Arolwg o 2013 a'r Cymro olaf!

Y Cymro 27/12/13

Wedi gwylio bron i 80 o gynyrchiadau, fe ddaeth blwyddyn arall i ben, ac am flwyddyn amrywiol y bu. Cyfle'r wythnos hon i fwrw golwg yn ôl dros lwyfannau Cymru a thu hwnt yn 2013, gan edrych ymlaen yn eiddgar am flwyddyn newydd, lawn mor anturus.

                                           

Fe gychwynnai gyda’r Theatr Genedlaethol, sydd wedi cael blwyddyn brysur, a lled llwyddiannus, o ystyried yr amrywiaeth o gynyrchiadau fu ar gael. Er imi fethu eu cynhyrchiad cyntaf sef ‘Y Bont’ yn Aberystwyth fis Mawrth, doedd yr addasiad i deledu ddim yn apelio, yn anffodus, gyda phrinder dialog a sgript gyhyrog, yn boenus o amlwg. Llawer mwy llwyddiannus a chofiadwy oedd fy nhaith i 'Tir Sir Gâr', a diolch i gyfarwyddo medrus Lee Haven Jones, a chast o actorion profiadol, sgript farddonol ac emosiynol Roger Williams, a phortreadau amrwd Siôn Ifan, Rhian Morgan a Gwydion Rhys. Man gwan y cynhyrchiad oedd tueddiad cyd-grëwr y cynhyrchiad, Marc Rees, i fod yn or-amlwg â’i ipad a’i gyflwyniad, gan dynnu oddi ar naturioldeb yr actio byw. 

I Domen y Mur, ger Trawsfynydd wedyn ddechrau’r Haf, (a bil o £200 am logi car!) er mwyn bod yn dyst i ‘ddigwyddiad theatrig’ Arwel Gruffydd, sef i lwyfannu drama farddonol Saunders Lewis, 'Blodeuwedd', yn ei chynefin naturiol. Er y bu cryn feirniadu ar allu rhai o brif gymeriadau’r ddrama i ynganu barddoniaeth Saunders, roedd swyn cyfareddol y lleoliad yn ddigon i faddau llawer o feia, a phortreadau Iddon Alaw a Martin Thomas, yn aros yn y cof, hyd heddiw. Aros hefyd mae’r cywaith cymunedol o dan arweiniad Bethan Marlow sef 'Blodyn', yn ardaloedd y Blaenau a Dyffryn Nantlle.

                                           

Methais weld eu benthyciad o’r gwaith celf  ‘Rhwydo’, sef y babell symudol a’i deipiaduron, a bod yn gwbl onest, doedd y sioe na’r syniad, yn apelio dim ataf. Ond ro’n i’n falch iawn o gael bod yn y Sherman i ddal portread lectrig Owen Arwyn, o’r meddwyn a’r methiant ‘Handi Al’, yn nrama ddirdynnol Aled Jones Williams, sef 'Pridd'. Cyfarwyddo a chynllunio hynod o fedrus a chynnil yn ogystal, a diolch i Owen am berswadio Aled, i’w gyfansoddi.

Llwyddiant hefyd oedd yr unig gynhyrchiad imi’i weld gan Frân Wen eleni, sef ‘Dim Diolch’, a gododd flas cynhyrfus am eu gwaith, gydol y flwyddyn, oherwydd newydd-deb y llwyfannu, goleuo a chynllunio. Mi fydd portread dagreuol Carwyn Jones, a’i gyd-actorion Martin Thomas a Ceri Elen, eto’n aros yn y cof. Clod hefyd i dîm marchnata’r cwmni sydd wedi ein hudo ag ymgyrchoedd cwbl unigryw ar lwyfannau fel Twitter a Facebook, yn enwedig felly gyda’r sioe ‘Gwyn’ a ‘Dim Diolch’, yn ogystal. Falle dyle’r cwmni roi gwersi i’n Theatr Genedlaethol, ynglŷn â sut i godi proffil a diddordeb, cyn ac yn ystod y sioe!

Bara Caws wedyn, o dan arweiniad artistig Betsan Llwyd, ac er mai dim ond medru dal ‘Cyfaill’ a ‘Te yn y Grug’ wnes i’r flwyddyn hon, mi gefais flas o’u rifíw ‘Hwyliau’n Codi’ a’u hail-lwyfaniad o ‘Llanast’, ddiwedd y flwyddyn, diolch i’r ffrwd o drydar cyson, a fideos ar eu gwefan.  Er nad oedd sgript a hualau  llenyddol ‘Cyfaill’ yn apelio ataf, cefais flas mawr o ‘Te yn y Grug’ Kate Roberts, diolch i addasiad penigamp Manon Wyn Williams, oedd yn dawnsio mor heini â Manon Wilkinson a Fflur Medi Owen, ar lwyfan rwystredig y cynhyrchiad. Roeddwn i’n croesawu rhyddid a symlrwydd set ‘Llanast’ yn fawr iawn, gyda’r gobaith y gwelwn ni lawer mwy o ddefnydd tebyg, yn y flwyddyn newydd.

