yn anhygoel. I lawr o uchelderau’r llwyfan y disgynnodd ffactri o beiriannau gwnïo, 32 ohonynt i fod yn union mewn pedair rhes o wyth. Bob un, o be welais i, yn beiriant llawn, gyda’i dyrbin a’i sbardun, a’i olau neon uwchben. Disgynnodd y cyfan yn un cyfanwaith o brysurdeb, wrth i’r merched, gan gynnwys ‘Senta’ a ‘Mary’ (Clare Shearer) ymhyfrydu yn chwedl yr Iseldirwr sy’n hedfan. Wrth ganu’r faled enwog am yr Iseldirwr, mae’n amlwg fod ‘Senta’ wedi gwirioni gyda’r syniad o’r dieithryn trist, ac mae’n syfrdanu’i chyfeillion drwy ddatgelu ei bwriad i achub y truan o’i dranc.

Wrth i long ‘Daland’ ddychwelyd i’r lan, rhuthro yno wna’r merched, yn enwedig felly wrth weld llong y dieithryn yn ogystal, gyda’r addewid am waed newydd i’w brofi! Cyn ymadael i fynd i gyfarch ei thad, mae ‘Senta’ yn derbyn ymweliad gan ei chariad ‘Erik’ (Torsten Kerl) sydd eisoes wedi clywed am fwriad ‘Senta’ i achub y ‘dieithryn chwedlonol’, ac sy’n poeni am eu perthynas.

Wrth i’r ffactri ddiflannu yn yr un modd ag y cyrhaeddodd, dyma gyfle i’r tad gyfarch ei ferch, ac i gyflwyno’r dieithryn o Iseldirwr iddi, fel darpar ŵr. Dyma un o uchafbwyntiau’r gwaith imi, yn neuawd gwefreiddiol Terfel a Kampe. Cafodd yr anwyldeb, y pryder, y gobaith a’r cariad ei gyfleu drwy allu meistrolgar y ddau o gerddoriaeth Wagner, aeth yr iâs oer i lawr fy nghefn unwaith eto.

Fel gydag unrhyw Glasur chwedlonol, mae’r diwedd yn drasig, a’r cyfan yn cael ei lwyfannu gyda’r un manylder a gweledigaeth ac a welais yn yr Actau blaenorol.

Drwy allu cerddorol Marc Albrecht, cefnogaeth leisiol Corws yr Opera Frenhinol, cynllun set Michael Levine, goleuo creadigol David Finn a chyfarwyddo medrus a dyfeisgar Tim Albery, sicrhawyd bod yma gynhyrchiad cadarn a chofiadwy. Gyda balchder y cymeradwyais o wybod fod gan y Cymry hefyd ran sylweddol yn eu clod.

Perfformiadau sy’n weddill : 1, 4, 7 a 10fed o Fawrth. Mwy o wybodaeth drwy ymweld â www.roh.org.uk

'On the Waterfront'

Y Cymro – 20/2/09

Fel un sy’n gweld o leia’ dau gynhyrchiad yr wythnos yma yn Llundain, mae’n hawdd iawn digalonni ar y safon dderbyniol, ddigynnwrf a diddychymyg sy’n britho llawer o’r hyn sydd ar lwyfannau’r ddinas. Peth diarth ydi medru gadael y theatr yn gwbl fodlon, yn gynhyrfus ac wedi fy ngwefreiddio gyda’r safon, y sgript a gweledigaeth y cyfarwyddwr.

Dyna’n union ddigwyddodd yr wythnos hon, gyda chynhyrchiad y cyfarwyddwr Steven Berkoff (sydd hefyd yn actio yn y ddrama) o’r addasiad i lwyfan o’r ffilm enwog ‘On the Waterfront’ sydd i’w weld ar hyn o bryd yn Theatr Frenhinol yr Haymarket.

