Drwy'r Ddinas Hon

Y Cymro – 05/07/13

Drwy afon drwchus o draffig yr M4, y cyrhaeddais y ‘ddinas hon’ – Caerdydd, a chanolbwynt tair drama fer ddiweddara Sherman Cymru. Dwi di holi ers blynyddoedd , ble oedd llwyfan y lleisiau newydd?, a dyma waddol cyfnod o greu a gychwynnodd nôl yn 2009, o dan arweiniad Siân Summers, Arwel Gruffydd, Elen Bowman, Branwen Davies a Mared Swain.  Ar gyfer ‘Drwy’r Ddinas Hon’ gofynnwyd am ddramâu yn canolbwyntio ar y brifddinas, a threfnwyd teithiau arbennig i ymweld â gwahanol leoliadau. O’r Deml Heddwch i’r Dociau, drwy dudalennau’r degawdau o atgofion, daeth pedair blynedd o gyd-weithio ar draws y llwyfan, yn stiwdio glyd y Sherman.

Wrth gychwyn y gwaith, roedd y Sherman ar gau, ac felly'r bwriad gwreiddiol oedd llwyfannu’r gweithiau o gwmpas Caerdydd. Syniad unigryw, bryd hynny, ond un sy’n cael ei or-ddefnyddio a’n syrffedu ar hyn o bryd,  yn sgil y ddwy Theatr Genedlaethol. Gyda chymaint o bwysau ariannol ar ein Cynghorau Sir, siawns nad oes angen dechrau cefnogi ein canolfannau a’n llwyfannau sefydlog?

Drama fer Marged Parry i gychwyn, ‘Traed Bach Concrit’ wedi’i lleoli yng Nghaerdydd ‘y dyfodol agos’, wrth baratoi am y Datguddiad Mawr . Arch Noa o unedau gwydr gyda’r dewisedig rai, a’u tocynnau, bob yn ddau, yn cyd fyw a chyd ddelfrydu. Er bod dialog Marged yn adleisio dawn unigryw ei thad Gwenlyn, a phortread Siw Huws a Hana Jarman o’r ‘Fflur’ a’r ‘Lowri’ lwcus yn cynnal ein diddordeb, roedd angen tipyn mwy o waith ar adeiladwaith a diweddglo’r ddrama, er mwyn codi lefel y tensiwn theatrig rhwng y ddwy, gan archwilio’r paranoia a’r gaethiwed glos fyddai’n sicr o fod wedi effeithio ar bob enaid byw. Sbardun i ddrama hirach o bosib? 

Fel gyda’r llais a llun y gŵr ‘robotaidd’ (Tom Eames) yn y ddrama gyntaf, ac yn fwy fyth gyda llais y ‘swyddog’ (Siw Huws) yn nrama gymhleth ond gyfoethog, Dyfed Edwards, ‘Llwch o’r Pileri’, roedd hadau pwysig y stori a’r cyd-destun yn cael ei draethu drwy droslais, ym munudau cyntaf y dramâu byr. Y munudau gwerthfawr hynny, ble mae angen amser i ymgynefino â’r gofod, yr amser, y cymeriadau, y set, a’r goleuo, heb sôn am ganfod stori! Mae angen llawer mwy o gymorth ac amser inni ddod i ddeall, a derbyn beth sydd o’n blaen. Er bod drama Marged wedi llwyddo gymaint yn well, diolch yn bennaf i set ddiddorol Cai Dyfan, a goleuo gwych Ace McCarron,  roedd llais a chyflwyniad y ‘brawd mawr’ yn amharu ar ei neges.

Fe effeithiodd y dryswch a’r diffyg cyd-destun hwn ar fy mwynhad o ddrama Dyfed Edwards hefyd, oedd wedi’i osod yn y gorffennol dychmygol, er inni gael ein boddi gan gerddoriaeth Wagner, ein dallu gan ddelweddau symudol go iawn o’r Ail-Ryfel Byd, i gyfeiliant y geiriau ‘Caerdydd 1958’ ar y sgrin, o boptu’r llwyfan. Fel gwybedyn ar wyneb y dŵr, roeddwn i ar goll, yn sgrialu ymysg y Swastikas, yn pryderu am y posibilrwydd o orfod pori yn hanes Caerdydd ym 1958, yn cael fy swyno gan bresenoldeb Siw Huws yn ei dillad cyfnod mamol, a chael fy nychryn gan yr ‘Hilter Youth’ ar y llwyfan oedd yn ymarfer rhoi gwn yn ei cheg i ladd ei hun.  Delweddau a’m dychrynodd yn llwyr. Wrth fynd yn ôl at y testun, y bore canlynol, roedd yr hadau hollbwysig  unwaith eto, yn y troslais diog, yn neialog lenyddol gyhyrog Dyfed, ar gychwyn y ddrama. Ffeithiau a chyd-destun a ddylid fod wedi cael ei gyfleu yn fwy cynnil a chlir drwy’r ddialog neu’r elfen weledol o’r llwyfannu.

Drama Sharon Morgan, ‘Myfanwy yn y Moorlands’ a’m swynodd fwyaf, a hynny lawer mwy, o’i hail ddarllen ar bapur.  Ar yr olwg gyntaf, gyda’i chês a’i chot, dychmygais mai Shirley Valentine o gymeriad oedd ‘Myfanwy’ (Siw Huws), wrth gael ei swyno, ei serenedio a’i sediwsio gan y llanc o Sais, Tom Eames. Ond wrth iddo ei thywys drwy strydoedd presennol y ddinas, dechreuodd yr amwysedd ynglŷn â’i ‘bresenoldeb’ a gweledigaeth Myfanwy o’r Caerdydd gyfoes. Caerdydd ei hatgofion o’r 1970au ddaeth i’w chysuro.  Er mod i’n deall (a derbyn) dadl y ‘mewnlifiad’ i Gaerdydd o Gymry amrywiol, dwi’n dal i feddwl y byddai’r ddrama (a’r syniad craidd) wedi’i atgyfnerthu gan bresenoldeb acen amrwd Caerdydd, y brif actores, nid Gogleddol

Clod i’r dramodwyr am fynd ati i lunio gwaith o safon uchel iawn; gwaith a fwynheais lawer yn fwy o’u darllen wedyn. Wedi treulio cymaint o amser yn hyfforddi dramodwyr, efallai fod hi’n amser nawr i hyfforddi cyfarwyddwyr fydd yn gallu parchu eu gwaith, sy’n gallu pellhau eu hunain ddigon o’r ymarferion a’r blynyddoedd o baratoi i ofyn mewn gwaed oer, ydi neges, stori, cyd-destun neu ddiben y ddrama hon yn gneud synnwyr? Ydi PAWB (gan gynnwys yr actorion) yn DEALL beth sy’n digwydd?

Fel gyda dramâu Aled Jones Williams, (fu’n hyfryd ei weld yn y Donmar yn ddiweddar) dwi’n dal i aros am gynhyrchiad teilwng o’i waith yntau. Felly, mae’r dramodwyr ‘newydd’ uchod mewn cwmni da iawn!