Dim ond un cynhyrchiad weles i gan Arad Goch yn ogystal, ac am sioe a pherfformiadau cwbl gofiadwy ac egniol a gafwyd yn ‘Ble Mae’r Dail yn Hedfan’ gan Ffion Wyn Bowen a Gethin Evans, sydd newydd ddychwelyd o daith yn Nhunisia. Gwych iawn. Diolch i Arad Goch am eu gwaith diflino, a chwbl ddiddiolch yn aml iawn, yn ardal Ceredigion, a gydag Ieuenctid Cymru.

Ymateb cymysg iawn a fu ar fy ymweliadau â’r Sherman yng Nghaerdydd. Hwylustod taith y Megabus o Lundain, oedd un o’r prif atyniadau yno, ond siomedig oedd safon y gwaith gan y cwmni preswyl. Mae’n amlwg fod cryn fywyd a brwdfrydedd ifanc tu ôl i lenni newydd yr adeilad sgleiniog, fu’n dathlu ei ben-blwydd yn 40 oed eleni, ond digon blêr a bregus oedd yr hyn a gyflwynwyd ar y llwyfan.  Siom imi oedd ‘Say it with Flowers’ gyda Ruth Madoc fel y gantores Dorothy Squires, a siom oedd ‘It’s a Family Affair’ a’m hatgoffodd o bantomeim dros-ben-llestri, yn sgil y cynllun set a gwisgoedd amatur ac amrwd. Cefais flas ar sgriptiau newydd Cymraeg ‘Drwy’r Ddinas Hon’, hyd yn oed os oedd gwendidau yn y cyfarwyddo. 

Siom hefyd oedd methu dal ambell i gynhyrchiad arall, a aeth â’m bryd eleni fel Genod y Calendr gan Theatr Fach Llangefni, ‘Whinging Women’ gan gwmni bywiog iawn o Ddyffryn Conwy,  Cerdyn Post o Wlad y Rwla gan Arad Goch a drama wreiddiol cwmni 3D, oedd yn dathlu eu pen-blwydd yn 10 oed eleni. 

Dim ond un cynhyrchiad lwyddais ei weld gan National Theatre Wales, a hynny ym mhellafion Ynys Môn, wrth i Hugh Hughes fwrw ei atgofion unigryw, a hynod o greadigol, o gwmpas Llangefni, a’r ynys gyfan. Er nad oedd y sioe yn y Theatr Fach gystal â’r hyn a welais ganddo yn y gorffennol, roedd y gwaith a’r dychymyg a blannwyd yn y siop a’r daith gerdded, yn werth y daith.  Unwaith eto, diffyg diddordeb, arian, ac amynedd a barodd imi fethu llawer o sioeau’r De ganddynt fel ‘Praxis Makes Perfect’ neu ‘Tonypandymonium’. Dim ond gobeithio bod arweinydd artistig y cwmni, John McGrath yn ceisio plesio pawb, ac nid dim ond y llafnau ifanc!

Cefais fy synnu gan frwdfrydedd y pwerdai theatrig cynhyrfus yn y Chapter a’r Sherman yng Nghaerdydd, ac er yn croesawu’r holl weithgaredd dramatig, a’r llu o gynhyrchiadau o bob maint, hwnt ac yma, gobeithio’n wir fod y criwiau ifanc yn dal i wylio a gwrando a dysgu gan arweinwyr llawer mwy profiadol, y tu hwnt i Gymru. Fy ofn pennaf ydi bod cnewyllyn afiach o agos yn tyfu ymysg theatrau’r ddinas, a all, o beidio bod yn ofalus a phwyllog, wneud llawer mwy o niwed i ddyfodol y ddrama, nac o werth. 