Yn seiliedig ar y ffilm o’r un enw a ryddhawyd ym 1954, mae’r ddrama yn olrhain hanes y prif gymeriad ‘Terry Malloy’ (Simon Merrells) sy’n rhan o’r maffia sy’n rheoli’r dociau yn Efrog Newydd y pumdegau. ‘Johnny Friendly’ (Steven Berkoff) ydi pen y mafia, sydd â’r gallu i reoli bywydau’r gwŷr sy’n ceisio gwaith yn ddyddiol, ac sy’n barod iawn i gynnig benthyciadau ariannol gyda chytundebau cwbl anymarferol i dalu’r dyledion. Gyda’r heddlu ar eu gwarthau, sy’n ceisio cael unrhyw un i roi tystiolaeth yn eu herbyn, buan iawn y mae’r cylch cyfrin yn delio gydag unrhyw ddarpar ‘ganeri’. Marwolaeth, neu’n hytrach llofruddiaeth ‘Joey Doyle’ (Alex McSweeney) yw’r sbardun sy’n cychwyn y ddrama, wrth i gydwybod ‘Terry’ gael ei boenydio, yn sgil dod wyneb yn wyneb gyda chwaer y dioddefwr, ‘Edie Doyle’ (Coral Beed). Gyda chymorth yr offeiriad ‘Father Barry’ (Vincenzo Nicoli), mae cydwybod ‘Terry’ yn cael ei wthio i’r eithaf, a’i deyrngarwch i’r maffia, i’w gariad, i’w gyd-ddyn ac i’w frawd ‘Charley Malloy’ (Antony Byrne) sydd hefyd yn aelod o’r maffia, beri cryn gyfyng gyngor iddo.

Cyn bod yr un gair wedi’i yngan, na’r un troed wedi cyffwrdd y llwyfan moel, llwyd a serth, roedd symlder y set yn apelio’n fawr, gyda chysgod y ‘Statue of Liberty’ yn gefnlen cwbl addas. Rhyddid, ar sawl lefel wahanol, oedd y thema, a’r fflam yn llaw’r ddelw wedi’i ddileu er mwyn gosod arf y gweithiwr yn ei le. Gwaith nid gweledigaeth oedd yn bwysig i’r bobol, er mwyn rhoi bwyd ar y bwrdd ac yn y bol.

Clod yn wir i’r cynllunydd Jason Southgate. O’r set i oleuo Mike Robertson oedd eto mor greadigol â’r llwyfan, a’i oleuadau symudol yn creu siapiau addas i gyd fynd â naws yr olygfa.

Roedd gweledigaeth y cyfarwyddwr i’w weld ymhobman, ymhob ystum a phob gair. O ymddangosiad cyntaf y maffia, bob un a’i got laes golau a’u hetiau Trilbi, yn sleifio’n slic a seimllyd ar draws y llwyfan i’w cadeiriau moel. Bob un a’i acen Americanaidd gredadwy, a’u hofn neu’u haddoliad o’r Pen yn amlwg. Credais ymhob portread o’r cymeriadau, ac roedd y golygfeydd rhwng Berkoff a Simon Merrells fel ‘Terry’ yn danllyd o ddramatig a chofiadwy. Cystal os nad gwell na Marlon Brando yn y ffilm wreiddiol.

Disgrifiodd Berkoff thema’r ffilm fel trasiedi Groegaidd - yr unigolyn yn brwydro yn erbyn y Drefn annheg. Cyfaddefodd bod gweithio ‘yng nghysgod enfawr y ffilm’ yn gryn sialens, a’r ymdrech fwyaf oedd canfod y stori wreiddiol, a’i berthnasu i’r gynulleidfa bresennol. Heb os, fe lwyddodd, ac fe saif yr hyn sydd i’w weld ar y llwyfan fel drama ynddo’i hun.

Y sylw at y mân bethau, y gofal, y gallu a’r weledigaeth sy’n codi’r cynhyrchiad yma ymhell uwchlaw’r gweddill. Hir y pery’r cynhyrchiad, a’r cof amdano.

Mwy o wybodaeth ar www.thr.co.uk neu www.kenwright.com

'Valkyrie' ac 'Entertaining Mr Sloane'

Y Cymro – 13/2/09

Wythnos o hel atgofion fu hi’r wythnos hon, wrth i sawl cynhyrchiad ddwyn atgofion yn ôl am flynyddoedd a fu.

Yn y sinema y cychwynnais yr wythnos, wrth wylio ffilm ddiweddara Tom Cruise, ‘Valkyrie’. Drwy ymchwil a dyfeisgarwch Saunders Lewis yn ei ddrama ‘Brad’, fe ŵyr y Cymry’n iawn am y stori hon, ac ymgais Corps y Swyddogion i ladd Adolf Hitler. Clod hefyd i’r Cymry, ac i’r diweddar gyfarwyddwr ffilm Gareth Wynn Jones am addasu’r ddrama yn ffilm i S4C ar gychwyn y nawdegau. Wrth wylio ‘Valkyrie’ a’i gyllideb o $60 miliwn, mae’n braf medru cyhoeddi fod yr hyn a grëwyd gan Ffilmiau Tŷ Gwyn a S4C, bron i bymtheg mlynedd yn ôl gystal os nad gwell mewn mannau. Mae’r clod am hynny yn aros gyda’r cynllunydd Medwyn Roberts, a’i dîm profiadol, yn ogystal â chynllun gwisgoedd Gwenda Evans a gweledigaeth y cyfarwyddwr, Gareth Wynn.

O’r sgrin fawr i’r llwyfan mwya’ yn Stiwdios Trafalgar, er mwyn gweld yr ail-gynhyrchied eleni, o waith y dramodydd Joe Orton - ‘Entertaining Mr Sloane’. Unwaith eto, roedd celloedd y co’ yn camu’n ôl i ganol y nawdegau, a chof da am un o gynyrchiadau cynnar Clwyd Theatr Cymru o’r ddrama yma gyda’r actor ifanc Joe McFadden yn y brif ran, dan gyfarwyddyd Dominic Cooke.

Mathew Horne o’r gyfres boblogaidd ‘Catherine Tate’ yw’r llanc ifanc golygus ‘Sloane’ yng nghynhyrchiad Nick Bagnall, gyda neb llai na’r unigryw Imelda Staunton fel ‘Kath’, y lletywraig unig, angerddol sy’n cymryd ffansi at y llanc ifanc, heb wybod am ei orffennol, deurywiol, troseddol. Tydi presenoldeb ‘Sloane’ ddim yn plesio’r tad anniddig, rhannol ddall ‘Kemp’ (Richard Bremmer), yn enwedig felly wrth iddo ei adnabod (drwy ei groen llyfn) fel llofrudd ei gyn-reolwr. A mwy o densiwn gyda chyrhaeddiad y mab a’r brawd ‘Ed’ (Simon Paisley Day) sy’n falch o weld y llanc ifanc ac yn dyheu am ei groesawu i’r tŷ, ac i’w wely, fel sy’n amlwg o’r hyn sy’n cael ei awgrymu.

Rhaid imi gyfaddef bod Act gynta’r ddrama hon wastad yn fy swyno. Wrth i’r drws gael ei agor i’r parlwr hen-ffasiwn o’r pumdegau, gyda’i bapur wal melynllyd tyllog a’i garpedi dwl a budr, ryda ni’n cael ein bwrw’n syth i ganol y ddrama wrth i ‘Kath’ dywys y bonwr ‘Sloane’ drwgdybus i’w chartref a’i chalon.
Mae slicrwydd deialog Orton yn benigamp wrth i’r ddau drin y geiriau mor gelfydd, gyda’r ddau gymeriad yn herio a herian ei gilydd hyd yr eithaf. Felly hefyd gyda gweddill y ddrama sy’n chwyrligwgan o chwarae a chwerwder, sy’n gyforiog o gomedi a thrasiedi, trais a pheisiau tryloyw!

Wrth edrych yn ôl, i ddyddiau’r amrywiol Wyliau dramâu, o Fôn i Faldwyn o Gonwy o Geredigion, fyddai wastad yn cofio geiriau doeth y beirniaid fel Mair Penri, Ednyfed Williams, Robin a Laura Jones a J O Roberts am bwysigrwydd gwasgu pob owns o gomedi o bob eiliad posib ar lwyfan. Roedd hynny i’w weld yn amlwg yn y cynhyrchiad yma - gymaint felly nes bod yr actorion yn ymatal rhag chwerthin, wrth i’r gynulleidfa fwynhau’r arlwy.

Er cystal oedd yr Act gyntaf, sy’n diweddu gyda’r ‘Kath’ hanner noeth yn plymio ar ben y ‘Sloane’ sigledig, sy’n amlwg yn gorfod ildio i chwantau angerddol y wraig rwystredig, braidd yn araf i ailgynnau’r fflam oedd yr Ail Act.

Fel unrhyw chwyrligwgan, pan roedd y daith yn sydyn a mentrus, roedd y mwynhad gymaint y fwy, ond yn y mannau araf, digynnwrf a fflat, roedd undonedd y digwydd yn ddiflas, wrth i’r cwffio geiriol fynd yn llethol. Bai’r ddrama o bosib, yn hytrach na chynhyrchiad.

Ie, wythnos o atgofion, a dau atgof newydd ar gychwyn 2009. Pwy a ŵyr be ddaw ymhen pymtheg mlynedd arall…

Mwy o fanylion ar www.trafalgar-studios.co.uk

'Spring Awakening'

Y Cymro – 6/02/09

Mae’n fraint bod yn feirniad weithia! Yn enwedig felly pan fo’r ddau brif actor yn Gymry, a’u perfformiadau yn gaboledig tu hwnt.