A beth am du hwnt i Gymru? Wel, blwyddyn lawn a difyr iawn er yr holl newidiadau, a fu hi mewn rhannau arall o’r wlad. Llongyfarchiadau enfawr i Daniel Evans sydd wedi dod a chanmoliaeth uchel iawn i gynyrchiadau Sheffield dros y blynyddoedd diwethaf, ac wedi denu llawer o Gymry hefyd, i rannu’r llwyddiant. Siân Phillips yn gadarn fregus fel y nain, yn y ddrama gerdd ‘This is My Family’ a Tom Rhys Harries yn drydanol o fywiog yn eu haddasiad o ddrama Alan Bennett, ‘The History Boys’.  Llyfnder a manylder cyfarwyddo Daniel sydd yn aros yn y cof o weld ei gynhyrchiad llwyfan o’r ffilm enwog ‘The Full Monty’ yn Leeds, ac sydd ar ei ffordd i’r West End yn y flwyddyn newydd, wedi ail-daith fer o gwmpas y wlad. Ac i gloi eu blwyddyn arobryn, mwy o ganmoliaeth i’w sioe Nadolig enfawr ‘Oliver’ sydd newydd agor yn y Crucible bythefnos yn ôl, ac sydd i’w weld tan ddiwedd mis Ionawr. Llongyfarchiadau i Daniel hefyd am gael ei ddewis ymysg y tri olaf ar gyfer arweinydd artistig Theatr Genedlaethol Lloegr, yn gynharach eleni, cyn i Rufus Norris ennill ei le, fel olynydd Nick Hytner fydd yn ymddeol yn 2015.

Ac o sôn am y National Theatre, digon siomedig oedd eu dewis a’r cynhyrchiadau a welais yno eleni. Rwyf eto’i weld ‘The Light Princess’, sef  eu sioe Nadolig lliwgar, ond digon amheus yr oeddwn o gysyniad eu cynhyrchiad o ‘Othello’ ac  ‘Emil and the Detectives’, a fu’n ddiweddar.  Roedd ‘This House’ a leolwyd yn y Tŷ Cyffredin o waith James Graham yn plesio’n fawr, felly hefyd ‘The Curious Incident of the Dog in the Night time’ a welais yn Theatr Apollo fis Mai, pan oedd ei nenfwd a’i grandrwydd dal yn gyfa, cyn y gyflafan yr wythnos hon. 

Roeddwn i’n llawn balchder o weld actorion ifanc o Gymru yn hawlio’u lle ar lwyfannau Llundain eleni; Tom Rhys Harries o Gaerdydd ymysg yr enwau mawr yn y ddrama ‘Mojo’ a Steffan Harri o Drefaldwyn yn 'Spamalot.' 

Parhau i’m swyno gwnaeth yr RSC a Theatr Genedlaethol yr Alban gyda’r cynhyrchiad cofiadwy o ddilyniant i’r ddrama Macbeth, ‘Dunsiane’ ym Mryste, a’r 'Richard II' hudolus yr RSC a welais yn y Barbican yn Llundain, yr wythnos hon, gyda’r cyn Dr Who, David Tennant, a’i wallt hir euraidd, yn rhoi bywyd a thro annisgwyl yng nghymeriad y brenin uwchfrydol yma. 

Y dramâu cerdd wedyn, a ddaeth yn eu niferoedd newydd o’r ‘The Commitments’ Gwyddelig i’r ‘From Here to Eternity’ filwrol.  Boddi mewn melyster wnaeth ‘Charlie and the Chocolate Factory’  a’m dallu gan yr holl sêr canmoliaethus a wnaeth ‘Merrily We Roll Along’ gan y Mernier. Apelio hefyd wnaeth tymhorau  newydd o ddramâu Vicky Featherston yn y Royal Court a Josie Rourke yn y Donmar, gyda ‘Narrative’ Anthony Nielson yn y Court, a ‘The Night Alive’ o waith McPherson yn y Donmar, ymysg yr uchafbwyntiau. 

Tymor Michael Grandage yn Theatr Noël Coward a roddodd y mwynhad mwyaf imi; o’r ‘Privates on Parade’ byrlymus ddechrau’r flwyddyn, hyd urddas y Fonesig Judi Dench a Ben Whishaw yn ‘Peter and Alice’ a phresenoldeb llwyfan a phortread bythgofiadwy Daniel Radcliffe o’r anwylyn o glaf yn ‘The Cripple of Inishmaan’.

A dyna ni, blwyddyn lawn arall ar bapur, ac yn saff ar dudalennau’r cof. Blwyddyn anodd imi, am sawl rheswm, ac o’r herwydd, fy mlwyddyn a’n ngholofn olaf ar gyfer Y Cymro. Diolch i chi gyd am eich sylwadau a’ch cwmni ers 2006. Mi fu hi’n bleser eich tywys yn wythnosol ar draws lwyfannau’n gwlad, ond digon ydi digon, a rhaid bellach yw rhoi fy marn yn y to, ac estyn am yr ysbryd creadigol, er mwyn creu i’r llwyfan, yn hytrach na thraethu amdano.  Cyn cau pen y mwdwl, mi geisiai roi fy marn a blas ichi o’r hyn sydd i ddod, yn y Flwyddyn Newydd. Gyda phob dymuniad da am flwyddyn lewyrchus a llwyddiannus. 

Diolch ichi. Amen!