Dwi’n dod yn fwy ymwybodol o fis i fis bod unrhyw fath o ddrama ddadleuol neu ddylanwadol, yn sicr o ennyn diddordeb. Heb oes, mae enw drama ‘ddadleuol’ yr Almaenwr Frank Wedekind sef ‘Spring Awakening’ yn dra hysbys, a hynny am ei ymdriniaeth onest, swrth a chynnil o ddeffroad rhywiol ymysg yr ifanc. Pa ryfedd felly fod y deunydd llenyddol wedi ysgogi'r Americanwyr Steven Sater, Duncan Sheick a Michael Mayer i droi’r cyfan yn ddrama gerdd roc cyfoes.

Yng ngeiriau Cyfarwyddwr Artistig Theatr y Lyric yn Hammersmith, David Farr - ‘nid drama gerdd draddodiadol mo hon’. Does 'na ddim enwau mawr yma, dim setiau chwaethus na llwyfannau troi trwsiadus. Tydi’r stori ddim yn gyfarwydd nac ychwaith yn seiliedig ar ganeuon pop llwyddiannus. Ac ar ben y cyfan, mae’r actorion yn canu pob cân efo meicroffon, sydd un ai’n amlwg ar y set, neu’n cael ei dynnu o’u siaced ar y pryd.

Felly, beth sy’n gyfrifol am yrru iâs oer i lawr fy nghefn, ac i annog hyd yn oed beirniaid mwyaf craff Llundain i roi pum seren i’r sioe?

Gyda balchder o’r mwyaf, mae’n braf gweld mai portreadau cynnil a hynod o gofiadwy'r ddau Gymro - Aneurin Barnard fel y llanc ifanc, hyderus, ‘Melchior’ a’i gydymaith nerfus, unig, a phoenus ‘Moritz’ - Iwan Rheon, sy’n bennaf gyfrifol am y clod. Portreadu dau o’r chwe llanc ifanc sy’n mynychu’r ysgol lem Almaenig dan arolygaeth yr athrawon cas (Richard Cordery) a (Sian Thomas). Wrth i’r llanciau ifanc aeddfedu, tyfu hefyd wna’r ysfa i ddarganfod mwy am yr ysfa rywiol, ac mae’r ‘Melchior’ hyderus yn fwy na pharod i nodi’r cyfan (ynghyd â’r lluniau!) mewn traethawd ar gyfer y ‘Moritz’ chwilfrydig.

Ond, mae’r un chwilfrydedd ymysg y genod hefyd, a buan iawn mae ysfa ‘Wendla’ (Charlotte Wakefield) yn mynd i’r eitha’, a dyma un o’r golygfeydd ‘dadleuol’ y sonnir amdani wrth i ‘Melchior’ a ‘Wendla’ ildio i’w chwantau rhywiol cyn yr egwyl!

Nid yr elfen rywiol yw’r unig beth dadleuol am y sioe - mae yma hunan leddfu, hunan laddiad, camdriniaeth, erthylu a deffroad gwrywgydiol - y cyfan gyda llaw, o fewn cyd-destun cerddorol cwbl briodol, cynnil a chofiadwy tu hwnt.

Allwn i’n llai na synnu at berfformiad sensitif ac eto’n gryf, Aneurin Barnad, a’i lais swynol yn enwedig yn y mannau trist, yn wefreiddiol. Felly hefyd gydag Iwan Rheon, a’i lygaid dyfriog a’i wallt gwallgo' yn hawlio sylw a chydymdeimlad pob aelod o’r gynulleidfa ddethol.

Llithrodd y stori o olygfa i olygfa mor llyfn a lliwgar, wrth i oleuo meistrolgar Kevin Adams liwio pob ystum, teimlad a symudiad ar y llwyfan moel. Felly hefyd gyda choreograffi gwreiddiol Bill T Jones, sy’n gofyn am gryn symud mewn rhai mannau, ac eto'r symudiadau lleiaf posib mewn mannau eraill. Y cyfan yn erbyn mur o friciau coch, yn gyforiog o luniau, lampau a chasgliad o’r pethau rhyfedda yn set syml Christine Jones.

I ddilynwyr sioeau tebyg i ‘High School Musical’, ‘Rent’ neu ‘Hair’ - bydd hon yn sicr o apelio. I’r rhai sy’n fwy ceidwadol eu naws, mentrwch a mwynhewch. I’r Cymry, heidiwch gyda balchder, petai ond i ddeffro’ch gweledigaeth y gwanwyn hwn!

Mwy am y sioe drwy ymweld â www.springawakening.co.uk